پشت پرده نقض حریم هوایی ترکیه توسط روسیه

محمدمهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: طی هفته گذشته دولت روسیه، عملیات نظامی گسترده ای را با هدف مقابله با گروه تروریستی داعش و سایر گروه های افراطی آغاز کرده است. در همین راستا مقامات امنیتی و نظامی روسیه ضمن همکاری تنگاتنگ امنیتی و اطلاعاتی با دولت سوریه، مواضع تکفیری های داعش در سوریه را مورد هدف قرار داده اند و اعلام آمادگی کرده اند که در صورت درخواست دولت عراق، آمادگی مقابله با داعش در این کشور را نیز دارند.

این امر از جهات مختلفی اعتراض کشورهای غربی را برانگیخته است. از یکسو کشورهای غربی و مخالفان سوری ادعا کرده اند که روسیه عمدتا اهدافی غیر از داعش را می زند که مخالف دولت بشار اسد هستند و از سوی دیگر بعد از اینکه هواپیماهای روسی که برای عملیات نظامی در سوریه مستقر هستند در دو مورد وارد حریم هوایی ترکیه شدند، در کنار واکنش تند مقامات این کشور، همپیمانان غربی آن در ناتو نیز به این اقدام روسیه اعتراض کردند. هر چند واقعیت این است که آنچه سبب اعتراض کشورهای غربی به حملات روسیه شده است بیشتر نگرانی از این قضیه است که ضعف استراتژی و جدی نبودن آنها برای مقابله با داعش مشخص شود و روسیه به عنوان ناجی کشورهای خاورمیانه شناخته شود، اما بخش دیگر اعتراض آنها یعنی نگرانی از نقض حریم هوایی ترکیه جای تأمل بیشتری دارد.

نکته اینجاست که چرا روسیه در حملات هوایی خود به داعش چندین بار حریم هوایی ترکیه را نقض کرده است؟ به نظر می رسد این مسأله اتفاقی نیست و اهداف و نیات جدی و جهت داری را دنبال می کند. هر چند ترکیه یکی از بزرگترین شرکای تجاری روسیه است و روسیه بزرگترین منبع تأمین کننده گاز طبیعی ترکیه و در صدر فهرست تجاری این کشور قرار دارد؛ اما رویه روسیه در سیاست خارجی (که ما ایرانیان نیز با آن غریبه نیستیم) همواره بر این بوده است که به دوستان و دشمنان خود نشان دهد که برای تحقق اهداف و منافع ملی اش حاضر به مماشات و استثناء قائل شدن نیست. ضمن اینکه تنبیه ترکیه به دلیل سیاست های دوگانه و متناقض در مقابل داعش و خصومت ورزی با دولت بشار اسد به بهای تقویت تروریسم نیز، از نظر مقامات روسی دور نبوده است. از سوی دیگر به نظر می رسد گسترش حملات روسیه به مواضع داعش و در مواردی نقض حریم هوایی ترکیه حاوی پیام هایی برای ناتو نیز هست. سال هاست که روسیه با این استدلال که با فروپاشی شوروی و انحلال ورشو دیگر نیازی به ادامه فعالیت ناتو نیز نیست، خواهان عدم فعالیت و یا حداقل عدم گسترش ناتو به شرق بوده است.

با این حال ناتو، اسلام گرایی و بنیادگرایی را یک تهدید علیه جهان و نظام بین الملل معرفی کرد تا بدین وسیله، توجیهی برای ادامه حیات و گسترش خود داشته باشد و پس از حادثه یازدهم سپتامبر 2001 نقش ناتو در امور دفاعی و نظامی، پررنگ تر از گذشته نیز گردید. نشست 2004 سران ناتو در استانبول با تأکید بر اوضاع خاورمیانه، رسماً گسترش ناتو به این منطقه را به یکی از اولویت های راهبردی آن تبدیل کرد. با به عضویت درآمدن 10 جمهوری اروپای شرقی به پیمان ناتو و ورود جمهوری های قفقاز جنوبی در طرح مشارکت برای صلح به این پیمان، حلقه محاصره ناتو به دور روسیه تنگ تر شد. البته در سال های گذشته مسکو همواره رفتاری آشتی جویانه و یا بهتر بگوئیم همکاری خواهانه در قبال این سازمان داشته است، با این وجود بعد از بحران اوکراین روسیه به این نتیجه رسید که سیاست سازش با ناتو دیگر پاسخگوی منافع ملی اش نیست و حال بحران سوریه کارزار مناسبی است که تا روسیه به رقیب و دشمن دیرینه خود ثابت کند که اولاً اگر هدف از ادامه حیات ناتو مبارزه با بنیادگرایی اسلامی و تروریسم بوده، آنها در تحقق این هدف خود شکست سختی خورده اند و حال روسیه می خواهد عملیات ناتمام و ناکام آنها را به پایان ببرد. ثانیاً اگر قصد آنها از بهانه قرار دادن مبارزه با تروریسم و بنیادگرایی، افزایش نفوذ در اروپای شرقی و خاورمیانه است هم روسیه اجازه کنترل مطلق این مناطق را به آنها نخواهد داد. بنابراین هر چند از دیدگاه حقوق بین الملل نقض حریم هوایی کشورها مجاز نبوده و قابل قبول نیست؛ اما ظاهراً روسیه هم تصمیم دارد همچون خود کشورهای غربی و اعضای ناتو، با آنها از زبان قدرت حرف بزند نه حقوق!!

انتشار اولیه: یکشنبه 19 مهر 1394 / انتشار مجدد: دوشنبه 4 آبان 1394