سال انتظارهای بزرگ برای ایران

دیپلماسی ایرانی: اگر همه چیز به خوبی پیش برود، زمانی در سال 2014؛ ایران توافق جامع هسته ای را برای پایان دادن به مجادله هسته ای امضاء می کند. بحرانی که یک دهه از عمر آن می گذرد و همواره پتانسیل وقوع جنگی دیگر در خاورمیانه را به همراه داشته است. اما در زمانی که بسیاری از موضوعات حل نشده باقی مانده و نیاز به بررسی دارند، شرط بندی روی اینکه دیگر موضوعات همان گونه که برنامه ریزی شده ، پیش می روند، هوشمندانه نیست. به همین منظور انتظارهای غیر واقعی از توافق هسته ای ایران باید مورد تجدید نظر قرار گیرد.

در 24 نوامبر، ایران و گروه 1+5(آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) سند اقدام مشترکی را امضاء کردند که به موجب آن بخشی از برنامه های هسته ای ایران در مقابل توقف بخشی از تحریم ها، تعلیق می شود. جهان بنا به دلایل موجهی از این توافقنامه مقدماتی حمایت کرد زیرا این سند اقدام ایران و گروه 1+5 را در مسیری قرار داد که می تواند به حل بحران از طریق دیپلماسی کمک کند.

هدف نهایی این مسیر یک توافق جامع بر سر مجادله هسته ای ایران است. با این حال ایران و غرب در راه رسیدن به توافق نهایی، اختلاف نظرهای عمده ای دارند. بدبینی و تردید دوجانبه بارز است و ایالات متحده و ایران بر سر تعهدات امنیتی در منطقه همچنان رقابت می کنند. ایالات متحده از عربستان و اسرائیل دست نمی کشد و ایران نیز به حمایت از علوی ها در سوریه و پشتیبانی از حزب الله خاتمه نخواهد داد. توافقنامه نوامبر، روابط غرب با ایران را متحول نمی کند و امضاء این توافقنامه به معنی غلبه تهران و واشینگتن بر اختلافات بنیادین نیست. همچنین آنگونه که برخی امیدوارند، با این توافقنامه ایران و غرب شریک یکدیگر نمی شوند.

جان کری، وزیر خارجه آمریکا، زمانی که می گوید توافق مقدماتی حاصل شده و اکنون بخش دشوار کار پیش رو است، می داند که چه به زبان می آورد. سند اقدام مشترک ژنو می گوید که دو طرف باید نهایتا ظرف مدت یک سال به توافق نهایی برسند، اما حجم کار باقی مانده و اختلاف نظر های موجود می تواند این جدول زمانی را برای ماه ها به عقب بیاندازد.

مشکل اصلی این نیست که ایران از اجرای توافق امضاء شده سر باز می زند. در صورت اجرای توافق، ایران به تعهدات خود عمل می کند. ایران برای همکاری انگیزه دارد، زیرا در غیر این صورت تندروها بهانه ای برای افزایش فشار بر تهران می یابند. در سند اقدام مشترک راه برای حل دو موضوع اساسی یعنی فعالیت های هسته ای گذشته ایران و عمل به قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل باز گذاشته شده است. در صورتی که طرفین نتوانند این چالش ها را حل کنند، مذاکرات به شکست می انجامد. اگر اختلاف نظرها یک بن بست ایجاد کند، تندروها در ایران دست بالا را می گیرند و برای توسعه فعالیت های هسته ای ایران اعمال فشار می کنند. روندی که ناقض توافق مقدماتی خواهد بود. در مقابل سناتورهای آمریکایی نیز برای تشدید تحریم ها تلاش می کنند و باز هم توافق هسته ای مقدماتی را نقش می کنند. با چنین چشم اندازی مذاکرات به شکست می رسد.

در جریان مذاکره برای توافق نهایی، آژانس بین المللی انرژی اتمی در نقش نگهبان ظاهر می شود.آژانس مسئول بررسی نحوه عملکرد ایران به تعهدات اش است. به لحاظ قانونی و رسمی، روند آژانس و گروه 1+5 از یکدیگر جداست. اما برای دستیابی به یک توافق جامع با ایران در نهایت این دو روند باید به موازات هم پیش بروند.

در حال حاضر آژانس بین المللی انرژی اتمی خواستار پاسخ گویی ایران در مورد پرسش های مطرح در خصوص فعالیت های هسته ای در گذشته است. البته ایران و آژانس اخیرا توافقنامه ای امضاء کرده اند که راه رابرای تعامل بیشتر هموارتر می کند. اما در شرایطی که مذاکره کنندگان اهمیت موضوعات حل نشده بین ایران و آژانس را نادیده بگیرند، اعتبار آژانس از بین می رود و احتمال دوام آوردن توافق هسته ای با ایران کمتر می شود.

از سال 2006، شورای امنیت سازمان ملل دستور توقف برنامه های غنی سازی ایران را مطرح کرده است. اما ایران هفت سال است که به این قطعنامه ها عمل نمی کند. سند اقدام مشترک ژنو نشان می دهد مذاکره کنندگان به این نتیجه رسیده اند که ایران غنی سازی اورانیوم را متوقف نمی کند، حتی اگر هزینه های زیادی برای کشور داشته باشد. گام بعدی انجام عملیات غنی سازی محدود در ایران است. شاید لازم باشد قطعنامه های قبلی شورای امنیت با قطعنامه هایی جایگزین شود که در آن درخواست توقف غنی سازی اورانیوم مطرح نشده باشد.

منبع: کارنگی / تحریریه دیپلماسی ایرانی /10