هاشمی چهره‌ای مناسب برای تقویت رابطه تهران و ریاض

دولت حسن روحانی استراتژی بهبود روابط با همسایگان ازجمله عربستان سعودی را در دستور کار خود قرار داده است. این در حالی است که در عربستان نیز اخیرا نوعی دگردیسی در ساختار حکومت ایجاد شده و کنار رفتن چهره هایی تندرو مانند بندربن سلطان، زمینه مناسبی را برای تقویت روابط تهران- ریاض و حل اختلافات دوجانبه و منطقه ای فراهم آورده است. در این بین زمزمه میانجیگری عمان در پیشرفت روابط ایران و عربستان به گوش می رسد. هرچند که یوسف بن علوی، وزیر خارجه عمان می گوید: ایران و عربستان نیاز به میانجی ندارند. امیر موسوی، رئیس مرکز مطالعات استراتژیک نیز بر این باور است که با روی کار آمدن دولت حسن روحانی و رویکرد مثبت آن در مورد عربستان و همچنین کنار گذاشته شدن تندروها در حکومت پادشاهی عربستان، پتانسیل زیادی برای بهبود روابط ایجاد شده است. موسوی، آیت الله هاشمی رفسنجانی را چهره ای مناسب برای پل زدن بین ایران و عربستان توصیف می کند و می گوید: با ادامه روند کنونی حتی نیازی به میانجیگری کشور ثالث نیز وجود نخواهد داشت. آنچه می خوانید گفت وگوی فرهیختگان با این کارشناس جهان عرب و منطقه است.

در چند هفته اخیر گزارش هایی مبنی بر برگزاری نشست هایی بین مقامات ایران و عربستان سعودی به منظور بهبود روابط دوجانبه مخابره می شود. باتوجه به دگردیسی ای که در ساختار حکومتی آل سعود شاهد آن هستیم، چشم انداز روابط ایران و عربستان را چگونه ارزیابی می کنید

از نظر من چهار عنصر مهم در روابط تهران- ریاض وجود دارد. نخست اراده جدی دولت آقای روحانی برای ایجاد رابطه متعادل با عربستان سعودی به این دلیل که ایشان اهمیت برقراری روابط خوب بین تهران و ریاض را به خوبی می دانند و از تاثیر آن بر روابط دو کشور و منطقه آگاه هستند. دوم شرایط پرونده های منطقه است که عربستان سعودی تلاش کرد به نحوی با ایران درگیر شود و در جهت محدودکردن حضور ایران در منطقه تلاش می کرد که به بن بست رسید. سیاست های عربستان در مقابل ایران در سوریه و بحران یمن به نتیجه نرسید و این یکی از عوامل موثری بود که موجب شد ریاض اندکی در سیاست های خود بازنگری کند. مساله سوم تحولات داخلی عربستان است.

یعنی برکناری بندر بن سلطان و شایعه هایی که در مورد سعود الفیصل شنیده می شود؟

بله، با توجه به اینکه بندر بن سلطان (وزیر اطلاعات عربستان) که از تندروهای سعودی بود برکنار شد و همچنین زمزمه برکناری سعود الفیصل، وزیر خارجه عربستان که گفته می شود احتمالا عبدالعزیز بن عبدلله (فرزند ملک عبدلله پادشاه کنونی عربستان و معاون وزیر خارجه) جانشین او می شود و وخامت اوضاع جسمانی ملک عبدلله مقرن بن عبدالعزیر، برادر ناتنی او باعث شده تا در صورت نبودن پادشاه اداره امور کشور را در دست بگیرد. مقرن نسبتا معتدل و فرهنگی است و شرایط شخصی او کاملا با دیگر مقامات عربستان سعودی متفاوت است. او نه صددرصد امنیتی است و نه صددرصد سیاسی. او شم فرهنگی دارد و کتابخانه شخصی او به 10 هزار جلد می رسد. مقرن اهل شعر و کتاب و فرهنگ است و روحیه او با دیگر مقامات سعودی متفاوت است.

و نکته چهارم؟

نکته چهارم سفر باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا به عربستان سعودی و مذاکرات ایران با گروه 1+5 است. ریاض تلاش می کرد از سفر اوباما به عربستان به نفع خود بهره برداری کند اما عملا این دستور کار پیش نرفت زیرا اوباما در این سفر تاکید کرد که توافق هسته ای با ایران به نفع عربستان و منطقه است. ظاهرا او در این سفر به مقامات عربستان گوشزد کرده است که مذاکرات با ایران جدی است و دستاوردهای آن نیز برای منطقه و عربستان جدی خواهد بود.

