ترکیه در این بحران تنها ماند

دیپلماسی ایرانی: باراک اوباما رئیس جمهور امریکا در دیدارش با رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه در کاخ سفید  از وی خواست تا از ایفای نقش در پرونده سوریه اجتناب کرده و این مساله را به کشور دیگری همانند عربستان واگذار کند. اوباما دوست دارد تا بحران سوریه دراین مقطع با راه حل سیاسی تمام شود و حتی اظهار علاقه کرده است که باید مسکو که دوستی مهم برای سوریه به شمار می آید این مشکل را با رایزنی حل و فصل کند. اخراج تلویحی ترکیه از پرونده ای که برای آن از قریب به دو سال و نیم پیش هزینه های بسیاری را پرداخت کرده برای ترک ها آنچنان ناگوار است که اردوغان پس از دیدار با اوباما باز هم تاکید می کند که طرح اعلام منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه را به شورای امنیت واگذار می کند. ترکیه ای که نه در جنگ عراق سال 2003 میلادی و نه در جریان ناآرامی های لیبی در سال 2011 تن به مداخله نظامی در کشوری ثانی نداده بود از ابتدای آغاز بحران در سوریه آنچنان تاختنی را آغاز کرد که اکنون مهار آن برای امریکا و دیگر متحدانش در منطقه هم سخت شده است. شکاف میان واشنگتن و آنکارا بر سر سوریه، احتمال دستیابی دو طرف به تفاهم در خصوص این بحران، طرح واشنگتن برای جایگزینی عربستان به جای ترکیه در پرونده سوریه و برگ کردی در اختیار اردوغان را با فیروز دولت آبادی، سفیر سابق ایران در ترکیه در میان گذاشتیم:

رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه به امید جلب حمایت آمریکا برای دخالت نظامی در سوریه راهی کاخ سفید شد. با اینهمه باراک اوباما رئیس جمهور امریکا به صراحت هرگونه گزینه نظامی در سوریه را مردود دانست. آیا با گذشت بیش از دو سال از آغاز ناآرامی ها در سوریه شاهد ایجاد شکاف میان مواضع آنکارا و واشنگتن بر سر این بحران هستیم؟

حمایت امریکایی ها و اروپایی ها از مواضع ترکیه در سوریه از ابتدای بحران با این اطمینان آغاز شد که مساله سوریه ظرف مدت کوتاه دو یا سه ماهه حل خواهد شد، اما پس از آنکه این مساله به طول انجامید مشکلاتی دیگری پیش آمد از جمله جریان  های سلفی که به شکل تروریستی در این کشور ظاهر شدند و معادلات را به گونه ای به هم زدند که تمامی گروه های فعال بین المللی از آینده سوریه نگران شدند. چراکه دولت بشار اسد دولتی است که معادلات بین المللی را رعایت کرده و از تحولات شناخت داشته و عمل نسنجیده ای از دولت وی سر نزده  و از ورود به  بحران های پیش بینی نشده، سرباز زده است. امروز که از مساله  سوریه دو سال و اندی گذشته تجربه بسیار غم انگیز امریکا در عراق و افغانستان ،وتوی چین و روسیه به نفع سوریه در شورای امنیت و مواضع قاطع ایران در حمایت از سوریه و مقابله با تروریسم، سبب شده تا امریکا نیز مواضع دیگری اتخاذ کنند. البته این موضع گیری مختص امروز نست.  حدود 10 ماه پیش یعنی قبل از انتخابات ریاست جمهوری در این کشور،  معاون رئیس جمهور امریکا در سفری به ترکیه همین رویکرد امروز در قبال مساله سوریه را یادآوری کرد. این مقام آمریکایی در آن زمان هم مانند امروز تاکید کرد که واشنگتن وارد مساله هایی که رنگ و بوی سیاسی بدهند مانند اعلام منطقه پرواز ممنوع هم نخواهد شد.حرف امریکایی ها این است که ترکیه کاری را آغاز کرده و به همه وعده اتمام این داستان با کم ترین هزینه را داده بود  اما اکنون با علم به ناتوانی از حل به تنهایی این موضوع قصد دارد تا پای دیگر کشورها را هم به بحران باز کند. بنابراین به نظر می رسد تمامی کشورها نگران آینده سوریه هستند و از سوی دیگر موقعیت ترکیه نیز در خصوص سوریه تضعیف شده است.

دستاورد سفر اخیر رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه به امریکا نیز با توجه به گزارش های اعلام شده چندان ملموس و دندان گیر نبوده است. در حال حاضر تنها امیدواری این است که ترکیه با تن دادن به راه حلی منطقی  تلاش در حل این بحران با حضور در مربع چهارگانه ایران، سوریه، عراق و ترکیه کند.

شما اشاره کردید که تمامی کشورها نگران آینده پس از بشار اسد هستند، اما به نظر می رسد با توجه به تهدیدهای بسیاری از جمله فعال شدن علوی ها، مارکسیست ها و القاعده ای ها در ترکیه پس از بشاراسد، مقام های ترک تنها به سقوط دولت سوریه فکر می کنند. آیا تهدیدهای مشترک آنکارا و واشنگتن را به سمت تفاهمی مشترک در سوریه سوق خواهد داد؟

امریکا و ترکیه در خصوص سوریه به تفاهم نخواهند رسید. در مناطقی همچون عراق و افغانستان که امریکا مستقیما دخالت کرده به بحران هایی مشابه رسیده است. در خصوص سوریه وضع به دلیل هم مرزی با سرزمین های اشغالی و مساله جولان بسیار متفاوت است. چرا که اگر دولتی بر منطقه جولان  تسلط داشته باشد به راحتی می تواند شهرک های صهیونیستی را از بین ببرد. امروز ترکیه در چاله ای افتاده است که امریکا باید برای نجات آن از این مخمصه به او کمک کند.

