وضعیت دوست - دشمن ایران و روسیه در سوریه

دیپلماسی ایرانی: یکی از مهم ترین سوالاتی که در مورد پایان دادن به جنگ خونین سوریه باید مورد توجه قرار گیرد، دوام اتحاد مسکو و تهران است. همکاری قابل توجه ایران و روسیه در عملیات های خود در سوریه خط بطلانی بر یک قرن عدم اعتماد میان دو کشور کشید. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی روابط دو کشور متحول شده بود، اما اهداف درازمدت این دو همچنان در مقابل یکدیگر قرار داشت.

بدون شک بررسی وضعیت سوریه یکی از مهم ترین موضوعاتی است که در خلال سفر پوتین به تهران در روز دوشنبه مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این اولین دیدار مقامات رسمی روسیه از ایران در هشت سال گذشته است.

به تعبیر کریستوفر فیلیپس، کارشناس سوری چاتهام هاوس، روسیه و ایران در وضعیتی ما بین دوستی و دشمنی در کنار یکدیگر در سوریه قرار گرفتند. اگرچه ممکن است طرفین در کوتاه مدت اشتراک منافع داشته باشند، اما در دراز مدت منافع آنها در تعارض با یکدیگر قرار دارد.

ایران هم اکنون از دخالت روسیه در جنگ سوریه و حفظ بشار اسد حمایت می کند، اما به زودی ایران، منافع خود را در خطر می بیند. ایران تاکنون در سوریه هزینه های بسیاری داده است و هم اکنون قدرتی بزرگتر وارد معرکه شده است.

دیدگاه ها در مورد توازن منافع تهران و واشنگتن در سوریه متفاوت است. به تعبیر یک دیپلمات اروپایی روابط روسیه و ایران ژرف و پیچیده است، اما برای حل بحران گسترده سوریه ضروری می نماید.

مبارزه قدرت بر سر آینده شبه نظامیان شیعی تحت حمایت ایران در سوریه - نیروهای دفاع ملی- می تواند یکی از مواردی باشد که منجر به بروز اختلاف میان طرفین شود. به گفته دیپلمات های روسی، روسیه پیشنهاد داده است که این نیروها به بخشی از نیروهای نظامی دولت اسد تبدیل شوند. ارتش سوریه به طور سنتی به روسیه وابستگی زیادی دارد.

اما چگونگی پیاده کردن این پیشنهاد بسیار مهم است. برخی از کارشناسان عملی شدن این طرح را مورد تردید قرار داده اند. بدون شک موضوع نیروهای دفاع ملی و ادغام آن در ارتش سوریه مورد پسند ایران نخواهد بود. ایران از سه سال پیش با کمک نیروهای حزب الله اقدام به تشکیل این گروه به عنوان مجرایی برای حفظ نفوذ خود در سوریه کرد.

هم اکنون نیز برخی از اختلافات میان مسکو و تهران نمود یافته اند. روسیه نیز مانند سایر قدرت های بزرگ جهانی لزوم توجه به نقش ایران در سوریه و حضور آن در مذاکرات را درک کرده است. این مذاکرات با حضور ایران برگزار شد و توانست به نتایج نسبی دست پیدا کند. به گفته برخی از دیپلمات های روسی، پوتین حضور خود در سوریه را به عنوان توازنی مقابل ایران خوانده و بدین طریق نظر مثبت عربستان را در مورد حضور ایران در مذاکرات جلب کرده است.

پوتین همچنین تلاش کرده است تا به اسرائیل اطمینان دهد که حضورش در سوریه و توافق با ایران برای تحویل سامانه های دفاع موشکی اس 300 منجر به افزایش آسیب پذیری اسرائیل مقابل موشک های حزب الله نخواهد بود.

اختلافات دیگری نیز میان دو کشور وجود دارد. ریشه های روسیه در سوریه -چه به لحاظ سیاسی و چه به لحاظ جغرافیایی- با رژیمی سکولار و نهادهایی همچون ارتش گره خورده است. منافع استراتژیک روسیه از پایگاه نظامی آن در طرطوس تا سرزمین های علوی و لاذقیه قرار دارد. هم اکنون نیز روسیه در همین مناطق اقدام به بمباران مواضع داعش می کند.

در مقابل، منافع استراتژیک ایران در جنوب سوریه تعریف می شود. دولت ایران بیش از تلاش برای ایجاد نهادهای دولتی در سوریه، به دنبال تقویت نیروهای دفاع ملی است.

مقامات غربی امیدوارند که اختلاف نظر طرفین در مورد اسد بتواند ائتلاف آنها را از بین ببرد. به گفته سردار محمدعلی جعفری، روسیه برای منافع خود در سوریه درگیر شده است و به اندازه ایران به ابقای اسد در قدرت اهمیت نمی دهد.

مسکو تاکنون هر گونه اختلاف نظر میان روسیه و ایران در مورد سوریه را رد کرده است. سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در هفته گذشته تاکید کرد که دیدگاه روسیه در مورد اسد تغییر نکرده است. به گفته نیکلای کوژانف سفیر سابق روسیه در ایران، نگاه طرفین در حفظ اسد کاملا همسو است.

مسکو به خوبی می داند که ایران ممکن است در آینده به لحاظ سیاسی در مسیر غرب قرار بگیرد. حصول به توافق هسته ای میان ایران و ۱+۵ بر این باور افزوده است. اگر چه ممکن است تعارض منافع دو کشور در آینده مشخص شود، اما هم اکنون سوریه دو کشور را در کنار یکدیگر قرار داده است.

منبع: فایننشال تایمز /  ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی/۲۵