شما بر این باور هستید که این عوامل موضع عربستان در برابر ایران را تغییر داده یا به بیان دیگر تعدیل کرده است؟

فکر می کنم که مقامات تازه به دوران رسیده و جوان تر ها در عربستان سعودی تمایل دارند به نحوی روابط با ایران را مورد بازنگری قرار دهند و به جنگ و خونریزی در منطقه پایان دهند. آنها در 35 سال گذشته هزینه زیادی کرده اند. در اشغال عراق و افغانستان نیز هزینه زیادی کردند و ده ها میلیارد دلار تسلیحات خریدند. از سوی دیگر شاهد آن هستند که قدرت و نفوذ ایران روزبه روز در حال افزایش است و با پشتوانه مردمی و انتخابات متنوع در حال عبور از مشکلات است. از سوی دیگر دولت حسن روحانی نیز چهره منطقه ای و بین المللی ایران را بهبود بخشید و درنهایت عربستان به این نتیجه رسید که در روابط خود با تهران بازنگری کند.

در گفت وگو هایی که این روزها بین مقامات تهران و ریاض در حال انجام است، چه دستور کاری دنبال می شود؟

در حال حاضر گفت وگو هایی بین مقامات تهران و ریاض در حال انجام است که هدف آن ایجاد رفت و آمد در سطح معاونان وزارت خارجه یا خود وزرای خارجه است. در نتیجه باید این رفت و آمد ها و این گفت وگو ها منتهی شود به سفر یک شخصیت اول کشور یعنی رئیس جمهور یا اینکه مقامات تراز اول عربستان به ایران سفر کنند. شرایط به گونه ای است که هر دو طرف نیاز به بهبود روابط دارند البته عربستان سعودی نیاز بیشتری به گفت وگو و تفاهم با ایران دارد. به این ترتیب هم منطقه آرام تر و هم شرایط امنیتی منطقه بهتر می شود. تقویت روابط ایران و عربستان می تواند درگیری های قومی و مذهبی را نیز در منطقه مهار و ثبات و امنیت بیشتری را در خاورمیانه ایجاد کند.

آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی مدت کوتاهی پس از روی کار آمدن دولت روحانی برای سفر به عربستان ابراز تمایل کرده اند. آیا سفر ایشان به عربستان را ممکن می دانید و در صورتی که این سفر انجام شود، دستاورد آن را چگونه پیش بینی می کنید. آیا این امکان وجود دارد که روابط دوجانبه به دوره ریاست جمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی بازگردد؟

البته، من فکر می کنم جناب آیت الله رفسنجانی خصوصیات طرف مقابل را به خوبی درک می کند و با توجه به جایگاهی که در ایران دارند و روابط ایشان با مقام معظم رهبری، ایشان می توانند بهترین گزینه برای سفر به عربستان و هدایت روابط در مسیر پیشرفت باشند. البته نخست مقامات باید از آیت الله هاشمی بخواهند. یعنی هم مقام معظم رهبری باید به عنوان رئیس مجمع تشخیص نظام این ماموریت را به ایشان محول کنند و هم ریاست جمهوری از ایشان بخواهد. من فکر می کنم که آیت الله هاشمی آمادگی این کار را دارند و استقبال از ایشان در عربستان نیز در سطح بالایی خواهد بود. بالاخره یک اطمینان خاطری در سطوح مختلف عربستان سعودی نسبت به ایشان وجود دارد. ایشان چهره مناسبی برای ایجاد پل ارتباطی بین تهران و ریاض هستند. البته نخست باید شرایط آن فراهم شود.

منظور شما از این شرایط چیست؟ آیا عربستان باید برای آیت الله هاشمی رفسنجانی دعوتنامه ارسال کند؟

البته لازمه آن این است که در داخل هماهنگی ها ایجاد شود و در عربستان نیز ریاض خود را برای تجدیدنظر در سیاست هایش آماده کند. بالاخره زمانی که ایشان به عربستان تشریف می برند باید یک مسائلی قبل از آن و در حین این سفر محقق شود. لذا بدون این حمایت ها این سفر نتیجه بخش نخواهد بود. بنابراین عربستانی ها باید گام هایی بردارند، اما با توجه به اینکه مهره های تندرو در عربستان در حال کنار گذشته شدن هستند، عربستانی ها می توانند راحت تر وارد گفت وگو شوند. فکر می کنم خیلی از مسائل هم در سطح روابط دو کشور و هم در سطح روابط منطقه قابل برطرف شدن است. عربستان در شورای همکاری خلیج فارس شاهد شکافی است که می تواند با پیشنهاد آیت الله هاشمی رفسنجانی و جمهوری اسلامی ایران به سوی یک بازنگری در تشکیلات شورای همکاری خلیج فارس گام بردارد.

