توافق جامع برنامه هسته ای ایران در چارچوب منطقه ای

ایراس- متن پیش رو خلاصه ای از یک گزارش 70 صفحه ای است که 21 آوریل 2015 در سایت اندیشکده پیر-سنتر روسیه با عنوان «ایران در چهارچوب منطقه ای و جهانی» منتشر شده است. اینک اندیشکده پیر-سنتر این خلاصه گزارش را به زبان روسی در شماره جدید مجله  «شاخص امنیت» (شماره 2، تابستان2015، ص11 تا 120) با عنوان «توافق جامع برنامه هسته ای ایران در چارچوب منطقه ای» چاپ و منتشر کرده است.
 

► توافق جامع برنامه هسته ای ایران در چارچوب منطقه ای

طی سال 2014، «پیر-سنتر» ریاست گروه کاری شبکه مطالعات استراتژیک مربوط به ایران را به عهده داشت. در جریان نشست های بانکوک و مسکو و همچنین مباحث آنلاین، کارشناسان از 15 کشور (روسیه، جمهوری آذربایجان، بلژیک، مصر، هند، ایران، ایتالیا، کانادا، چین، کویت، لیبی، امارات متحده عربی، پاکستان، ایالات متحده و ترکیه) اقداماتی را به منظور پشتیبانی از تلاش های «1+5» و ایران در انعقاد توافق جامع طراحی و راه حل های منطقه ای را برای حل و فصل طولانی مدت برنامه هسته ای ایران و تقویت رژیم عدم اشاعه هسته ای در خاورمیانه ارائه کرده اند.

مجله «شاخص امنیت» در تاریخ ۲۸ جولای سال جاری (۶مرداد)، بخشی از مباحث این نشست را که مرتبط با جنبه های منطقه ای توافق مربوط به برنامه هسته ای ایران است، منتشر کرده است. این میزگرد با حضور "البرت زولخارنییف" مدیر  پیر-سنتر(روسیه)، "حیدر میرزا" محقق برجسته دپارتمان تجزیه و تحلیل سیاست خارجی مرکز مطالعات استراتژیک وابسته به نهاد ریاست جمهوری (جمهوری آذربایجان)، "آزدیون زینب اکتاو" استاد مدرسه روابط بین الملل دانشگاه فنی ییلدیز (ترکیه)، "ایمان احمد رجب" پژوهشگر ارشد شعبه تحقیقات امنیتی مرکز مطالعات سیاسی و استراتژیک الاهرام (مصر) و "یوسف شتیلا" رئیس برنامه های آکادمیک موسسه علوم و فناوری مصدر (امارات متحده عربی) برگزار شد و در آن محققان چالش های پیش روی کشورهای منطقه و استراتژی های احتمالی رفتار آنها را مورد بحث و گفتگو قرار دادند.

 بر مبنای آنچه در ابتدای خلاصه این گزارش آمده است، توافق جامع در مورد برنامه هسته ای ایران، باید تهدید ایجاد سلاح هسته ای توسط ایران را از میان بردارد و این کشور را از انزوای بین المللی خارج نماید. درعین حال همسایگان ایران ناگزیر به یافتن استراتژی های جدید رفتار در نظام متغییر روابط منطقه ای می باشند.

 
► نگرانی های کشورهای منطقه از  توافق جامع با ایران
 

"ایمان رجب" بر این  باور  است که واکنش مصر به توافق مقدماتی برنامه هسته ای ایران، بیشتر عملگرایانه بود تا ایدئولوژیک. از یک سو، قاهره از امضای توافق اولیه استقبال کرده است؛ چرا که انعقاد این توافق هم به عنوان موضوع هسته ای در خاورمیانه به طور کلی، و هم به عنوان برنامه هسته ای ایران بطور خاص، همراستا و متناسب با دستور العمل سیاست خارجی مصر می باشد. مصر از تمایل ایران برای توسعه فن آوری هسته ای به منظور مقاصد صلح آمیز، مادامی که این فرآیند در چارچوب NPT باشد حمایت می کند. همچنین مصر خواهان حل مسالمت آمیز بحران موجود در روابط میان واشنگتن و تهران است.

از سوی دیگر، پیامدهای استراتژیک توافق مقدماتی در قاهره موجب نگرانی می شود.  دستیابی به یک توافق جامع موقعیت نقش های منطقه ای را در خاورمیانه به نفع ایران تغییر خواهد داد، چراکه با امضای آن، ایران از خودسر بودن دست می کشد (آنگونه که جورج دبلیو بوش در زمان خود آنرا وصف می کرد) و به یک شریک و یا حتی دوست ایالات متحده تبدیل می شود.

