جایگزین احتمالی مالکی هم باید دوست تهران باشد

دیپلماسی ایرانی: ایران در حالی که می کوشد پاسخ مناسبی به رویکرد خصمانه سنی ها در عراق بدهد، با طیفی پیچیده از اتحادهای تاریخی و دشمنی ها دست و پنجه نرم می کند. حاکمیت روحانی شیعه ایران که تا کنون از نوری المالکی حمایت می کرد، پیام های پیچیده ای را در مورد همکاری با دیگر حامی مالکی یعنی ایالات متحده ارسال می کند که هر دو هدف مشترکی در جلوگیری از فروپاشی عراق دارند.

تهران پس از سال ها رقابت با متحدان سنی واشینگتن امیدوار است ظرف هفته ای آینده توافق هسته ای حاصل شود که تحریم ها را لغو می کند و در عین حال می خواهد حمایت اش از نیروهای غیر سنی در بغداد، سوریه ، لبنان و دیگر مناطق به خونین تر شدن جنگ فرقه ای در منطقه منتهی نشود.

یک مقام عالی ایرانی در گفت و گو با رویترز این نکته را خاطر نشان می کند که برای ایران همواره منافع ملی اولویت داشته است و نگرانی عمده ایران در حال حاضر حفاظت از منافع ملی است. به گفته وی، ایران تا کنون از مالکی حمایت می کرده است اما ناتوانی او در تشکیل یک دولت مقتدر به ایجاد ناآرامی ها در عراق کمک کرد و در این شرایط حمایت ایران مشروط و محدود خواهد بود.

این در حالی است که باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا از مالکی می خواهد قدرت از دست رفته اقلیت سنی در عراق را به آنها بازگرداند. سنی های عراق پس از حمله آمریکا به عراق و سقوط حکومت صدام حسین تا حدود زیادی در ساختار حاکیم عراق به حاشیه رانده شدند.

اکنون به نظر می رسد تهران و واشینگتن در مورد چگونگی دستیابی به هدف مشترک شان در مقابله با نیروهای جهادی و  تفکیری در عراق دچار اختلاف نظر هستند، هرچند که هر یک از طرفین به نوعی آمادگی خود را برای همکاری به منظور تعیین نقشه راه اعلام کرده است.

دلهره های چندگانه

کریم سجادپور، کارشناس امور ایران در موسسه کارنگی بر این باور است که هدف ایران در عراق یک حکومت شیعه است که به لحاظ ایدئولوژیکی با تهران هماهنگ باشد و ایران بتواند به عنوان یک شریک روی آن حساب کند. اما پرسش بزرگ این است که آیا چنین فردی که هم برای ایران و هم آمریکا و هم گروه های سنی قابل پذیرش باشد، وجود خارجی دارد؟

از سوی دیگر این تنها کابوس و دلهره ایران نیست. شرایط ایده آل برای ایران این است که راه هرگونه عمیق تر شدن نفوذ آمریکا در عراق را سد کند. البته در عین حال تهران به نوعی همکاری محدود و بی سر و صدا با واشینگتن به منظور دفاع از بغداد نیز تمایل نشان داده است.

ایران در آغاز امیدوار بود که بتواند با کمک های تسلیحاتی و اطلاعاتی به مالکی به او در مدیریت بحران کمک کند. ایران مالکی را تشویق کرد که از چهره های سنی نیز استفاده کند. اما در حالی که بحران در عراق ادامه دارد، تردید ها در مورد مالکی نیز افزایش یافته و برخی تحلیلگران و مقامات ادعا می کنند که ایران در حال بررسی جایگزین هایی برای مالکی است.

یک مقام امنیتی در ایران با تاکید بر اینکه هر چهره دیگری که جایگزین مالکی می شود باید دوست تهران باشد، می گوید: ما نام های معدودی در ذهن داریم و آنها را با متحدان مان در عراق در میان گذاشته ایم.

این در حالی است که پیام هایی که از ایران ارسال می شود، پیچیده است. برخی مقامات عالی ایران غرب و متحدان عرب منطقه ای اش را به حمایت از داعش و تلاش برای سرنگونی دولت بغداد متهم می کنند در حالی که برخی مقامات دیگر بر این باورند که بحران عراق می تواند فرصتی برای کاهش سطح خصومت ها با واشینگتن و همکاری دو طرف در جهت حل بحران های منطقه ای باشد. یک مقام ایرانی ساکن آمریکا می گویدکه ایران وآمریکا منافع مشترک و دشمن های مشترکی دارند. به گفته او ایران و آمریکا با تهدید های امنیتی مشابهی در عراق مواجه شده اند و بدون همکاری دو کشور نمی توان امنیت را به منطقه بازگرداند.

نقش باثبات کننده

حسن روحانی ، رئیس جمهور ایران از زمانی که به قدرت رسیده است، لحن آشتی جویانه تری را در قبال «شیطان بزرگ» به کار گرفته است، هرچند که همچنان رهبری عالی جمهوری اسلامی سیاست خارجی را تعیین می کنند. روحانی به طور تلویحی امکان همکاری با آمریکا در عراق را مطرح کرده است. سجادپور می گوید:  نکته جالب اینجاست که زمانی که موضوع عراق به میان می آید، ایران و آمریکا در آن متحد هستند اما دوست نیستند. در مقابل آمریکا و عربستان سعودی دوست هستند اما در عراق متحد هم به شمار نمی روند.

هرچند واشینگتن از معارضان سوری علیه دولت بشار اسد که تحت حمایت ایران قرار دارد،پشتیبانی کرد اما با ورود اسلام گرایان تندرو به جمع معارضان سوری تا حدودی از ماجرای سوریه فاصله گرفت. مقامات آمریکایی ریاض را تشویق کردند تا از نفوذ خود در میان سنی های عراق استفاده کرده و به تشکیل دولت ائتلافی کمک کند.

این در شرایطی است که برای همکاری نظامی ایران و آمریکا یک سابقه تاریخی وجود دارد. ایران در زمان حمله آمریکا به افغانستان برای مقابله با طالبان اطلاعات جاسوسی را در اختیار واشینگتن قرار داد. اما مشکل از زمانی آغاز شد که جورج بوش، رئیس جمهور وقت آمریکا نام ایران را در فهرست« محور شرارت» قرار داد.

تریتا پارسی، رئیس شورای ملی ایرانیان آمریکایی می گوید در صورتی که واشینگتن نقش با ثبات کننده ای که ایران می توانست ایفا کند را به رسمیت می شناخت، هر دو بحران افغانستان و عراق قابل اجتناب بود.

اما باوجود تمامی منافعی که در همکاری ایران با غرب نهفته است، مقامات تهران نمی خواهند اینچنین به نظر برسد که به متحد آمریکا علیه سنی ها تبدیل شده اند.

سجادپور می گوید، حذف طالبان در افغانستان به نفع ایران بود اما مقامات عالی ایران آن را محکوم کردند. از سوی دیگر حذف صدام حسین نیز به نفع ایران بود اما باز هم تجاوز آمریکا به عراق از جانب تهران محکوم شد. در حال حاضر نیز مقابله با داعش به نفع ایران است اما باز هم ایران پیام های پیچیده ای ارسال می کند. برخی بر این باورند از آنجایی که ایران همواره در سه دهه گذشته تلاش کرده با سنی ها علیه آمریکا و اسرائیل متحد شود، اکنون قرار گرفتن در کنار آمریکا برای مقابله با گروه های سنی تندرو برای اش دشوار است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: سه شنبه 10 تیر 1393/ باز انتشار: دوشنبه 16 تیر 1393