اسد در یک قدمی فتح کامل حلب

نویسنده: جاناتان مارکوس

دیپلماسی ایرانی: به نظر می­رسد که عملیات نظامی حلب به روزهای پایانی خود نزدیک است. اگرچه این نبرد می­تواند تا چند روز دیگر نیز ادامه یابد اما آن چه مسلم و قطعی است این است که نیروهای حامی دولت سوریه همچنان در حال پیشروی هستند و در این مدت نیز به دستاوردهای قابل توجهی دست یافته اند. در همین حال، شبه نظامیان کرد و عرب با حمایت هوایی از سوی غرب، عملیاتی را برای اعمال فشار و انزوای هر چه بیشتر رقه، پایتخت بالفعل گروه تروریستی داعش آغاز کرده اند.

در عراق نیز، عملیات آزادسازی شهر موصل، به عنوان یکی از پایگاه های اصلی داعش، همچنان ادامه دارد. نیروهای ارتش عراق در حال حاضر فرآیند آهسته و بسیار وقت گیر عملیات پاکسازی خانه به خانه این شهر را آغاز کرده اند. این سه نبرد که با هدف آزادسازی کامل سه شهر حلب، رقه و موصل در حال انجام هستند، می توانند مسیر درگیری های عراق و سوریه را به کلی تغییر دهند. نتایج این سه نبرد می تواند نقطه عطفی را در این بحران که به اصلی ترین بحران منطقه تبدیل شده است، به وجود آورند. اما سوال این جاست که آیا شکست داعش در موصل و رقه و بازپسگیری شهر حلب توسط دولت سوریه، می­ تواند صلح و آرامش را به این مناطق بازگرداند؟ حقیقت تلخ و دلخراشی که باید به آن توجه کرد این است که این وقایع تنها نشان دهنده آغاز مرحله دیگری از این بحران هستند؛ مرحله ای که به همان شدت و وخامت مراحل قبل خواهد بود.

محدودیت های پیش روی بشاراسد

مخمصه بوجود آمده برای حلب و شهروندان این شهر از یک سو نشانگر سبعیت و بی رحمی بحران سوریه است و از سوی دیگر از ناتوانی غرب و بازیگران خارجی برای تأثیر بر نبردهای زمینی این منطقه پرده بر می دارد. اگر نیروها حامی دولت سوریه کنترل منطقه شرق حلب را به طور کامل از دست گروه تروریستی داعش خارج کنند، این پیروزی حاوی پیام مهم و قدرتمندی برای همه خواهد بود و به جهان نشان خواهد داد که دولت بشار اسد سقوط نکرده و همچنان به کار خود ادامه خواهد داد. بدین ترتیب اسد قادر خواهد بود تا بر مناطق باقی مانده در غرب سوریه حکومت کند. این در حالی است که گروه های شورشی در سوریه کنترل دیگر مناطق این کشور را در دست خواهند داشت.

به احتمال زیاد، گروه های وابسته به القاعده یا داعش همچنان به عنوان قدرتمندترین گروه های مخالف در سوریه به فعالیت های خود ادامه خواهند داد، در حالی که گروه های میانه روی سوری از همین حالا نسبت به ادامه حمایت آمریکا شک و تردید پیدا کرده و هنوز نمی دانند که دولت ترامپ چه کمک هایی را در آینده در اختیار مخالفان میانه روی سوری قرار خواهد داد. به نظر می رسد آشوب، هرج و مرج و بی نظمی همچنان در سوریه ادامه داشته باشد اما بهبود شرایط در سوریه تا حدی به این بستگی دارد که گام بعدی بشار اسد چه باشد؟ آیا همان طور که بشار اسد همواره اعلام کرده، به دنبال آن خواهد بود تا مناطق و قلمرو از دست رفته خود را باز گرداند؟ اگر چنین باشد، بشار اسد از نیروی کافی برای اجرای چنین طرحی برخوردار نیست و از طرفی تبعات و پیامدهای حاصل از این طرح نیز چندان واضح و مشخص نیست. بنابراین به احتمال زیاد چنین طرحی می تواند موجب بروز اختلافاتی میان بشار اسد و حامیان روسی اش شود.

