ایران ایستاد،ترکیه و روسیه دویدند

هرچند تحریم های وضع شده از سوی آمریکا علیه ایران، با هدف افزایش فشار اقتصادی بر ایران و تغییر جهت سیاست های هسته ای کشور اعمال شده اند، اما اثرات جانبی این تحریم ها در سطح منطقه نیز موضوعی قابل توجه است. در این راستا، تحلیل ها حاکی از آن است که روسیه و ترکیه از جنبه های مختلف به بزرگترین نفع برندگان از تحریم ایران تبدیل شده اند.

به گزارش «تابناک»، تحریم های اقتصادی آمریکا علیه ایران، با یافتن بعدی برنامه ریزی نشده، موجب تغییر در سیاست های ترکیه و توجه این کشور به روسیه برای تأمین منابع انرژی موردنیاز خود شده است. تحلیل ها حاکی از آن است که این امر نه تنها می تواند در اتخاذ یک سیاست خارجی مستقل تر به آنکارا کمک کند، بلکه تفوق مسکو در حوزه انرژی جهانی را نیز تحکیم می بخشد.

«دنیس ناتالی»، پژوهشگر موسسه مطالعات استراتژیک ملی آمریکا، با انتشار تحلیلی ضمن اشاره به موارد فوق، این امر را نشانگر بروز تنش های فزاینده میان اهداف سیاست های آمریکا و منافع منطقه ای این کشور در حوزه انرژی و امنیت می داند.

این تحلیلگر در مطلب خود با بیان آمارهایی، اشاره می کند که تحریم های غرب، در کنار سوءمدیریت داخلی در ایران، زمینه کاهش شدید تولید نفت ایران را در سال های اخیر فراهم کرده و در عین حال، ارتباطات ایران با موسسات مالی بین المللی نیز تا حد زیادی قطع شده است. با این حال، هرچند سیاست های ایران در موضوع هسته ای تغییر نکرده، رفتار بازیگران منطقه ای تحت تأثیر این عامل قرار گرفته است.

مهمترین این بازیگران منطقه ای، ترکیه است که برای تأمین نفت و گاز خود به طور کامل به منابع خارجی، به ویژه ایران و روسیه وابستگی دارد و از جانب تقاضای فزاینده انرژی در داخل، افزایش قیمت های سوخت و تأسیسات ذخیره سازی محدود، تحت فشار قرار دارد.

البته تاکنون، آنکارا نیز همچون شمار دیگری از واردکنندگان مهم انرژی، مشمول معافیت تحریمی آمریکا شده که به این کشور اجازه می دهد همچنان تولیدات انرژی ایران را در حجم کمتری خریداری کند. با این حال، تا اکتبر 2012، نسبت واردات نفت ترکیه از ایران به مجموع واردات نفت این کشور، از 50 درصد به 18 درصد کاهش یافته و انتظار می رود این کاهش در سال جاری نیز ادامه پیدا کند.

در همین حال، ترکیه راه های جدیدی نیز برای دور زدن تحریم ها و حتی کسب منفعت مالی، پیدا کرده است. حجم خالص مبادله «طلا در برابر گاز» که در نه ماهه اول 2012 میان آنکارا و تهران برقرار شد، به 6.4 میلیارد دلار رسید و به آنکارا کمک کرده ضمن کاهش کسری بودجه، رتبه اعتبار سرمایه گذاری خود را نیز بهبود بخشد. در این مدت، حجم تجارت ترکیه با ایران به حدود 20 میلیارد دلار رسید.

انتظار می رود به رغم تحریم های شدیدتر که حتی مبادله طلا در برابر گاز را هدف قرار داده، این گونه مبادلات همچنان بین ترکیه و ایران ادامه پیدا کند. علاوه بر این، نیاز ترکیه به منابع انرژی ارزان منطقه ای، در زمانی نمود می یابد که انتظار کاهش رشد اقتصادی ترکیه و در نتیجه، افزایش دوباره کسری بودجه نیز مطرح شده است. به همین دلیل است که اردوغان، نخست وزیر ترکیه، نیاز به ادامه واردات از ایران را نه فقط یک دغدغه اقتصادی، بلکه یک موضوع امنیت ملی می داند.

