راکتور اراک باید تغییر کاربری دهد

دیپلماسی ایرانی: به دنبال توافقنامه هسته ای ژنو ، هیات های کارشناسی ایران و گروه 1+5؛ هفته آینده تشکیل جلسه می دهند تا نخستین گام در راه دشوار پیش رو در ماه های آینده را بردارند. بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان در داخل و خارج از ایران بر این باورند که دو طرف با چالش هایی به مراتب پیچیده تر از آنچه که در سوم آذرماه بر آن غلبه کردن مواجه خواهند بود. پیتر جنکینز، دیپلمات انگلیسی که از سال 2001 تا 2006، به عنوان نماینده انگلیس در آژانس بین المللی انرژی اتمی فعالیت می کرد، بر این باور است که چشم انداز عقب گرد در برنامه های هسته ای ایران به گونه ای که تندروهای آمریکایی تمایل دارند، تصویر نمی شود. جنکینز که تجربه 33 سال فعالیت دیپلماتیک در وین، برازیلا، پاریس، واشینگتن و ژنو را دارد می گوید: مذاکره بر سر کمیت و کیفیت سانتریفوژها موضوعی است که در محتوای توافق جامع با ایران تعریف شده که گام بعدی خواهد بود. گامی که به وضوح بسیار دشوار است. او تعریف ابعاد برنامه غنی سازی ایران یک  را نیز یک چالش بزرگ توصیف می کند. آنچه در زیر می خوانید متن گفت و گوی دیپلماسی ایرانی با نماینده سابق انگلیس در آژانس بین المللی انرژی اتمی است.

توافق اخیر در ژنو بین ایران و گروه 1+5 را چگونه ارزیابی می کنید؟

تفاهمنامه ای که در ژنو به دست آمد اعتباری برای همه آنهایی است که در این مذاکرات حضور داشتند. شرایط این توافقنامه به خوبی تنظیم شده و کاربردی است. آنها از تجربه مذاکرات هسته ای از اکتبر 2003 تا ژوئن 2005 درس گرفته اند. زمانی که حسن روحانی، رئیس جمهور کنونی و محمد جواد ظریف وزیر خارجه او در کنار دیگر نمایندگان ایران در مذاکرات هسته ای حاضر بودند.

امکان دارد ویژگی ها مثبت و منفی این توافقنامه را بر شمارید؟

این خیلی خوب است که طرفین هم اکنون ساز و کار گام نهایی در توافق جامع را مشخص کرده اند. به این ترتیب ریسک سوء تفاهم که ثابت شده یک مانع در را تعامل دراز مدت با ایران در زمینه استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای به شمار می رود، کاهش می یابد. اینکه ایران برخی اقدامات خاص مانند گسترش زمینه دسترسی بازرسان به سایت های هسته ای را به طور داوطلبانه انجام می دهد، حاکی از عدم تمایل تهران به ساخت تسلیحات هسته ای است. در این ارتباط ایجاد یک کمیسیون مشترک که با آژانس بین المللی انرژی اتمی که روند حل مسائل باقی مانده و مورد نگرانی را تسهیل می کند نیز گامی مهم به شمار می رود. این روند می تواند به اعمتادسازی منجر شود. اگر ایران بار دیگر پروتکل الحاقی را اجرا کند و مجلس شورای اسلامی نیز آن را به تصویب برساند، گام مهمی برداشته می شود. زیرا تا زمانی که این پروتکل اجرا نشود، آژانس بین المللی انرژی اتمی نمی تواند به جامعه بین المللی تضمین های معتبری در مورد ماهیت صلح آمیز برنامه های هسته ای ایران ارایه کند. این بیشتر به نفع ایران خواهد بود تا چنین تضمین هایی به دست جامعه بین المللی برسد. این تضمین ها به عادی سازی موضع ایران به عوان یک کشور غیر هسته ای عضو ان پی تی، کمک می کند.