من باور دارم چنین روندی می تواند موقعیت مصر در منطقه را به ویژه پس از پایان دوره انتقالی تضعیف نماید. به منظور برقراری توازن با قابلیت های هسته ای ایران، که در حال حاضر در توافق اولیه به رسمیت شناخته شده و انتظار می رود، تمام جوانب توافق مورد تأیید قرار گیرد، مصر از هم اکنون به بررسی گزینه های احتمالی برای توسعه برنامه هسته ای خود می پردازد. به طور خاص، پروژه ساخت اولین نیروگاه هسته ای مصر در منطقه الدابا ازسرگرفته شد.

علاوه بر این، مصر در مورد عواقب احتمالی رسیدن به توافق با ایران برای متحدان خود در خلیج فارس نگران شده است، به ویژه برای عربستان سعودی و امارات متحده عربی، که از ژوئن 2013  از  حامیان قاهره بوده اند.  "نابیل فهمی" وزیر امورخارجه مصر در تاریخ 22 ژانویه 2014  اظهار داشت که سیاست مصر در قبال ایران عمدتاً با منافع متحدان مصر در خلیج فارس تعیین می شود.

 

به عقیده "زینب اکتاو" در سطح رسمی، ترکیه هیچگاه نگرانی خاصی در مورد عواقب احتمالی برنامه هسته ای ایران برای امنیت ملی خود ابراز نکرده است. همچنین آنکارا، به دعوت برای جهانی شدن هنجارهای بین المللی در زمینه عدم اشاعه و به منظور ایجاد منطقه ای عاری از سلاح های کشتار جمعی در خاورمیانه ادامه می دهد. در اینجا، نکته کلیدی این است که، از نظر آنکارا، ترکیه نباید بخشی از این منطقه باشد، زیرا 70 کلاهک هسته ای ایالات متحده که در ترکیه مستقر شده، (از نظر ترکیه) ابزاری ضروری برای بازدارندگی و بازتاب این اصل مصوب ناتوست،  که بر اساس آن هر یک از اعضای اتحاد به قدر امکان به دفاع جمعی می پردازد.
 
ترکیه تنها کشور مسلمانی است که سلاح های هسته ای بطور رسمی در قلمرو آن استقرار یافته، و تنها کشور مسلمانی است، که به عضویت سازمان معتبر امنیت جمعی (ناتو) درآمده است. به عبارت دیگر، ترکیه با داشتن تضمین های امنیتی به مراتب بیشتر نسبت به هر کشور عربی، ممکن است ادعا کند ایران هسته ای تهدیدی برای آن نخواهد بود.

همچنین آنکارا دارای دو انگیزه اصلی است تا پل های ارتباطی خود با تهران را برهم نزند: وخامت اوضاع در مرزهای خود در پی بحران سوریه و ایجاد یک منطقه خودمختار کُرد به صورت دوفاکتو در شمال سوریه.  آنکارا معتقد است تحریم های بیشتر تنها موجب تشدید انزوای ایران می شود و از امضای توافق مقدماتی در ژنو کاملاً راضیست. با این حال، این نکته به این معنا نیست که اگر با امضای توافق جامع اذعان شود که ایران به یک دولت هسته ای تبدیل شده، موجب نگرانی ترکیه نخواهد شد. بخصوص اگر در توافق نهایی، اصول اساسی توافقات ژنو گنجانده شوند (که به تهران غنی سازی اورانیوم در سطح 3.5 درصد را مجاز کرده است)، این  نگرانی پیش خواهد آمد.

به عبارت دیگر، در صورت که جامعه بین المللی، حق ایران را برای توسعه چرخه کاملی از سوخت هسته ای به رسمیت بشناسد، ایران در کمپین کشورهای مسئولی از قبیل آلمان، ژاپن، هلند و برزیل با صنعت هسته ای پیشرفته  قرار می گیرد. این مورد، بطور قابل توجهی اعتبار بین المللی تهران را افزایش خواهد داد و به عقیده بسیاری از ناظران، در این مورد ایران بر ترکیه که عضو ناتو، گروه بیست و نامزد عضویت در اتحادیه اروپاست، فائق خواهد آمد؛ چراکه برنامه هسته ای ترکیه هنوز هم در مراحل بسیار اولیه ی توسعه قرار دارد.

برگردان: رقیه کرامتی نیا، کارشناس ارشد مطالعات روسیه از دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران؛
منبع: مجله شاخص امنیت