راهکار سیاسی برای پایان دادن به بحران در سوریه را چه می دانید؟

به نظر می رسد که تنها راه حل این است که گروه های معارض خلع سلاح شوند، مخالفان سیاسی به رسمیت شناخته شوند -که دولت اسد نیز به رسمیت می شناسد-  و سپس در فضای آزاد با نظارت نهادهای بین المللی انتخابات برگزار شود و هر فردی که بالاترین رای را کسب کرد بر اساس قوانین دموکراسی انتخاب شده و کار و فعالیت خودش را آغاز کند. بنابراین باید ترکیه را  متقاعد کرد که در پیش گرفتن هرگزینه دیگری تنها به ضرر خود ترکیه خواهد بود.

جایگاه ایران در بحران سوریه در نگاه ترکیه و امریکا چه تفاوت هایی دارد؟

ترکیه به دلیل ورود به فضای اشتباهی احساس رقابت باخته ای را در قبال ایران پیدا کرده است.شاید در این فضا  کمک تهران به آنکارا برای خروج از این باتلاق زیرکانه هم باشد.  ایران باید در این راستا رفت و آمدهای سیاسی خود را به ترکیه شدت بخشیده و به گونه ای برخور کند که این احساس در ترک ها ایجاد نشود که تهران منتظر است تا آنکارا تاوان اشتباه های خود در سوریه را پرداخت کند. ترکیه باید به عنوان همسایه ایران قانع شود که فعالیت های نظامی به نتیجه نخواهد رسید و به این کشور اطمینان داده شود که جریان های سیاسی مخالف در سوریه می توانند در امنیت کامل و فضای آزاد فعالیت داشته باشند و اگر فکر می کنند که حرف آنها برای مردم سوریه قابل قبول است حتی می توانند حکومت را نیز در دست بگیرند. ایران و ترکیه باید دست در دست هم  اجازه ندهند تا ساختار نظام  اداری و سیاسی در سوریه به مسیری غیرقابل بازگشت بیفتد.به نظر می رسد که این مواضع مورد قبول امریکایی ها و کشورهای منطقه نیز باشد.

اوباما در سفر اخیر اردوغان با زبان بی زبانی از ترکیه درخواست کرده که پای خود را از معادلات سوریه بیرون بکشد. به نظر می رسد که کاخ سفید ترجیح می دهد ریاض دنباله رو سیاست های واشنگتن در قبال سوریه باشد. معنای تلویحی این موضع گیری اوباما چیست؟   

طبیعی است با توجه به اینکه عربستان با جریان های سلفی در سوریه مرتبط بوده  و  برای آنها پول و سلاح  تهیه می کند، فعالیت بیشتری هم در این بحران داشته باشد. اما اینکه از ترکیه خواسته شده تا این مساله را رها کند، به نظر درخواستی غیراصولی است، چراکه این تحولات در کنار مرز این کشور در حال رخ دادن است و ترکیه در بحران سوریه هزینه های بسیاری را متحمل شده است. بنابراین ترکیه رکن اساسی است و باید در تحولات باشد. همچنین دولت این کشور دولتی دموکراتیک و دارای ساختار آزادتری است و قابل مقایسه با عربستان نیست، به دلیل آنکه عربستان اصول حاکم بر روابط بین الملل را نمی پذیرد و ساختار اقتدارگرای متمرکزی دارد و با جریان های سلفی به طور گسترده ای همکاری می کند. بنابراین ذات طرح چنین درخواستی از سوی آمریکا اشتباه است. ایران باید ترکیه را فعال نگه داشته اما از میل این کشور به گزینه نظامی کاسته و بر علاقه آن بر توسل به راهکاری سیاسی بیفزاید. اگر ترکیه مرزهای خود را ببندد مساله سوریه حل خواه دشد و مشکلی پیش نخواهد آمد.  در اینصورت دولت بشار اسد برای بازگرداندن آرامش و امنیت به سوریه به دوماه زمان نیاز خواهد داشت.  

اردوغان در جریان سفر خود به امریکا مذاکراتی را با واشنگتن در خصوص گروه پ ک ک هم داشته است. آیا ترکیه می تواند برای تشدید ناامنی در سوریه و عراق از این گروه کرد استفاده کند؟

خیر. مساله به این سادگی نیست که دولت ترکیه قصد داشته باشد پس از سال ها جنگ و مبارزه های سیاسی طولانی تنها در طول چند ماه این مشکل را حل کرده و سپس آنها را به اهرم قدرت خود در سوریه و عراق هم تبدیل کند. به نظر می رسد طرح این مسائل تنها گمانه زنی هایی است و ترک ها نیز هرگز چنین رویایی ندارند. بلکه ترکیه تلاش می کند تا در این شرایط بحرانی پ.ک.ک فعالیت گسترده ای را از بعد نظامی آغاز نکند .البته به نظر می رسد این تنها خواسته نیز به نتیجه نرسد و دستاوردی هم برای ترکیه نداشته باشد.    

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: شنبه 28 اردیبهشت 1392/ بازانتشار: چهارشنبه 1 خرداد 1392