اهداف مسکو

روسیه توانسته به هدف استراتژیک خود مبنی بر حفط بشار اسد در قدرت و در نتیجه تحکیم و گسترش نفوذ دیپلماتیک خود در منطقه خاورمیانه دست یابد. روسیه با شرکت در عملیات نظامی سوریه از یک سو قدرت نظامی خود را به رُخ دیگر کشورها کشاند و از سوی دیگر توانست تا تبلیغات غیرمستقیمی را برای فروش تسلیحات نظامی خود به دیگر کشورها ترتیب دهد. اما آیا اکنون روسیه به دنبال آن است که از این موفقیت خود استفاده و بهره برداری کند؟ آیا روسیه می تواند از شرایط کنونی استفاده کرده و از این طریق به توافقاتی با دولت ترامپ دست یابد؟

تاکنون که حفظ حکومت بشار اسد و منافع استراتژیک مسکو در هماهنگی کامل با یکدیگر پیش رفته اند، اما ممکن است این موفقیت پایدار و همیشگی نباشد. اگرچه عملیات هوایی روسیه در حفظ جایگاه و قدرت بشار اسد نقش بسیاری داشته است اما در طول بحران چند ساله سوریه، ماشین جنگی بشار اسد تا حد زیادی از کار افتاده است. شکست های متعدد اسد در گذشته منجر به بروز چندپارگی در ارتش این کشور شده و از بسیاری از واحدهای نظامی ارتش این کشور چیزی جز گروهی از نظامیان وفادار به دولت باقی نمانده است. آن چه مسلم است این است که بشار اسد در حال حاضر از نیرو و قدرت نظامی لازم برای بازپسگیری و حفظ مناطق از دست رفته خود برخوردار نیست.

قدرت و نفوذ ایران نیز در سوریه به طور اجتناب ناپذیری در حال افزایش است. البته این افزایش نفوذ ایران تنها به سوریه محدود نیست، ما در عراق نیز شاهدیم که اقدامات ایران در جهت مقابله با داعش به تقویت هر چه بیشتر جایگاه آن منجر شده است. بنابراین اگر دولت جدید آمریکا به دنبال آن است تا در موضوع سوریه به نوعی توافق با روسیه دست یابد، باید در ارزیابی های خود ایران را نیز مدنظر قرار دهد.

میراثی از ویرانی

تمامی نشانه ها و شواهد موجود حاکی از آن است که اصلی ترین نگرانی دولت جدید امریکا بحث مقابله با تروریسم است. اما آیا دولت ترامپ در موضوع سوریه همان رویکرد رئیس جمهور قبلی را در پیش خواهد گرفت و در عین این که به دنبال دستیابی به تفاهمی با مسکو در زمینه مقابله با تروریسم است از گروه های مخالف میانه رو در سوریه نیز حمایت و پشتیبانی خواهد کرد؟ پس از آزادی و پاکسازی کامل شهر حلب، در مورد دیگر مناطق تحت کنترل دولت چه اقدامی اندیشیده خواهد شد؟ در این مدت، بسیاری از شهرها و زیرساخت های سوریه به طور کامل نابود شده اند و دولت برای بازسازی شهرها و احیای دوباره زیرساخت های خود به بودجه های کلانی نیاز دارد. اما با توجه به انزوای کنونی بشار اسد بعید است که وی بتواند بودجه لازم برای این اقدامات را فراهم کند. اما نبود بودجه و منابع مالی تنها یکی از مشکلات پیش روی دولت اسد است. وی در سوریه با معزل کمبود سرمایه انسانی نیز روبروست. در طول جنگ داخلی سوریه، بسیاری از شهروندان سوریه را ترک کرده و به دیگر کشورها پناه بردند، شهروندانی که در سوریه باقی ماندند نیز در داخل این کشور آواره شده اند. بنابراین حتی اگر در سوریه اندکی صلح هم برقرار شود، باز هم دولت سوریه برای بازسازی دوباره کشور از سرمایه انسانی لازم برخوردار نیست.

