تهران از خون نیروهای خود نمی‌گذرد

دیپلماسی ایرانی: سفر غیرمنتظره محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، به ترکیه در 12 اوت شاید همیشه  در آنکارا و در تهران در خاطره ها بماند، سفری که در جریان آن فصل جدیدی از همکاری های منطقه ای میان دو کشور گشوده شد. سفر ظریف به ترکیه نخستین سفر یک مقام رسمی ایرانی به ترکیه پس از کودتای نافرجام 15 جولای با هدف براندازی دولت رجب طیب اردوغان بود. این سفر بخشی از نمایش همبستگی ایران با دولت اردوغان بود، نمایشی که از همان جریان کودتا کلید خورد و شخصیت هایی چون ظریف، علی شمخانی، دبیر کل شورای عالی امنیت ملی ایران، و قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، در تماس هایی تلفنی حمایت خود را از دولت اردوغان اعلام کردند.

یک مقام ارشد ایرانی به المانیتور گفته است: «ظریف به آنکارا رفته تا درباره روابط دوجانبه و مساله سوریه گفت وگو کند.» این مقام ایرانی درباره موضوع دیدار سه ساعته ظریف با اردوغان و صحبت های او با بنعلی ییلدریم، نخست وزیر ترکیه، و همچنین مولود چاووش اوغلو، همتای ترک خود، گفته است: «این که گفته شود در این دیدار ایران و ترکیه درباره آن چه باید در سوریه انجام داد به توافق رسیده اند اغراق است. اما نکته مثبت در اینجا این است که موضوع مشترک و حسن نیت وجود دارد و کاملا روشن است که ترکیه در کنار روسیه و ایران آمادگی صحبت کردن درباره گزینه های جدی را دارد. آمادگی صحبت کردن درباره یک استراتژی خروج از شرایط فعلی که می تواند به بحران خونین سوریه پایان دهد.»

برای تهران کاملا روشن است که حل مساله سوریه بدون یک شریک منطقه ای مصمم امکان پذیر نیست و این شریک مصمم یا باید ترکیه باشد یا عربستان سعودی. از آن جایی که رابطه تهران و ریاض روز به روز متنشج تر می شود. علاوه بر درگیری لفظی دو طرف (درباره مسائل مختلف)، اختلافات در یمن، سوریه، بحرین و لبنان نیز باعث شده که یک سازش سعودی ـ ایرانی رویای غیرمحتملی باشد که در آینده ای نزدیک به واقعیت تبدیل نخواهد شد.

برخلاف عربستان اما، ترکیه و ایران با وجود اختلافات عمیق بر سر سوریه، روابط خوب خود را حفظ کرده اند. ترکیه و ایران، هر دو، خطر سوریه را احساس می کنند اما هر دو نیز معتقدند که تسلیم شدن گزینه درستی نیست. ترکیه آماده گفت وگو در این باره است، شاید درباره همه چیز که یکی از این همه چیز، آینده بشار اسد، رییس جمهوری فعلی سوریه، است؛ از جمله این که اسد چند ماه دیگر می تواند بر مسند قدرت بنشیند یا این که آیا می تواند در انتخابات بعدی این کشور شرکت کند یا خیر. تمام این موارد جزء اولویت ها هستند اما این بدان معنی نیست که ترکیه از اهداف خود در سوریه جنگ زده پا پس بکشد.

ایران هم آماده گفت وگو است و سرنوشت بشار اسد یکی از موضوعاتی است که تهران تمایل دارد تا درباره آن گفت وگو کند. با این حال، این بدان معنی نیست که حاضر باشد از خون نیروهای خود که در سوریه کشته شده اند یا بسیاری از مبارزان حزب الله، عراقی یا افغانی که جان خود را پس از پیوستن به محور مقاومت از دست داده اند بگذرد. هر دو کشور ایران و ترکیه تلاش می کنند در جریان گفت و گو درباره مصالحه احتمالی منافع خود را حفظ کنند. بنابراین، بهترین رویکرد برای دو کشور پشت میر مذاکره، تمرکز بر منافع مشترک یا تهدیدهای مشترک است. 

یکی از مهمترین تهدیدها علیه ترکیه و ایران، و همچنین سوریه، مواجه شدن با چشم انداز ظهور یک دولت مستقل کرد است. شاید چالش کردها در ایران با آنچه ترکیه با آن روبه روست یکسان نباشد اما خطر تاثیر دومینویی آن در منطقه به حدی جدی است که هیچ طرفی نمی خواهد این مساله را دست کم بگیرد. در این رابطه روسیه هم در خنثی کردن هر گونه تلاشی برای تشکیل یک دولت مستقل کردی نقشی اساسی دارد. وقتی صحبت از به کارگیری تمام تلاش ها برای حفظ سوریه متحد و تحت حکومت یک دولت متمرکز به میان می آید، تمایل مشترک ایران و ترکیه برای جلوگیری از ظهور یک دولت مستقل کرد، این دو کشور را در یک جبهه قرار می دهد. به عبارت دیگر، این احتمال وجود دارد ایران و ترکیه باز هم در مسیر سازش با یکدیگر قرار بگیرند. در این راستا، یکی دیگر از مقام های ایرانی به شرط ناشناس ماندن به المانیتور گفته است که علاوه بر نشست های سطح بالای سیاسی میان دو کشور، نشست های نظامی و امنیتی نیز در پشت صحنه میان دو طرف برگزار خواهد شد. این مقام ایرانی به المانتیور گفته است: «ما احتمالا خبری از سفر حاج قاسم (سلیمانی) به استانبول یا آنکارا نخواهیم شنید؛ یا این که مقام های ارشد امنیتی ترکیه به تبریز یا تهران آمده اند اما در عمل این افراد هستند که می توانند به تدوین نقشه راه (برای آغاز چگونگی همکاری میان ایران و ترکیه) کمک کنند.»

به نظر می رسد که ایران و ترکیه پاسخ بسیاری از پرسش های خود را در جریان سفر اردوغان به تهران خواهند گرفت.

منبع: المانیتور/ تحریریه دیپلماسی ایرانی / 30