عادی‌سازی روابط با ایران، هدف اول باراک اوباما

دیپلماسی ایرانی: عادی سازی روابط میان ایالات متحده امریکا با جمهوری اسلامی ایران به گونه ای که مصالح هر دو کشور تامین شود و از بعضی مخاطراتی که جامعه جهانی را تهدید می کند، کاسته شود، شاید تنها هدف باراک اوباما، رئیس جمهوری ایالات متحده نباشد اما شاید هدف اول او باشد. همچنین یافتن راه حلی مسالمت آمیز برای درگیری های فلسطینی – اسرائیلی نیز هدف اصلی او باقی خواهد ماند. اما تعیین موعدی برای تحقق این خواسته ها همچنان برای باراک اوباما جای سوال است. همچنین برای جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده امریکا که از زمان پیوستنش به دولت باراک اوباما تا کنون 10 بار به خاورمیانه سفر کرده است.

در این میان هدف دیگری که رئیس جمهوری امریکا دنبال می کند، عادی سازی روابط میان کشورش با عربستان سعودی است که از زمان آغاز ناآرامی های سوریه از سه سال پیش رو به سردی گذاشته است. روابطی که رفته رفته تنش خود را نشان داد و به تدریج اختلافات را به روشنی و رسمی اعلام کرد. به سه دلیل این روابط تیره شده است: اول آنها از لحاظ اهمیت، ورود امریکا و ایران اسلامی به مرحله گفت وگو و توافق ابتدایی با یکدیگر است، هر دو طرف نشان دادند که آمادگی دارند وارد مرحله تازه ای برای عادی سازی روابط با یکدیگر برای حل مشکلات متعدد منطقه ای شوند که شاید مهمترین آنها مبارزه با تروریسم اسلام گرای تندروی بنیایدگرای سنی است. دومین آنها از لحاظ اهمیت، برخورد باراک اوباما، رئیس جمهوری امریکا با تحولات سوریه است که به اعتقاد بسیاری از عربستانی ها توجه کافی به آن نمی کند و نسبت به آن کوتاهی می کند و در قبال ده ها هزار نفری که تا کنون در این کشور کشته شده اند سکوت اختیار کرده است. در حالی که روسیه و چین به روشنی از حکومت اسد حمایت می کنند امریکا مشابه چنین حمایت هایی را از جریان های مخالف اسد به عمل نمی آورد. اما سومین دلیل که اهمیت کمتری دارد، عدم ممارست امریکا برای فشار لازم به اسرائیل برای پایان دادن به درگیری های مضمنش با فلسطینیان است که باعث شده تلاویو به گونه ای رفتار کند که گویی تشکیل دو دولت بازی ای بیش نیست.  

رئیس جمهوری امریکا از چه وقت به فکر پایان دادن به اختلافات میان عربستان و امریکا خواهد افتاد؟

ناظران امریکایی از واشنگتن می گویند که او و مشاورانش از همان نخستین روزی که اختلافات میان دو طرف سبب سردی روابط شد و پس از آن روابط را به تنش کشاند، تلاش کرده اند تا روابط دو طرف را بهبود بخشیده و با عربستان علی رغم تضاد در مواضع و تعیین اولویت ها به تفاهم برسند. اما حرکت مسئولان عالی رتبه عربستانی اول به سمت روسیه و سپس به سمت اروپا، به ویژه فرانسه که نشان از خشم عربستانی ها به رغم تلاش های امریکا به آرام کردن آنها بود، باعث شده است تا تلاش امریکایی ها در این زمینه تا کنون راه به جایی نبرد. آنها همچنین می گویند که سردی یا تنش در روابط واشنگتن – ریاض همچنان ادامه خواهد یافت تا این که دو طرف یا به تفاهم برسند یا این که اصلا به هیچ تفاهمی نرسند. اما حتی در این صورت هم روابط دو کشور هیچ گاه قطع نخواهد شد. آنها می گویند که مواضع امریکا در قبال عربستان همواره به رغم همه اختلافات و قهرها و سرزنش ها و خشم و خروش ها حفظ این کشور بوده است، دلیل آن هم به خاطر مسائل "عاطفی" نیست بلکه مصلحتی در این کار وجود دارد. امریکا، آن طور که بسیاری می گویند، دیگر اهمیت زیادی به خاورمیانه نخواهد داد، بلکه همه توجه خود را متوجه خاور دور (چین، ژاپن، فلیپین و ...) خواهد کرد. تنها بخشی از این حرف صحیح است برای این که امریکا به هیچ وجه از خاورمیانه و منطقه خلیج فارس و مصالحش صرف نظر نخواهد کرد. به رغم این که تولید نفت امریکا با تولید هسته ای اش به زودی برابر می شود و تقریبا هم طراز تولید نفت عربستان خواهد شد اما این بدان معنا نیست که امریکا از واردات نفت از خارج بی نیاز خواهد شد، امریکا می خواهد همچنان نفوذ خود را در خاورمیانه حفظ کند تا بتواند به واسطه هم پیمانانش بر منطقه حکم رانی کند. چین نیز در درجه نخست، که رقیب آینده امریکا برای رهبری جهان است، به عربستان برای مبارزه با تروریسم نیاز دارد.

آن چه امروز باعث نگرانی کاخ سفید است تحولات داخلی عربستان به ویژه آینده حکومت و قدرت در آن است. دو گروه اصلی سیاسی در این کشور تلاش دارند تا طرح خود را پیش ببرند. یکی طرح گروه افراطی ای است که امیر سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان رهبری و امیر بندر بن سلطان آن را اجرا می کند. و دیگری طرح گروهی است که اعتدال بیشتری دارد و امیر محمد بن نایف، وزیر کشور آن را دنبال می کند. تندروی و اعتدال آنها به دو موضوع ایران و سوریه مربوط است. کری از ارتباطات دیپلماتیکش با پیروان خط اول کلافه شده اما روابطش با پیروان خط دوم طبیعی است. اختلافات این دو پایان نمی یابد تا زمانی که کار به برخورد در راس هرم قدرت برسد و شامل همه شود. امریکایی ها امیدوارند قبل از این که کار به این مرحله برسد بتوانند به یک راه حل عاقلانه ای برای عربستان برسند.

منبع: النهار/تحریریه دیپلماسی ایرانی/11