آدرس غلط اعراب: اختلاف با ایران به جای دشمنی با داعش

نویسنده: رابرت دانین

دیپلماسی ایرانی: در اوایل هفته گذشته عربستان روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد. این اقدام که به دنبال اعدام شیخ نمر در ریاض و حمله به سفارت عربستان در تهران صورت گرفت، می تواند تضادهای مذهبی را در خاورمیانه تشدید کرده و تلاش ها برای شکست داعش و پایان دادن به جنگ سوریه را با مشکل مواجه کند.

طی چند سال گذشته، بی ثباتی سیاسی وجه ممیزه خاورمیانه بوده است و تنش های اخیر میان ایران و عربستان تنها بخشی از آشوب در خاورمیانه را نشان می دهد.

ایران و عربستان هر یک مدعی اند که روایت آنها از اسلام درست است. عربستان که نگهبان حرمین شرفین است، مدعی است که جمهوری اسلامی ایران قصد دارد نفوذ خود را به قلب سرزمین های اعراب توسعه دهد. توسعه نفوذ ایران در یمن، عراق و سوریه پادشاه عربستان را بر آن داشته است که نشان بدهد در مقابل ایران ساکت نخواهد نشست.

مهم ترین نتیجه تشدید اختلافات میان ایران و عربستان در تلاش های دیپلماتیک آمریکا برای پایان دادن به جنگ داخلی در سوریه نمایان خواهد شد. گفته می شود که تاکنون نزدیک به 250 هزار نفر در این جنگ کشته شده اند. نیروهای ایران در سوریه، حامی دولت بشار اسد هستند. این در حالی است که عربستان به شدت از نیروهای معارضی که علیه اسد می جنگند، حمایت می کند. در حالی که حضور همزمان ایران و عربستان بر سر میز مذاکره یک دستاورد مثبت تلقی می شد و طرفین مایل به همکاری دیپلماتیک بودند، در شرایط جدید هر یک به تحکیم مواضع خود در سوریه خواهند پرداخت. در این میان، نیروهای معارض سوری از همه کشورهای عرب منطقه خواسته اند که رابطه خود را با ایران قطع کنند.

دومین نتیجه قطع روابط ریاض- تهران در تضعیف تلاش ها برای مبارزه با داعش خود را نمایان خواهد ساخت. در شرایطی که آمریکا و اروپا مبارزه با داعش را به عنوان اولویت راهبردی در خاورمیانه تعریف می کنند، قرار گرفتن کشورهای عرب منطقه پشت سر عربستان نشان می دهد که این کشورها ایران را- و نه داعش را - دشمن اولیه خود می دانند.

تلاش های صورت گرفته در عراق برای ایجاد اتحاد میان اقوام برای مبارزه با داعش، در پرتو عمیق تر شدن شکاف سنی و شیعه با شکست مواجه خواهد شد. در سایر کشورهای چندقومیتی، نظیر لبنان و بحرین نیز تنش ها هم اکنون افزایش یافته است. انتظار می رود که جنگ در یمن هم بیش از پیش تشدید شود.

در جامعه داخلی ایران و عربستان نیز کاهش قیمت نفت وضعیت بدی را رقم خواهد زد. ریاض در حال حاضر نزدیک به 100 میلیارد دلار کسری بودجه سالانه دارد. این شرایط عربستان را مجبور کرده است که با قطع رایانه ها، برخی از برنامه های رفاهی خود را به تعویق بیندازد. در ایران نیز با وجود لغو تحریم ها در آینده نزدیک، قیمت پایین نفت اجازه بازسازی اقتصادی کامل را به این کشور نخواهد داد.

توافق هسته ای با ایران اگر چه توانسته در کنترل برنامه هسته ای ایران موفق باشد، اما کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس را به این نتیجه رسانده که آمریکا به عنوان متحد دیرین این کشورها، هم اکنون آنها را فراموش کرده و به ایران نزدیک شده است. همین تصور، نگاه خصمانه عربستان را دو چندان کرده است. کشورهای عرب منطقه و در راس آنها عربستان که نسبت به موضع گیری آمریکا مقابل ایران اطمینان نظر ندارند، تصمیم گرفته اند که راسا وارد عرصه اقدام شوند.

از زمان توافق هسته ای با ایران در جولای 2015 تاکنون، این کشور در چندین نوبت اقدام به آزمایش موشک های بالستیک کرده که به گفته شورای امنیت سازمان ملل مغایر با قطعنامه های صادر شده است. تعلل آمریکا در تصویب تحریم های جدید علیه ایران با هدف حفظ توافق، کشورهای منطقه را بیش از پیش در مورد سیاست آمریکا مقابل ایران دچار شک و تردید کرده است.

واکنش شدید اعراب به حمله به سفارت عربستان در تهران، می تواند هشداری برای تهران باشد. با این حال، این احتمال وجود دارد که ایران مجددا به آزمایش واکنش اعراب و غرب در نقاط مختلف محل منازعه در خاورمیانه بپردازد. احتمال می رود که ایران باز هم به اقداماتی دست بزند که با واکنش های تلافی جویانه از سوی اعراب مواجه شود.

منبع: فورچون/ ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 25