نگرانی های ترکیه

یکی دیگر از بازیگران خارجی درگیر در بحران سوریه، کشور ترکیه است. در حال حاضر ترکیه مناطق قابل توجهی از شمال سوریه را به اشغال خود در آورده و در حقیقت، این منطقه به سرعت در حال تبدیل شدن به پایگاه امنی است که ترکیه همواره در طول این سال ها رویای ایجاد آن را در سر داشته است. همچنین ترکیه مقامات سوری را تهدید کرده که در عملیات نظامی شهر رقه دخالت خواهد کرد. در حال حاضر نیروهای شورشی تحت الحمایه ترکیه با مبارزان کُرد تحت حمایت آمریکا درگیر هستند و این موضوع برای واشنگتن چندان خوشایند نیست، زیرا می تواند عملیات نظامی رقه را به طور خطرناکی از مسیر اصلی خود منحرف کند. به نظر می رسد که انگیزه های ترکیه برای شرکت در این جنگ بسیار پیچیده است.

یکی از اصلی ترین دغدغه و نگرانی های ترکیه از بین بردن وحدت میان کُردها و میل استقلال طلبی آنها در داخل خاک این کشور است. اما گذشته از این موضوع، به نظر می رسد رئیس جمهوری ترکیه علاقه دارد به جهان یادآوری کند که شهرهایی همچون رقه و موصل زمانی تحت کنترل امپراتوری عثمانی قرار داشته اند. اگرچه این اظهارات اردوغان بدان معنا نیست که وی در تلاش است تا کنترل این مناطق را امروز به دست گیرد اما بدون شک نشان از تمایل بسیار ترکیه برای کسب کنترل این مناطق به شدت استراتژیک دارد.

جدا از رقابت های به وجود آمده میان ترک ها و کُردها، می توان گفت که جنگ سوریه زمینه و شرایطی را برای رقابت میان آنکارا و تهران برای کسب قدرت و نفوذ هر چه بیشتر در سوریه به وجود آورده است. اما حضور کُردها در میانه این بحران، همه معادلات را به هم ریخته است. وجود کُردهای استقلال طلب در ایران و ترکیه موجب شده تا از جاه طلبی های هر دو کشور تا حد زیادی کاسته شود. اما قطعاً دو کشور ایران و ترکیه به دنبال یک هدف مشترک هستند و آن این که به عنوان یکی از نیروهای اصلی در عملیات زمینی سوریه سهم داشته باشند.

نارضایتی های پایدار

نقش شبه نظامیان تحت الحمایه ایران در عملیات نظامی اخیر موجب بروز نگرانی هایی در میان جمعیت مسلمان سنی و بسیاری از کشورهای عربی همچون عربستان سعودی شده است. مبارزان برخی از  قبایل سنی عراق به کمپین نظامی مقابله با داعش پیوسته اند و امیدوارند که از طریق ایفای نقش در این کمپین و کمک به شکست داعش بتوانند در آینده از سوی دولت مرکزی عراق به رسمیت شناخته شوند. اگرچه موصل به زودی آزاد خواهد شد و کنترل شهر رقه هم ممکن است به زودی از دست داعش خارج شود اما این به معنای پایان کار داعش نخواهد بود. در حال حاضر میان قدرت های غربی بحث و گفتگوهای زیادی در مورد خطرات بازگشت نیروهای جهادی به اروپا و سایر نقاط جهان و انجام حملات تروریستی در این مناطق وجود دارد. آنچه مسلم است این است که حتی در صورت شکست داعش، عناصر این گروه تروریستی در سوریه و عراق باقی خواهند ماند و به فعالیت های خود ادامه خواهند داد.

منبع: بی بی سی/ مترجم: زهره شهریاری