اتحاد ایران و روسیه، ضعیف‌تر از تصور

نویسنده: آری هاینشتاین و ورا میشلین شاپیر

دیپلماسی ایرانی: روابط میان روسیه و ایران به خاطر همکاری بر سر جنگ سوریه دچار فراز و نشیب است. مقاله اخیر دیلی بیست به «علاقه» رئیس جمهور ولادیمیر پوتین به ایران اشاره می کند، در حالی که مقاله دیگری از المانیتور می گوید این همکاری فراتر از سوریه هم ادامه پیدا خواهد کرد و «مسکو به دنبال گسترش نقش منطقه ای اش از طریق همکاری با ایران و حزب الله است.»

با این حال همکاری ایران و روسیه آن چنان که در بسیاری از حوزه ها مشاهده می شود، نزدیک نیست و این روابط حتی در مسائلی که تصور می شود همکاری وجود دارد، دچار محدودیت هایی است.

ایده اتحاد ایران و روسیه بر چهار دلیل اصلی استوار است. اول، ایران و روسیه منافع مشترکی در اخلال در نظم تحت کنترل خاورمیانه توسط ایالات متحده، پس از جنگ سرد دارند. دوم، روس ها در جریان مذاکرات هسته ای به ایران نزدیک شدند، چون آنها با ساخت نیروگاه در ایران و امیدواری به لغو تحریم ها از برنامه هسته ای ایران حمایت می کنند.

سوم، منافع ایران و روسیه در سوریه موجب شد تا دو طرف عملیات نظامی هماهنگ برای حفظ حکومت بشار اسد انجام دهند. چهارم، روسیه امیدوار است حالا که تحریم های ایران لغو شده، فرصت های اقتصادی بیشتری به دست بیاورد. با این حال با بررسی دقیق تر متوجه می شویم این همگرایی با محدودیت ها و اختلافاتی روبرو است.

هنگامی که صحبت از سوریه می شود، تهران اقداماتی انجام داده است که این تصور به وجود می آید که همکاری نزدیکی با مسکو دارد. به طور مثال، معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه ایران می گوید همکاری نزدیکی میان ایران و روسیه وجود دارد و طرفین برای حل بحران سوریه از تمام ابزارها استفاده می کنند. با این حال درباره دقت این منافع مشترک در جهت بقای حکومت اسد، تردید وجود دارد.

با وجود این واقعیت که ایران و روسیه برای حفظ حکومت اسد، در سوریه عملیات نظامی انجام می دهند، اما برنامه های متفاوتی برای سوریه دارند. روسیه علاقه دارد تا مانع از سقوط حکومت علوی اسد و کشور تحت نفوذ سوریه شود. ایران علاقه دارد تا سوریه همچنان تحت نفوذ خودش باشد. در واقع شخص بشار اسد اهمیت حیاتی برای روسیه ندارد. روسیه مشخص کرده که «پیوندی ناگسستنی» با بشار اسد ندارد. در مقابل ایران تاکید ویژه ای بر حضور بشار اسد دارد.

ایران و روسیه به ظاهر در زمینه برنامه هسته ای با یکدیگر اتحاد کامل دارند. اما در این زمینه هم بین دو کشور محدودیت وجود دارد. با وجود همکاری های هسته ای میان دو کشور اما روسیه مخالف دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای است. روسیه در زمینه ممانعت از دستیابی ایران به این تسلیحات با غرب همکاری کرد.

آن گونه که فیلیپ گوردون، مشاور ارشد سابق اوباما اخیراً گفته است زمانی که روسیه در سال 2009 متوجه شد که ایرانی ها در فردو، تاسیسات هسته ای مخفی ساخته اند، به طور موثر با ایالات متحده برای ممانعت از دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای همکاری کرد. روسیه از تمام قطعنامه های سازمان ملل علیه ایران، از جمله تحریم تسلیحاتی و تحریم موشکی، حمایت کرد.

علاوه بر مسائل سیاسی در زمینه های اقتصادی هم میان دو کشور رقابت های مستقیمی وجود دارد. به طور مثال در زمینه نفت و گاز، ایران و روسیه با یکدیگر رقابت دارند. از زمان امضای برجام، بر هیچ کس پوشیده نیست که ایران به دنبال افزایش سهم فروش نفت خود در اوپک و بازگرداندن آن به سهمیه اش قبل از سال 2012 است. اگر قرار باشد ایران به آن سهمیه قبل از سال 2012 برگردد، روسیه باید 10 درصد از تولیدش کم کند.

در زمینه گاز هم ایران با عراق و سوریه برای ساخت خط لوله ای که گاز طبیعی ایران را از خلیج فارس به بندر طرطوس سوریه و از آنجا به اروپا برساند، توافق نامه امضا کرده است. این در حالی است که روسیه حاضر نیست در بازار گاز اروپا، رقیبی پیدا کند، از همین رو در سال 2009 به بشار اسد فشار آورد تا قرارداد خط لوله مشابهی با قطر امضا نکند.

منبع: نشنال اینترست/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/20