اما علاوه بر این موضوع، سیاست های ترکیه از جنبه ای دیگر نیز به منافع منطقه ای ایالات متحده ضربه می زند. آنکارا به منظور پر کردن خلأ واردات انرژی از ایران و تأمین تقاضای انرژی در زمستان، به روسیه روی آورده و در این راه، تفاوت دیدگاه های خود با این کشور بر سر سوریه و همچنین تلاش های غرب برای متنوع کردن منابع تأمین انرژی اروپا و کنار زدن روسیه را نادیده گرفته است.

در همین حال، مسکو اخیراً به ترکیه پیشنهاد داده در صورت نیاز این کشور، 3 میلیارد متر مکعب گاز دیگر نیز به این کشور صادر کند و همچنین تبادلات دیگری را نیز در این حوزه با آنکارا انجام دهد.

گفتنی است پیوند ترکیه و روسیه در حوزه انرژی، بسیار پیش از تحریم های ایران نیز وجود داشته و نشانگر تمایل ترکیه به تبدیل شدن به کانون و حلقه اتصال انرژی در منطقه و همچنین فقدان دیگر منابع قابل اعتنای انرژی در منطقه است. با وجود قرابت جغرافیایی و منابع بالقوه گاز عراق، این کشور صادرات چندانی ندارد تا بتواند مورد توجه ترکیه قرار گیرد.

از سوی دیگر، موضوع دور زدن احتمالی عراق از سوی ترکیه و خرید نفت و گاز به طور مستقیم از اقلیم کردستان عراق، به سبب نگرانی ها و مخالفت های ملی گرایان ترک، محتمل نیست و دیگر مسیرهای پیشنهادی بدیل انتقال انرژی برای دور زدن روسیه، از قبیل خط لوله «ترانس آناتولی»، «نابوکو» و «کریدور جنوبی» نیز با مشکلات زیادی روبرو بوده و تحقق نیافته اند.

حتی اگر جمهوری آذربایجان نیز به منبع بدیل تأمین گاز ترکیه تبدیل شود، روسیه همچنان به عنوان تأمین کننده مسلط انرژی در منطقه و کشوری که از نظر اقتصادی به ترکیه پیوند دارد، باقی خواهد ماند. علاوه بر خطوط لوله منطقه خزر، آنکارا و مسکو درباره احداث خطوط لوله مستقیم متصل کننده دو کشور و نیز معاملات گازی، با یکدیگر مذاکراتی داشته اند. در این راستا، تعدادی توافقنامه صادراتی نیز میان شرکت «گازپروم» و شرکت های خصوصی ترکیه ای منعقد شده است.

از سوی دیگر، کشورهای حوزه دریای خزر، همچون آذربایجان و گرجستان، نفوذ روسیه را به رسمیت می شناسند و به توانایی محدود خود برای مذاکره آزادانه با ترکیه، بدون هراس از انتقام گیری روسیه واقفند.

ناتالی در نهایت نتیجه می گیرد، این روندها و واقعیت های ژئوپلیتیکی، دارای استلزاماتی برای سیاست تحریمی ایالات متحده و جنبه های سیاسی آن است. ممکن است افزایش تحریم ها موجب نابسامانی های اقتصادی بیشتر در ایران و فشار بر این کشور شود؛ اما این سیاست ها فشار اقتصادی بر ترکیه را نیز افزایش داده و سبب تحکیم وابستگی اقتصادی این کشور به روسیه می شود.

به این ترتیب، ایالات متحده باید دست به انتخاب بزند: اگر آمریکا می خواهد ایران را تحت فشار بگذارد، باید نتایج جانبی تحریم ها، یعنی دور زدن تحریم ها از سوی ترکیه و تقویت قدرت روسیه در حوزه انرژی را نیز – دستکم تا زمانی که یک منبع قابل اعتنای جایگزین برای ایران پیدا نشده – بپذیرد. در همین حال، آمریکا ناچار خواهد بود معافیت های تحریمی آنکارا را نیز گسترش داده و قبول کند که روابط ترکیه و روسیه در حوزه انرژی، به هیچ وجه در آینده نزدیک از میان نخواهد رفت.