آیا توافقنامه ژنو، حق غنی سازی را برای ایران حفظ می کند؟

گمان می کنم بله.این توافقنامه نشان می دهد که راهکار جامع تر شامل یک تعریف مشترک از برنامه غنی سازی با پارامترهای مورد توافق طرفین بر مبنای نیازهای عملیاتی است. برداشت من از این متن این است که آمریکا به نوعی به تهران نشان داده که با انجام عملیات غنی سازی مخالفتی ندارد. البته تا زمانی که ایران نشان دهد به غنی سازی اورانیوم با خلوص پایین برای راکتورهای هسته ای و تولید برق نیاز دارد.

در مورد راکتور اراک چطور؟ چرا این راکتور تا این اندازه در مذاکرات ژنو مهم شد در صورتی که به گفته دیوید آلبرایت، راکتور آب سنگین اراک تا سال 2016 نمی تواند پلوتونیوم تولید کند؟

راکتور 40 مگاواتی اراک که در دست احداث است از جمله نگرانی های بسیاری از کشورها در 10 سال اخیر به شمار می رود. زمانی که من نماینده انگلیس در آژانس بین المللی انرژی اتمی بودم، پیش نویس قطعنامه هایی را برای تصویب در آژانس تدوین کردم که از ایران می خواست عملیات ساخت این راکتور را آغاز نکند. البته ایران به طور سیستماتیک با این موضوع مخالفت داشت. مشکل این است که این راکتور به عنوان یک تولید کننده غیر موثر ایزوتوپ های دارویی طراحی شده و این در حالی است به شکل موثری در تولید پلوتونیوم کارایی دارد. به همین دلیل یک اجماع بر سر ساخته نشدن تاسیسات آب سنگین اراک وجود داشت. اما اکنون توقف این پروژه دیگر یک گزینه عملی نیست. هرچند که اطمینان دارم E3+3 در این مورد تلاش خواهند کرد. اما شاید در این مرحله نهایی نیز بتوان طراحی راکتور را به نحوی تغییر داد که کارایی کمتری در تولید پلوتونیوم داشته باشد و در مقابل کارایی این راکتور در بخش تولید ایزوتوپ های دارویی تقویت شود.

چرا هیچ کس دیگر از تعطیلی تاسیسات غنی سازی زیرزمینی فوردو سخنی به میان نمی آورد؟ آیا این موضوع اهمیت خود را از دست داده است؟

اطمینان دارم که در مورد فوردو نیز در ژنو بحث شده است. ایران به طور داوطلبانه پذیرفت که به مدت شش ماه با کاهش سطح غنی سازی به 5 درصد،و عدم نصب سانتریفوژهای بیشتر و پرهیز از راه اندازی سانتریفوژهای نسل جدیددر فوردو نگرانی های E3+3، را کاهش دهد. همچنین ایران به طور داوطلبانه با بازرسی های بیشتر از فوردو موافقت کرده است. ایران با این اقدامات به این گروه نشان می دهد که در فوردو به دنبال ساخت سلاح هسته ای نیست.

در صورتی که در شش ماه آینده اقدامات اعتمادساز به خوبی پیش برود، گام  های بعدی از نگاه غرب چیست؟ برخی در آمریکا از کاهش کمیت و کیفیت سانتریفوژها سخن می گویند.