یعنی اضافه شدن ایران و عراق به شورای همکاری خلیج فارس؟

با ورود ایران و عراق به این شورا بسیاری از مسائل منطقه در سطح سیاسی و اقتصادی قابل حل خواهد بود و این توانایی در شخص آیت الله هاشمی وجود دارد که در این زمینه نقش آفرینی کند.

اخیرا زمزمه میانجیگری عمان در روابط ایران و عربستان مطرح می شود. از سوی دیگر برخی گمانه زنی ها حاکی از آن است که روسیه، کویت و قطر نیز در حال برداشتن گام هایی برای نزدیک کردن ایران و عربستان هستند. آیا تهران و ریاض برای تقویت روابط خود به این میانجی ها نیاز دارند؟

فکر می کنم کویتی ها و عمانی ها می توانند این کار را جلو ببرند و جو را آرام و راه را هموار کنند. بالاخره یک درگیری جدی بین تهران و ریاض وجود دارد که غیرعلنی است و گاهی هم علنی شده است. در منطقه نوعی رویارویی بین ایران و عربستان وجود دارد. برای مثال در سوریه که سعودی ها با سرمایه هنگفت و فتواهایی که صادر می کنند در حال وخیم تر کردن اوضاع هستند. در عراق نیز داعش با حمایت عربستان مشکلات جدی ایجاد کرده است. به همین دلیل به هر ترتیب روابط ایران و عربستان به یک راه بازکن نیاز دارد. کویتی ها و عمانی ها با توجه به تجربه های موفق خود می توانند کمک کنند. اما عربستان بیشتر به پیام هایی توجه می کند که روحانی و ظریف ارسال می کنند و شاید نیاز به میانجی خیلی جدی نباشد. پیام هایی که رئیس جمهور و وزیر خارجه ایران ارسال می کنند پیام های خوبی است. رفتارها و رویکرد ها در جهت بهبود روابط است. حتی در برخی موارد تهران پاسخ جسارت تندروها در عربستان را نمی دهد زیرا مایل است روابط و آرامش در منطقه برقرار شود. به نظر من رویکردی که دولت تدبیر و امید دنبال می کند امکان بهبود روابط حتی بدون میانجیگری کشور ثالث وجود دارد.

اما چطور است که با وجود رویکرد مثبت ایران آقای ظریف و روحانی در سفرهای منطقه ای خود با مقامات عربستان دیدار نکردند.

آن گونه که در گزارش ها اعلام شد، عربستان آماده این دیدار ها نبوده است.

دلیل این عدم آمادگی را چه می دانید؟

کارشکنی تندروهای عربستان دلیل این عدم آمادگی بود. به نظر من ملک عبدالله مایل بود این سفر انجام شود و دعوتنامه هم فرستاد اما بندر بن سلطان مانع شد و سعود الفیصل نیز مایل نبود.

به این ترتیب با دگردیسی ای که در عربستان ایجاد شده، از این پس می توانیم شاهد استقبال ریاض از سفر مقامات تهران به عربستان باشیم؟

بله، در صورتی که عبدالله بن عزیز، وزیر خارجه عربستان شود، اوضاع تفاوت زیادی خواهد کرد. او نماینده پدرش در اجلاس عدم تعهد در تهران بود و ملاقات های خوبی در تهران انجام داد و حرف های خوبی هم با مقامات ایرانی رد و بدل کرد. ولی با توجه به اینکه آن زمان او خیلی نمی توانست دیدگاه های خود را در مقابل مخالفت های بندر بن سلطان عملی کند، این تلاش ها خنثی شد. اگر بن عزیز زمام وزارت خارجه را در عربستان سعودی برعهده بگیرد، یک تحول سریع و بسیار جالب در جهت پیوند روابط در سطح عالی ایجاد خواهد شد. به نظر من در صورتی که این تحول انجام شود تاثیر بسیار مثبتی بر روابط تهران و ریاض خواهد داشت.

منبع: روزنامه فرهیختگان