ائتلاف عربستان و ترکیه؛ موقت و تبلیغاتی

دیپلماسی ایرانی: تحولات اخیر در خاورمیانه از جمله تاسیس شورای عالی همکاری راهبردی ترکیه و عربستان و اقدامات اخیر ترکیه در نوار شمالی سوریه _ هدف قرار دادن مواضع کردها_ این سوال را مطرح می کند که ترکیه در هم پیمانی با عربستان تا کجا پیش خواهد رفت؟ آیا ائتلاف نظامی – اسلامی که عربستان از آن یاد می کند و اکنون فقط محدود به دو کشور ترکیه و عربستان بوده و البته گفته شده قطر نیز به آن پیوسته است، صرفا یک مانور تبلیغاتی بوده یا در آینده جنبه عملیاتی به خود خواهد گرفت؟ با توجه به نقاط افتراق و اشتراک دو کشور ترکیه و عربستان، آینده روابط این دو چگونه خواهد بود؟ آیا ترکیه در کمپ عربستان قرار گرفته و خواهان بهره برداری های خاص خود از بحران سوریه است، یا عربستان زیر سایه ترکیه به عنوان عضو ناتو خواهان جبران شکست های سیاسی در منطقه است؟ آن چه مسلم است ورود ترکیه به ائتلاف عربستان را به دلیل نگرانی های کردی مطرح می کنند تا بخواهد همراه با عربستان به مبارزه با داعش و احیانا تقابل با سیاست های روسیه بپردازد. در مقابل چنین دیدگاهی برای عربستان قابل تصور است که عربستان بیشتر به مهار ایران و در نهایت سرنگونی اسد فکر می کند تا مبارزه با تروریسم. آنچه در ادامه می آید، گفت وگو با جعفر حق پناه، کارشناس مسایل ترکیه درباره پرسش های مطرح شده است:

ترکیه در ائتلاف با عربستان چه راهبردی را دنبال می کند و آیا در پی یک راهبرد مشترک است یا فرصتی برای سیاست های ترکیه برای مقابله با مساله کردها پیش آمده است؟

گرچه اهداف هر دو آنها به لحاظ خروجی مشترک است و به همکاری برای عملیات هوایی علیه گروه های تروریست ها _ به گفته خودشان _ بسنده کرده اند اما هر کدام رویکردها و مبنای متفاوتی را دنبال می کنند. در حال حاضر برای عربستان، مهار ایران با اولویت سوریه در منطقه حایز اهمیت است. اما برای ترکیه، سوریه به ماهو سوریه آن هم در مجاورت با مرزهایش، اهمیت دارد. صرف نظر از مسایل کردی، از منظر دیگر مساله سوریه برای ترکیه مهم است. خلاف عربستان که فقط با ایران در تنش است، ترکیه هم با ایران و هم روسیه رقابت دارد. ترکیه اهداف جاه طلبانه تری در سطح منطقه ای در مقایسه با عربستان دنبال می کند که فعلا در موقعیت دفاعی و انفعالی قرار گرفته است. خلاف آنچه که گفته می شود، این ترکیه نیست که در کمپ عربستان قرار دارد، بلکه به نحو رندانه ای تلاش می کند از عربستان در راستای منافع خود بهره ببرد. اکنون قرار است جنگنده های عربستان در ترکیه و در پایگاه اینجرلیک مستقر شوند. این نشان از نوعی رابطه ای کم و بیش نابرابر میان آنها دارد و در این مناسبات ترکیه تا حدودی دست بالا را دارد.

در وضعیت کنونی عربستان چه نگاهی به روابط خود با ترکیه دارد؟ آیا می خواهد از ترکیه که عضو ناتو است به عنوان پشتوانه نظامی استفاده کند؟

به طور کلی سیاست کشورهای منطقه بیش از آنکه بر اساس تصمیم گیری های استراتژیک و کاملا محاسبه شده عملی شود، بر مبنای نوعی رفتار انفعالی، هیجانی و شتابزده استوار است. نه فقط عربستان، بلکه درباره دیگر کشورها نیز خیلی مولفه های عقلگرایانه و محاسبه شده ای که استراتژی خاصی را دنبال کند، مشاهده نمی شود.  بسیاری از سیاست ها به صورت اقتضایی و متناسب با تحولات جاری در منطقه در نظر گرفته می شود. شاید اگر مسئولان سعودی نگاه استراتژیکی داشته باشند، ترکیه را رقیب منطقه ای خود می دیدند. همپوشانی های چندانی به لحاظ گفتمانی، مولفه های قدرت نرم و سخت و حتی استراتژیکی میان این دو دولت وجود ندارد. گرچه به صورت سنتی هر دو جزو بلوک غرب بودند، اما چسبندگی هایی میان آنها مشاهده نمی شود. اما معیار، ملاحظات رفتارهای هیجانی، شتابزده، احساسی و توام با یاس و ترس است. بنابراین در حال حاضر سطح همکاری برای دستیابی به اهداف کوتاه مدت مشترک مانند مهار ایران، در اولویت قرار دارد.  در چنین شرایطی تصور عربستان بر این است که می تواند از ترکیه استفاده کند. اما بر این عقیده ام که در درازمدت امکان تداوم و استمرار نخواهد داشت و آنجایی که امر ایجابی در کار باشد، هر دو الگوها، چارچوب ها و رویکردهای متفاوتی را دنبال خواهند کرد.

