مشاوران تاریخی نیاز دولتمردان

دیپلماسی ایرانی: گاهی اوقات گفته می شود که بیشتر آمریکایی ها در یک وادی نسیان زندگی می کنند. اما درباره اینکه چه تعداد از سیاستگذاران آمریکایی هم در این وادی زندگی می کنند، چیز زیادی نمی دانیم.

دنیس راس، دیپلمات آمریکایی اخیرا با اشاره به کتاب تازه خود با عنوان "رابطه ایالات متحده ـ اسراییل از ترومن تا اوباما" گفته که «تقریبا هیچ یک از چهره های پیشروی دولت درباره تاریخ آن چه ایالات متحده در خاورمیانه انجام داده است چیزی نمی دانند.» آنها حتی درباره تاریخ خود منطقه هم چیزی نمی دانند. به عنوان مثال، وقتی جورج دبیلو بوش، رییس جمهوری آمریکا، در سال 2003 میلادی گزینه سرنگونی صدام حسین را انتخاب کرد، به نظر نمی رسید که تفاوت میان مسلمانان شیعه و سنی را درک کرده باشد یا حتی اهمیت این واقعیت را درک کرده باشد که رژیم صدام که توسط اقلیت سنی اداره می شد اکثریت شیعه را در این کشور سرکوب می کند. شاید به همین خاطر هم بود که بوش به هشدارهای قابل پیش بینی درباره سرنگونی صدام توجه نکرد.

اما این مشکل به هیچ وجه تنها به خاورمیانه و جورج بوش محدود نمی شود. عدم توجه باراک اوباما، رییس جمهوری فعلی امریکا، به رابطه عمیق تاریخی میان روسیه و اوکراین باعث شد که خطرات نزدیک تر شدن روابط اوکراین و اروپا را دست کم بگیرد و چنین شد که بحران اوکراین پیش آمد و روسیه ماه مارس کریمه را به خاک خود ضمیمه کرد.

این که رییس جمهور چندین مورخ را به ضیافت دوستانه شام دعوت کند، کاری که اوباما در آن شهره است، برای جبران این کمبود عدم اطلاع از تاریخ کافی نیست. حتی مانند جان اف کندی، انتصاب آرتور میلر شلزینگر، حقوقدان مورخ به عنوان مشاور رییس جمهور هم کافی نیست. ما از رییس جمهور بعدی می خواهیم که یک شورای مشاوران تاریخی برای کاخ سفید ایجاد کند. مورخان در دوره کارتر و ریگان نیز به روسای جمهوری توصیه های مشابه می دادند اما این توصیه ها (به دلیل نبود ساز و کارهای اجرایی) چندان راهگشا نبودند. به لحاظ عملیاتی، شورای مشاوران تاریخی می تواند آینه شورای مشاوران اقتصادی باشد که پس از جنگ جهانی دوم ایجاد شد. رییس جمهور می تواند یک مسئول به همراه دو عضو شورا را به عنوان پستی تمام وقت برای شورای مشاوران تاریخی در نظر بگیرد. این شورا می تواند توسط گروهی کوچک از متخصصان حمایت شده و بخشی از دفتر اجرایی رییس جمهور باشد.

اما تصور کنید که باراک اوباما امروز یک شورای مشاوران تاریخی تشکیل می داد، چه تکالیفی را می توانست به این شورا واگذار کند؟         

اجازه دهید با مسائلی آغاز کنیم که رییس جمهور و تیم امنیت ملی او بیشترین درگیری را با آن را دارند: داعش. بیانیه های اخیر دولتمردان آمریکایی نشان می دهد که دولت ایالات متحده تمایل دارد تا داعش را نسخه جدیدی از القاعده ببیند. بنابراین هدف اصلی سیاست امنیت ملی ایالات متحده از میان بردن رهبران این گروه تروریستی خواهد بود، همچنان که درباره القاعده اسامه بن لادن، رهبر آن، ترور شد. اما تاریخ می گوید که داعش به لحاظ ساختاری تا حدی متفاوت از القاعده است و حتی ممکن است که یک شبکه تروریستی کلاسیک بدون "بی سر" باشد. زمانی که ما در تاریخ به دنبال گروه های مشابه داعش می گردیم به بیش از 50 گروه می رسیم که به طور مشابهی خشن، متعصب و هدف محور بوده اند، از جمله بلشویک های انقلاب روسیه. شورای مشاوران تاریخی می تواند با در نظر گرفتن ویژگی های برجسته داعش، این فهرست را به شبیه ترین ها به داعش محدود کند. مطالعه این گروه ها شاید باعث شود که رییس جمهور از سیاست های اخیر خود در برابر این گروه منصرف شده یا آن ها را اصلاح کند.       

واکنش دولت ایالات متحده به بحران مالی 2008 ارزش چنین رویکردی را نشان می دهد. سپتامبر 2008 آمریکا شاهد بزرگترین شوک اقتصادی جهان پس از رکود بزرگ بود. بن برنانکی، رییس بانک مرکزی آمریکا (فدرال رزرو) در آن زمان در امور مربوط به بحران مالی به ویژه رکود تجربه چندانی نداشت. با این حال به خوبی توانست از ابزار تاریخ برای مدیریت بحران استفاده کند.

البته به طور قطع تشابهات تاریخی به راحتی می توانند افراد را اشتباه بیندازند. هنری کسینجر، دیپلمات سابق و مشاور اسبق امنیت ملی امریکا، می گوید: «تاریخ البته یک کتاب آشپزی نیست که دستورالعمل های از پیش آزمایش شده را به شما ارائه کند. تاریخ می تواند عواقب ناشی از اقدامات در شرایط مشابه را روشن کند. با این حال هر نسلی باید خود کشف کند که چه شرایطی در دنیای امروز، با آن چه در گذشته اتفاق افتاده قابل مقایسه است.» ما در دولت جورج بوش و پس از 11 سپتامبر شاهد موارد متعددی از این شباهت یابی های آماتور بودیم به عنوان مثال جورج بوش در خاطرات خود دولت صدام حسین را با برخی رهبران دوران جنگ جهانی دوم مقایسه کرده بود.

اما یکی دیگر از مواردی که شورای مشاوران تاریخی می توانند به آن رسیدگی کنند، در نظر گرفتن سوابق چالش های متعدد استراتژیک است، به عنوان مثال به موازت تشدید تنش های میان ایالات متحده و چین در دریای جنوبی چین و تعهد ایالات متحده در برابر متحدان خود از جمله ژاپن، فیلیپین و دیگر کشورهای در معرض خطر منطقه. در اینجا شورای مشاوران تاریخی می تواند بررسی کند که آیا روسای جمهوری پیشین با بحران های مشابهی در طول دوران ریاست جمهوری خود روبه رو شده اند یا خیر و اگر روبه رو شده اند چه راهکارهایی را در پیش گرفته اند، نقاط قوت و ضعف این راهکارها چه بوده است؟

در پایان این که اگر چه استفاده از مورخان هرگز نمی تواند به مثابه استفاده از گوی نقره ای باشد که آینده را به شما نشان می دهد اما ما هم با این گفته وینستون چرچیل موافقیم که: «هرچه بتوانی به گذشته دورتری نگاه بیندازی، آینده خود را بهتر خواهید دید.» 

منبع: آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 30