سرکوب یا اصلاحات؛ اردوغان کدام راه را انتخاب می‌کند؟

نویسنده: استفان والت

دیپلماسی ایرانی: با موفقیت حزب عدالت و توسعه و نخست وزیری اردوغان در سال 2004، ترکیه تجربه جدیدی را آغاز کرد. رشد اقتصادی ترکیه، ارائه الگوی جدیدی از یک حزب دموکراتیک اسلامی و به حاشیه راندن ارتش ترکیه از دستاوردهای سیاسی بزرگ حزب عدالت و توسعه محسوب می شد.

در عرصه سیاست خارجی نیز ارائه استراتژی به صفر رساندن اختلافات با همسایگان که از سوی «داوود اوغلو» وزیر خارجه وقت معرفی شد، بر جذابیت تیم سیاسی جدید حاکم در ترکیه افزود. این استراتژی را می توان تلاشی مبتکرانه در راستای بهره برداری حداکثری از موقعیت ژئوپلتیک ترکیه و افزایش نفوذ منطقه ای آن خواند.

اما با مرور زمان، چهره دیگری از حکومتداری اردوغان و حزب آن روشن شد. سرکوب گسترده رسانه ها در ترکیه، این کشور را در رده 149 کشور از نظر پایبندی به آزادی بیان در میان 180 کشور قرار داد. عدم انتقادپذیری نیز دیگر مولفه ای بود که اردوغان را وادار به تکرار دعاوی خود در مورد دسیسه چینی بیگانگان می کرد.

انتخابات ژوئن - که در آن حزب عدالت و توسعه اکثریت کرسی های پارلمان را از دست داد- فرصتی برای دموکراسی مدرن در ترکیه بود. اگر چه با شکل گیری یک دولت ائتلافی از ثبات کشور کاسته می شد، اما این اتفاق می توانست منجر به شکل گیری یک رویه مثبت و ارزشمند شود.

با عدم شکل گیری دولت ائتلافی، انتخابات پارلمانی بار دیگر در ترکیه برگزار شد. این بار نتایج انتخابات مطابق با خواست اردوغان و هم حزبی های آن پیش رفت و بار دیگر حزب عدالت و توسعه توانست اکثریت کرسی های پارلمان را تصاحب کند و بدین ترتیب جایگاه اردوغان برای 4 سال دیگر تضمین شد.

همه انسان ها جایزالخطا هستند و همه سیاستمداران هم در تصمیمات و سیاستگزاری های خود دچار اشتباه می شود. ویژگی مهم دموکراسی ها که می تواند اشتباهات سیاستمداران را تعدیل کند، امکان انتقاد، بحث و بررسی پیرامون نقاط ضعف است. متاسفانه طی یک دهه گذشته، اردوغان و حزب عدالت و توسعه قدرت را به نفع خویش در ترکیه قبضه و نقد و ارائه پیشنهادات را به شدت محدود کرده اند. استفاده از همین تاکتیک ها در انتخابات اخیر نیز که در اول نوامبر برگزار شد به چشم می خورد. برخی از طرفداران این حزب به بعضی از رسانه ها حمله کردند، دولت گروه های کرد و داعش را عامل حادثه تروریستی اخیر در آنکارا خواند و تلویزیون رسمی ترکیه نیز سهم بزرگی از برنامه های خود در چند روز قبل از انتخابات را به پوشش فعالیت های حزب عدالت و توسعه اختصاص داد. به تعبیر «مکس هافمن» و «مایکل ورتز» این انتخابات اگرچه آزادانه برگزار شد، اما به شدت غیرعادلانه بود.

این نتیجه نگران کننده است، چرا که ترکیه هم اکنون با مشکلاتی رو به روست که راه حلی برای آنها وجود ندارد. استراتژی به صفر رساندن اختلافات با همسایگان هم اکنون شکست خورده است؛ ترکیه هم اکنون با اسرائیل دچار مشکل شده است، در سوریه به شدت مخالف دولت بشار اسد است، از سوی گروه های کرد از داخل خاک ترکیه و خارج آن نیز با مشکلات متعددی رو به رو شده و روابط ترکیه با ایران نیز، به دلیل حمایت ایران از بشار اسد دچار مشکل شده است. همه این مشکلات در عرصه سیاست خارجی بر اقتصاد این کشور تاثیر منفی گذاشته است، همچنانکه این آثار منفی را می توان در کاهش ارزش لیر ترکیه مشاهده کرد.

از آنجایی که حزب عدالت و توسعه، طی سال ها خود را به عنوان منبع ایجاد ثبات در ترکیه معرفی کرده است، می توان ادعا کرد که نگرانی بابت مشکلات موجود علت اقبال عمومی مجدد به این حزب بوده است، با این حال حل مشکلات حاضر با ادامه روند سرکوب صدای منتقدان دشوارتر خواهد شد.

با تثبیت موقعیت حزب عدالت و توسعه و جایگاه اردوغان دو سناریو محتمل است. بر اساس سناریوی نخست که نگاهی خوش بینانه دارد، حزب عدالت و توسعه نسبت به برخی از اصلاحات ساختاری (مثل تقویت استقلال بانک مرکزی، ارتقا صادرات، ارتقا سرمایه انسانی) و تلاش برای برقراری صلح با کردها مماشات به خرج خواهد داد. همین سناریو می تواند افزایش 5 درصدی سهام ترکیه در روز بعد از انتخابات را توجیه کند.

بر اساس سناریوی دوم که نگاه بدبینانه به شرایط حاکم بر ترکیه دارد، اردوغان و حزب متبوع وی این موفقیت را نشانه ای از صحت و درستی راه خویش تلقی خواهند کرد. در صورت محقق شدن این سناریو، اردوغان به تکرار ادعاهای اصلاح قانون اساسی، سرکوب مطبوعات و تحت فشار قرار دادن مجامع آکادمیک ترکیه خواهد پرداخت. اگرچه تحقق این شرایط مورد پسند اروپا و آمریکا نخواهد بود، اما این کشورها به واسطه نقش تعیین کننده ترکیه در منطقه، اقدامی در این خصوص انجام نخواهند داد.

هنوز نمی توان معین کرد که ترکیه و اردوغان کدام یک از این دو راه را در پیش خواهند گرفت، اما آنچه که مشخص است این است که ترکیه در برهه ای حساس قرار گرفته و هر راهی را که در پیش بگیرد، عواقب گسترده و دنباله داری را به همراه خواهد آورد.

منبع: فارن پالیسی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۲۵

انتشار اولیه: سه شنبه 19 آبان 1394 / انتشار مجدد: یکشنبه 1 آذر 1394