با توجه به بحث ائتلاف نظامی - اسلامی مدنظر عربستان، آیا ممکن است این همگرایی و افزایش رابطه در قالب یک همکاری مشترک راهبری به نوعی عملیات نظامی در سوریه و به صورت گسترده در منطقه منجر شود؟

ائتلاف نظامی – اسلامی مورد ادعای عربستان، بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته و هنوز شکل عملی به خود نگرفته است. این مساله بیشتر ناظر به مشکلاتی است که دولت عربستان در جزیره العرب به خصوص در یمن با آن دست به گریبان است. بعید به نظر می رسد به این راحتی بتواند چنین موضوعی را به داعش در عراق یا سوریه تعمیم دهد. زیرا در وهله اول عربستان چندان قابلیت رهبری ائتلاف را نداشته و قدرت مانور آن از اعضای بلوک به خصوص ترکیه پایین تر است و دوم آنکه اهداف متفاوتی را دنبال می کند. می دانیم که ترکیه دست بالاتری نسبت به عربستان دارد.

با توجه به نوع تنش های میان ترکیه و روسیه، موضوع امنیتی - اقتصادی تا چه حد موجب می شود ترک ها به خصوص آقای اردوغان را به گسترش روابط با عربستان وا دارد؟

دو کشور ترکیه و روسیه سعی می کنند جایگزین هایی به خصوص در شرایط اقتصادی نامناسب در منطقه پیدا کنند. مثلا یکی از اهداف توریست های روسیه، ترکیه و مصر بوده که اکنون دیگر در دسترس نیست و الان تمایل توریست های روسیه به اسرائیل جلب شده است. زیرا به لحاظ اقتصادی به صرفه بوده و در آب و هوای سرد روسیه، جایی که می تواند جذاب باشد، اسرائیل است. ترکیه نیز چنین روالی را در پیش گرفته است. با توجه به ضربه اقتصادی که از ناحیه قطع روابط تجاری، مالی و گردشگری با روسیه خورده، جبران آن را در جاهای دیگری جست وجو می کند. یکی از این مولفه ها عربستان بوده زیرا زودبازده است. آنها امیدوارند بتوانند بخشی از سرمایه سرگردان کشورهای عربی را که تمایل چندانی برای سرمایه گذاری و ماندن در آمریکا و اروپا ندارند، برای ساماندهی اقتصاد خود جذب کنند زیرا ترکیه وضعیت اقتصادی رضایت بخشی ندارد. اما در بخش های دیگر همپوشانی اقتصادی میان آنها وجود ندارد.

آینده روابط ترکیه و عربستان به چه سمتی سوق خواهد یافت؟ آیا ترکیه می تواند از این روابط به اهداف سیاسی خود به خصوص در قبال نوار شمالی سوریه دست یابد؟

روابط عربستان – ترکیه تابع ملاحظات دوجانبه ای است که وجود دارد. یعنی موضوعات سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی و بخشی هم تابع پویش های امنیت منطقه ای است. در حال حاضر وجه دوم با محوریت بحران سوریه و مشترکاتی که هر دو دارند به خصوص درباره مهار ایران، پررنگ تر نیز شده است. در کوتاه مدت می توان انتظار گسترش روابط و همکاری های عملیاتی بیشتری داشت که بر وضعیت سوریه و تشدید نابسامانی بحران اثرگذار است، زیرا هر دو قدرت های منطقه ای و دارای قابلیت های زیادی برای نقش آفرینی هستند. اما به نظر می رسد در میان مدت، آینده روابط بستگی به تغییر و تحولات و ترتیبات امنیت منطقه ای با محوریت سوریه دارد. در سوریه مهم از قدرت های منطقه ای _ ایران، ترکیه و عربستان_ قدرت های بزرگی مانند روسیه، آمریکا و اروپا نقش آفرین هستند و چنانچه آنها به تصمیمات دیگر برسند، آنگاه جای مانور چندانی برای قدرت های منطقه ای نمی ماند. در این حالت ممکن است روابط دو کشور بیشتر از منظر ملاحظات و اولویت های دوجانبه تاثیر بگیرد نه مسایل منطقه ای.

انتشار اولیه: سه شنبه 27 بهمن 1394 / انتشار مجدد: دوشنبه 3 اسفند 1394