اردوغان؛ عامل اصلی انحطاط سیاست خارجی ترکیه

دیپلماسی ایرانی: کارشناسان ترکیه اتفاق نظر دارند که سیاست خارجی ترکیه در دوران حزب عدالت و توسعه روندی نزولی را طی کرده است. عمده کارشناسان بر این باورند که علت اصلی این سقوط، کنار گذاشتن سیاست خارجی سنتی ترکیه به نفع چشم اندازی اسلامی است. این موقعیت، گزینه های پیش روی آنکارا در منطقه را کاهش داده است.

به گفته الوک ازولکر سفیر بازنشسته ترک، چارچوب سیاست خارجی تدوین شده از سوی آتاتورک با توصیف ساده «صلح در داخل، صلح در جهان» قابل توصیف بود. این توصیف نشان از ارزیابی واقع بینانه از موقعیت ژئوپلتیکی ترکیه دارد. یکی از مهم ترین عناصر این رویکرد سیاست نگاه به غرب بود که به گفته این سفیر سابق ترک هم اکنون دستخوش تحول شده است.

جهان بینی ایدئولوژیک حزب عدالت و توسعه به سوی اخوان المسلمین منحرف شده است. این رویکرد ناشی از خشم شکل گرفته علیه اسرائیل و عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر است.

به گفته ازولکر حزب عدالت و توسعه در بسیاری از موارد سیاست هایی را در پیش گرفته که ورای امکانات و توانمندی های ترکیه بوده است. سیاست خارجی ترکیه در گذشته محتاطانه و تدافعی بود. حزب عدالت و توسعه از فرصت رشد اقتصادی برای پیگیری سیاست های فعالانه تر در عرصه سیاست خارجی استفاده کرد. هدف از این سیاست خارجی برقراری روابط حسنه با همسایگان بود، اما تلاش کرد تا از منظر برادر بزرگتر به این هدف برسد و همین رویکرد منجر به فاصله گرفتن همسایگان از ترکیه و سایر قدرت های منطقه ای شد.

به گفته این دیپلمات ترک، یکی دیگر از اشتباهات حزب پیگیری سیاست خارجی ایده آل گرایانه به ویژه در دوران وزارت احمد داووداوغلو بود. مفروض داوود اوغلو این بود که ترکیه بازیگر اصلی منطقه است و می تواند نظم منطقه را بر پایه خواست خود تغییر بدهد. اما عرصه واقعی سیاست و مقدورات ژئوپلتیکی ترکیه با این مفروض همخوانی نداشت.

نگاه حزب عدالت و توسعه به عرصه سیاست خارجی توام با نوعی کینه جویی است. ترکیه فراموش کرده است که سیاست خارجی عرصه دوستی ها و دشمنی های دائمی نیست و تنها منافع ملی است که معنا دارد.

به بیان ازولکر ترکیه از غرب فاصله گرفته، اما نتوانست جایگزین مناسبی برای آن پیدا کند. ترکیه به عضویت در سازمان همکاری های شانگهای پذیرفته نشد. در حال حاضر ترکیه به نوعی منزوی شده است.

تمل ایسکیت دیگر سفیر بازنشسته ترک نیز اشتباه اصلی ترکیه را فاصله گرفتن از سیاست خارجی سنتی آن می داند. به گفته وی دولت فعلی تلاش کرد که سیاست خارجی کشور را با نوعی از سیاست خارجی منبعث از اندیشه اسلام سنی جایگزین کند. تصور حزب این بود که ترکیه می تواند در جهان اهل تسنن به شان رهبری برسد، اما این برداشت با واقعیت فاصله زیادی داشت.

بحران سوریه نیز به خوبی ثابت کرد که این تصورات تا چه اندازه بی پایه و اساس بوده است. در نخستین روزهای آغاز تحولات جهان عرب، تصور بر این بود که دولت بشار اسد به زودی با دولت دیگری جایگزین خواهد شد. اشتباه ترکیه این بود که باز هم بر موضع اشتباه خود اصرار کرد و روند واقعیت ها را نادیده انگاشت. این سفیر ترک بیش از هر کسی رجب طیب اردوغان را عامل گرفتاری ترکیه در این مخمصه می داند.

مرآت بیلهان یکی دیگر از دیپلمات های بازنشسته ترکیه معتقد است که بزرگترین اشتباه ترکیه جانبداری از یک طرف دعوا در بحران پیچیده سوریه بود. موقعیت ژئوپلتیکی ترکیه ایجاب می کند که یک سیاست خارجی چندوجهی را پیگیری کند، در حالی که ترکیه هم اکنون در دام سیاست یک بعدی خود گرفتار آمده است. ترکیه پیش از این اتکا بیش از اندازه ای به غرب داشت و این خود اشتباه بود. هم اکنون نیز همه توجه خود را به خاورمیانه معطوف کرده است و این اشتباهات استراتژیک را نمی تواند با حرکات تاکتیکی جبران کرد.

منبع: المانیتور / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی /25