بحران سوریه رابطه شکننده آنکارا ـ مسکو را تهدید می کند

نویسنده: پاول کوشکین

دیپلماسی ایرانی: دو هفته پس از دیدار رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه با ولادیمیر پوتین، همتای روسی اش، در سن پترزبورگ، مقام های ترکیه ای با جو بایدن، معاون اول باراک اوباما در آنکارا دیدار کردند. حالا مشخص شده که ترکیه خود را برای اقدامی جسورانه در سوریه و البته با موافقت آمریکا و روسیه آماده می کرده است.

ترکیه درست همزمان با سفر جو بایدن به آنکارا، عملیات نظامی خود را در شهر جرابلس در شمال سوریه را با حمایت نیروهای هوایی ایالات متحده آغاز کرد. تانک ها و خودروهای زرهی ترکیه ای به ظاهر با هدف مبارزه با داعش از مرزهای سوریه عبور کردند، اما بسیاری معتقدند که هدف اصلی، تضعیف موقعیت کردهای سوریه است.

به اعتقاد رابرت فریدمن، استاد علوم سیاسی دانشگاه جان هاپکینز، دلیل دیگر عملیات نظامی ترکیه در سوریه نشان دادن قدرت نظامی ترکیه پس از کودتای نافرجام در این کشور بود. فریدمن همچنین معتقد است اردوغان با این اقدام به جهان و اروپا این پیام را داد که با وجود اختلافات زیاد میان آنکارا و واشنگتن، این دو کشور بر اساس محاسبات عملگرایانه همچنان با یکدیگر همکاری دارند.

این موارد نشان می دهد که آنکارا در تلاش است هر دو طرف مسکو ـ که از بشار اسد، رییس جمهوری سوریه، حمایت می کند ـ و واشنگتن ـ که از مخالفان اسد حمایت می کند و به دنبال تغییر رهبری رژیم سوریه است ـ را داشته باشد. با این حال، این تلاش ها با توجه به تغییر ماهیت روابط روسیه ـ ترکیه و تقابل روسیه با غرب می تواند به بن بست دیگری بینجامد. ولکان اوزدیمیر، کارشناس روابط بین الملل، می گوید: «در طول بحران سوریه، این برای نخستین بار است که آمریکا، روسیه و ترکیه به سوی پایان این بازی، تعیین سرنوشت سوریه و البته مشخص کردن نقش ترکیه در این غائله حرکت می کنند، سرنوشتی که کاملا به روابط میان واشنگتن، مسکو و آنکارا بستگی خواهد داشت.»  

با این حال، هنوز بسیاری از ناظران سیاسی نسبت به دلایل واقعی اقدام نظامی ترکیه در سوریه و پیامدهای آن برای روابط آنکارا با مسکو و واشنگتن تردید دارند. اختلاف نظرها هم در این باره زیاد است. برخی ادعا می کنند که عملیات نظامی ترکیه می تواند روابط تازه احیا شده روسیه ـ ترکیه را تحت تاثیر قرار دهد. برخی دیگر بر این باورند که بازی پیچیده ترکیه در سوریه با همکاری روسیه بوده و کرملین برای آغاز عملیات نظامی در سوریه به ترکیه چراغ سبز داده است. اوزدیمیر در این باره می گوید: «تحرکات اخیر نظامی ترکیه در سوریه نتیجه احیای روابط ترکیه ـ روسیه است. پس از دیدار اردوغان و پوتین در سن پترزبورگ چنین به نظر می رسد که روسیه و ترکیه تلاش دارند تا زمینه های مشترکی را برای حل بحران سوریه بیابند. تلاش برای حل بحران سوریه از طریق توافقی تاکتیکی که بر اساس آن روسیه در ازای عقب نشینی آنکارا از خواسته اش برای تغییر حکومت سوریه و سرنگونی بشار اسد، حمایت خود را از کردهای سوریه کاهش دهد.»

علاوه بر این، پس از دیدار اردوغان و پوتین دو طرف با ایجاد یک مکانیسم مشترک نظامی و امنیتی برای هماهنگی فعالیت هایشان در سوریه موافقت کردند. اوزدیمیر می گوید: «خوب با توجه به چنین توافقاتی فرض این که ترکیه بدون رضایت روسیه وارد سوریه شده دشوار است.»

البته نباید این مساله را نادیده گرفت که وزارت امور خارجه روسیه بارها نگرانی خود را نسبت به تحولات در منطقه مرزی ترکیه ـ سوریه ابراز کرده و نسبت به تشدید درگیری ها در این منطقه هشدار داده است. به همین ترتیب، مقام های سوری نیز تجاوز نظامی ترکیه را نقض تمامیت ارضی این کشور خوانده اند.   

کارزار نظامی ترکیه در سوریه همچنین می تواند باعث نگرانی ایران، متحد روسیه شود. آنکارا و تهران، هر دو سوریه را خارج نزدیک خود می دانند و منافع زیادی در نتیجه بحران سوریه دارند.

آلکساندر سوتنیچنکو، تحلیلگر سیاسی روسی، می گوید: «ظهور ارتش یک ذینفع دیگر در غائله سوریه این مشکل حاد را به شکل قابل توجهی تشدید می کند. با در نظر گرفتن موضع ترکیه در جنگ داخلی سوریه که از سال 2011 تاکنون تغییر زیادی نداشته، آنکارا تلاش خواهد کرد که پیش از آغاز دور جدیدی از مذاکرات برای حل و فصل این بحران جای پای خود را محکم کند. علاوه براین، حالا مشخص شده که ترکیه تلاش خواهد کرد تا موضع خود را با واشنگتن و ریاض هماهنگ کند تا با روسیه.»

به گفته سوتنیچنکو، در چنین شرایطی مسکو و دمشق می دانند که بعید است سیاست آنکارا در قبال آنان سیاستی دوستانه باشد و تنها بر مشکلات این بحران اضافه خواهد کرد. سوتنیچنکو می گوید که برای مسکو و دمشق این مساله به معنی طولانی تر شدن جنگ به مدت نامعلوم و تقسیم سوریه است.

اوزدیمیر نیز احتمال متشنج شدن روابط روسیه و ترکیه را رد نمی کند. او می گوید: «احیای روابط ترکیه ـ روسیه فرایند در دست اقدامی است که نتیجه اش هنوز مشخص نیست. بدترین سناریو این است که نیروهای ترکیه گروه ارتش آزاد سوریه را در مبارزه با رژیم بشار اسد تقویت کند.»

در چنین شرایطی، روسیه هم می تواند به این امید که کردهای یگان های مدافع خلق سوریه به مسکو نزدیک شوند، حمایت خود را از آنان بیشتر کند. اوزدیمیر می گوید: «به همین دلیل است که مثلث مسکو ـ واشنگتن ـ آنکارا برای حل بحران سوریه ضروری است.»

منبع: راشا دایرکت / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 30