ناتو دست به سلاح نخواهد شد

دیپلماسی ایرانی: شرق اوکراین در تب و تاب ناآرامی می سوزد. جدال میان جدایی طلبان حامی روسیه و ارتش اوکراین هر روز خونین تر از روز گذشته می شود.روس تبارهای ساکن شرق اوکراین به هیچ وجه خواهان نزدیکی کشور خود به غرب نیستند و به نظر می رسد که ترجیح می دهند نسخه پیچیده شده در کریمه را دنبال کنند.در حالی که بحران در کریمه به دلیل حضور سابقه دار نظامی روس ها در این منطقه و نفوذ سیاسی مسکو بر ساختارهای سیاسی  و مردمی این منطقه با کمترین میزان تنش های امنیتی به جدایی این منطقه از اوکراین منتهی شد، به نظر می رسد که کیف دیگر مجال تکرار چنین سناریویی را به شرق نشین های خود نمی دهد. در این میان بازار رد و بدل کردن اتهام میان امریکا و روسیه داغ شده است. روس ها، اوکراین را به برادرکشی در شرق این کشور در سایه سکوت غربی ها متهم می کنند و از سوی دیگر امریکایی ها هم از روس ها می خواهند که از مخالفان کیف در شرق اوکراین حمایت نکند. اوکراین روز جمعه شاهد خشونت بارترین درگیری ها پس از سرنگونی ویکتور یانوکوویچ، رئیس جمهوری مخلوع این کشور بود. در بین این حوادث بالاترین میزان کشته ها را شهر اودسا با 46 تن کشته و 200 نفر مجروح داشت و این در حالی است که با ادامه ناآرامی ها و جدال نظامی میان مخالفان و ارتش دولتی هر ثانیه بر امار مجروحان و کشته شدگان افزوده می شود. در خصوص تحولات شرق اوکراین با محمود شوری کارشناس مسایل روسیه گفت و گوی کوتاهی داشتیم که در زیر می خوانید:

بر اساس اتفاقاتی که در شرق اوکراین روی داده و درگیری های نظامی به وجود آمده، آیا می توان گفت که ما شاهد شکل گیری یک بحران کوزوی دیگر در این منطقه هستیم؟

اتفاقاتی که در حوزه نفوذ شوروی سابق روی می دهد، از جنبه هایی شباهت هایی با هم  دارند. این نیز به سیاست های درون بلوک شرق بر می گردد که امروز در این مناطق اتفاق می افتد. این امر نتیجه سیاست هایی است که هم به لحاظ قومی، منطقه ای و هم بین المللی بعد از جنگ جهانی دوم شکل گرفت. در کوزو نیز شاهد بودم که جریان های قومی با حمایت های خارجی سعی در به دست آوردن استقلال خود را داشتند. چیزی که اکنون مشابه آن را در شرق اوکراین شاهدیم.  جریان هایی که در اوکراین هستند، با توجه به جهت گیری های متفاوتی که دارند، به دنبال این هستند که موقعیت سیاسی خود را بر اساس جهت گیری ها تعریف کنند و بتوانند خودمختاری و زمینه استقلال را به دست بیاورند.

نخستین منطقه ای که در اوکراین دچار آشوب شد، منطقه کریمه بود حتی نیروهای نظامی هم از طرف روسیه در آن منطقه مستقر شدند اما هیچگاه درگیری نظامی میان ارتش  اوکراین با گروه های مخالف با وجود مستعد بودن منطقه کریمه صورت نگرفت، تفاوت منطقه ای کریمه با شرق اوکراین در چیست که ما در آنجا شاهد درگیری نظامی هستیم؟

شبه جزیره کریمه هم به لحاظ جغرافیایی و هم قومی در موقعیتی قرار داشت که به راحتی قابل جدا کردن از بدنه اصلی جمهوری اوکراین بود. این منطقه در عین حال مجزا از سرزمین اصلی اوکراین است. به لحاظ تاریخی، کریمه از ابتدا متعلق به اوکراین نبوده و  جزو سرزمین روسیه بوده و در یک جریان تاریخی در سال 1954 به اوکراین متصل شد. مساله مهم تر آنکه یک دستی قومیت آن منطقه است که شاید در مورد کریمه بیشتر شاهد آن بودیم و عملا بخش اعظمی از مردم کریمه روس تبار هستند به همین دلیل هم روس ها توانستند فرایند الحاق کریمه را انجام دهند. نکته دیگری که باید مورد توجه قرار داد حضور پایگاه های نظامی روسیه در شبه جزیره کریمه است که این پایگاه ها توسط روسیه اجاره شده و حجم قابل توجهی از نیروهای روسیه در این منطقه حضور دارند. این مساله به عاملی تبدیل شده بود که روسیه بتواند، سیاست های خود را در کریمه به راحتی و با قدرت بیشتری به پیش ببرد. اینها مجموعه عواملی است که به نظر می رسد باعث شد جدایی کریمه بدون درگیری نظامی روی دهد.