بله، برخی در ایالات متحده از عقب گرد صحبت می کنند که به معنی کاهش شمار سانتریفوژها در ایران و تعطیلی سایت غنی سازی فوردو است. اما آقای روحانی به روشنی هفته گذشته اعلام کرد هیچ سایت هسته ای در ایران تعطیل نمی شود. من شخصا بر این باورم که چشم انداز عقب گرد در برنامه های هسته ای ایران به گونه ای که تندروهای آمریکایی تمایل دارند، تصویر نمی شود. شاهین های آمریکایی باید از خود انتقاد کنند، چرا که این دولت بوش بود که باید اتحادیه اروپا را به پذیرش پیشنهاد ایران در سال 2005 ترغیب می کرد. پیشنهادی که در آن ظرفیت سانتریفوزها در ایران به 3 هزار دستگاه محدود شده بود. مذاکره بر سر کمیت و کیفیت سانتریفوژها موضوعی است که در محتوای توافق جامع با ایران تعریف شده که گام بعدی خواهد بود. گامی که به وضوح بسیار دشوار است. من امیدوارم تفاهمنامه 24 نوامبر (3 آذر) که در آن برنامه غنی سازی ایران مبتنی بر نیاز ها تعریف می شود راهی رو به جلو بگشاید.

شما به دشواری راه پیش رو اشاره کردید، چه چالش هایی پیش روی ایران و گروه 1+5 است که باید بر آنها غلبه کنند؟

تعریف ابعاد برنامه غنی سازی ایران یک چالش بزرگ است. حل کامل تمامی نگرانی ها مربوط به راکتور اراک نیز چالش برانگیز خواهد بود. و سومین چالش عمده لغو تمامی تحریم های جامعی است که به برنامه های هسته ای ایران مربوط می شود. دولت آمریکا به مجوز کنگره برای لغو این تحریم ها نیاز دارد. دولت آمریکا همواره تاکید داشت که تحریم ها نتیجه ژنو 3 را رقم زد و نه انتخاب رئیس جمهوری باهوش در ایران که می داند تهران با پایان دادن به مجادله هسته ای چه چیزی به دست می آورد. به این ترتیب دولت اوباما با این نظریه پردازی برای کنگره یک دردسر برای خود ایجاد کرده است.  من تردید داریم که دیپلماسی هوشمندانه بتواند تفاوتی ایجاد کند. بلکه باید راه هایی مورد بررسی قرار گیرد تا از طریق آن تندروها و لابی اسرائیل به این نتیجه برسند که نتیجه ژنو 3 بهتر از هر جایگزین دیگری است و می تواند امنیت اسرائیل را بیش از هر جایگزین دیگری تامین کند. سپس این پیام می تواند از طریق دولت اسرائیل به کنگره آمریکا منتقل شود که در آن نفوذ بسیار زیادی دارد. این روزها اغلب سناتورهای آمریکایی بیشتر در حال همکاری با اسرائیل هستند تا دولت خود.

با تمامی این چالش ها، اگر دو طرف به توافق جامع دست یابند، چقدر طول می کشد تا اوضاع برای ایران عادی شود؟ برخی در ایالات متحده از 15 تا 20 سال صحبت می کنند در حالی که تهران می خواهد این زمان به 3 تا 4 سال کاهش یابد.

مشخص نیست. تعریف بازه زمانی برای دوره گذار یک چالش دیگر است که مذاکره کنندگان در گفت و گو های آتی با آن مواجه می شوند. بی اعتمادی آمریکا به ایران به نحوی است که ایالات متحده می خواهد یک دوره گذار طولانی برای اعتمادسازی تعریف شود. اما امکان حل این موضوع از طریق هماهنگ کردن برنامه غنی سازی ایران با نیازهای عملی، تغییر طراحی راکتور اراک و اجرای پروتکل الحاقی وجود دارد. نیازهای تجربی ایران برای چند سال آتی در سطح پایینی قرار خواهد داشت و تغییر کاربری راکتور اراک و اجرای پروتکل الحاقی نیز می تواند پیام های موثری در مورد آینده اهداف هسته ای ایران ارسال کند. به طور ایده آل، زمانی همه چیز عادی می شود که آژانس بین المللی انرژی اتمی به مرحله ای برسد که قادر باشد تضمین های معتبری در مورد وجود نداشتن برنامه ها و مواد هسته ای اعلام نشده در ایران ارایه کند .

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: چهارشنبه 13 آذر 1392/ باز انتشار: یکشنبه 17 آذر 1392