گفته شده اتفاقاتی که در شرق اوکراین روی داد، تحت نفوذ روسیه بوده، اما سخنگوی دولت روسیه تاکید کرده است که کشورش نمی تواند بر جدایی طلبان نفوذی داشته باشد، افرادی که در شرق اوکراین اقدام به درگیری با ارتش کردند، متاثر از چه قومی بوده و آیا تحت نفوذ دولتی خاص هستند؟ این مخالفان چه هدف سیاسی را دنبال می کنند ؟

مساله تفکیک قومیتی و شکاف هویتی سالهاست که در مردمی که ساکن شرق اوکراین هستند، بروز نداده است. به همین دلیل طی این سال ها در کنار همیدگر بدون مشکل زندگی می کردند. اتفاقاتی که در کیف روی داد بهانه ای شد برای اینگونه گرایش های سیاسی که عده ای از مردم که گرایش وابستگی به روسیه داشتند، اجازه ندهند، سرنوشت سیاسی شان در دست کسانی باشد که در کیف نشسته و به لحاظ سیاسی جهت گیری متفاوتی را دنبال می کنند. این اتفاقات در کنار حمایت یا احساس حمایتی که از طرف روسیه صورت می گرفت، موجب شد که در ابتدا کریمه جدایی خود را از اوکراین اعلام کند و سپس این علاقه مندی در شرق نیز به وجود بیاید که در نهایت منجر به اشغال مراکز دولتی و پیاده کردن اهدافشان شد. گرچه روسیه پیشتیبان اصلی جریان های جدایی طلب در شرق اوکراین به شمار می آید ولی باید در نظر داشت که به هر حال مردم به دنبال تصمیم سیاسی برای خودشان هستند و نمی توان آنها را متهم به این کرد که الزاما بنا به دستور روسیه اینگونه عمل می کنند. پس از اتفاقات غیردموکراتیکی که در ماه فوریه در کیف رخ  داد می توان انتظار داشت که این روند، در یک چارچوب غیردموکراتیک پیگیری شده و بر همین اساس اکنون هم ما شاهد درگیری نظامی در این بخش هستیم.

روسیه با توجه به حمله ارتش اوکراین به شرق روسیه درخواست تشکیل جلسه فوری شورای امنیت را داده است . آیا با توجه به بازار داغ تبادل اتهام میان روسیه ، اروپا و امریکا باز هم مرجعی به نام شورای امنیت می تواند در این قبیل پرونده ها نقش آفرینی کند؟  

ابزار شورای امنیت کارآمدی لازمی را در این بحران نخواهد داشت به این دلیل که طرفین بحران، از حق وتو در شورای امنیت برخوردار هستند و هر کدام که بخواهند می توانند برای پیشبرد اهداف خود دست به دامان این شورا شوند و البته این احتمال هم وجود دارد که با وتوی طرف مقابل و مخالف خود در این پرونده روبه رو شوند.بر این اساس در خواست های مطرح شده بیشتر نشان از اعمال نوعی فشار سیاسی به طرف مقابل دارد که می توان گفت طرفین سعی می کنند از این طریق با نوعی مظلوم نمایی که مورد ظلم قرار گرفته اند، از شورای امنیت درخواست کمک کنند. این در حالی است که هرکدام از طرفین می دانند که  شورای امنیت نمی تواند پاسخ مشخص و قاطعی در این زمینه داشته باشد. بنابراین بیشتر اهمیت این مساله در بهره برداری های سیاسی است که از این درخواست ها می شود.

ناتو از ابتدای آغاز بحران در اوکراین همواره تلاش کرده که پای خود را به نوعی از این بحران بیرون نگاه دارد. ایا با تشدید اوضاع امنیتی امکان دخالت نظامی ناتو وجود دارد؟

بسیار بعید به نظر می رسد که ناتو بخواهد این بحران را از سطح داخلی به یک سطح بین المللی ارتقا دهد. این موضوعی نیست که هیچ یک از قدرت های بزرگ در این شرایط علاقه مند به تحقق آن باشد. یعنی هم روسیه و هم غرب به دنبال این هستند که به نحوی موضوع را مدیریت کنند، هرچند که در این مدیریت آنها علاقه مند هستند که اعتبار و برد خودشان را هم داشته باشند. با اینهمه این منفعت طلبی ها بدان معنی نیست که روسیه و غرب به سمت تقابل نظامی جدی بروند. وارد شدن ناتو به اوکراین حتما سطح بحران را به یک بحران بزرگ بین المللی ارتقا می دهد و روس ها را ناگزیر خواهد کرد که وارد عرصه نظامی شوند و این موضوع می تواند برای کل نظام بین الملل یک خطر بزرگ باشد.

انتشار اولیه: یکشنبه 14 اردیبهشت 1393/ باز انتشار: پنجشنبه 18 اردیبهشت 1393