پیشنهاد ایران به آمریکا در دولت خاتمی

دیپلماسی ایرانی: این روزها موضوع مذاکره ایران و آمریکا و تلاش دولت اوباما از نخستین ماه های روی کار آمدن برای برقراری روابط دیپلماتیک با جمهوری اسلامی مورد توجه رسانه ها قرار دارد. از هفته گذشته که گزارش روزنامه نیویورک تایمز در خصوص توافق تهران و واشینگتن برای مذاکره دوجانبه منتشر شد و البته از سوی کاخ سفید و مقامات تهران تکذیب شد، جزئیات زیادی در خصوص زمان و مکان گفت و گو های محرمانه و مقامات حاضر در آن به بیرون درز کرده که تنها از طرف برخی مقامات در ایران از جمله علی اکبر ولایتی ، مشاور مقام معظم رهبری، تکذیب شده است.

اما روز گذشته، اینترپرس سرویس گزارشی دیگری را در خصوص تلاش های انجام شده برای حل مساله هسته ای ایران در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی منتشر کرد. منبع اطلاعات مندرج در این گزارش بهراد نخعی ذکر شده که یک دانشمند هسته ای ایرانی است. به گفته وی در سال 1998 زمانی که محمد خاتمی در ایران و بیل کلینتون در آمریکا رئیس جمهور بودند، تهران طرحی را برای تحقیق هیاتی از دانشمندان هسته ای آمریکایی از برنامه های هسته ای ایران ارائه داد که از سوی پنتاگون وتو شد. نخعی می گوید، پنتاگون با این طرح مخالفت کرد و این در حالی بود که تهران پیشنهاد داده بود یک یا دو دانشمند هسته ای انتخاب شده از سوی وزارت دفاع آمریکا نیز در این هیات حضور داشته باشند.

این در حالی است که پیشنهاد دولت خاتمی یکی از ابتکارهایی بود که می توانست به تعدیل مواضع آمریکا علیه برنامه های هسته ای ایران کمک کند. از سوی دیگر رسانه های خارجی در یک هفته گذشته با طرح ادعای مذاکرات پشت پرده ایران و آمریکا در 5 ماه گذشته مدعی شده اند که هدف از این مذاکرات نیز توافق هسته ای بوده است.

بیل کیلینتون در دوران ریاست جمهوری اش که همزمان با در کانون توجه قرار گرفتن مساله هسته ای ایران قرار داشت، ادعای تهدید آمیز بودن فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی را مطرح کرد. مبنای این ادعای وی اطلاعات جاسوسی و این تصور بود که تهران در جهت هسته ای شدن گام برمی دارد.

نخعی که دوران دبیرستان خود را در آمریکا سپری کرده و دکترای مهندسی هسته ای را نیز از همین کشور دریافت کرده می گوید، هیات ایران در سازمان ملل در اواخر فوریه 1998 به وی اطلاع داد خاتمی و غلامرضا آقازاده، رئیس وقت سازمان انرژی هسته ای ایران می خواهند که هیاتی از دانشمندان هسته ای برای تحقیق از برنامه های هسته ای جمهوری اسلامی تشکیل شود. 

اعلام این ابتکار عمل با مصاحبه ژانویه 1998 خاتمی با کریستین امانپور، خبرنگار سی ان ان همزمان بود که در آن خواستار تبادل دانشمندان، نویسندگان؛ هنرمندان و روزنامه نگاران بین ایران و آمریکا شده بود.

البته در آن زمان این رویکرد خاتمی در فضای داخلی مورد انتقاد واقع شد.

نخعی می گوید، زمانی که از هیات ایرانی حاضر در سازمان ملل در مورد تعداد هیات مورد نظر سئول کرد، آنها در پاسخ گفتند که خود وی در این زمینه تصمیم گیری کند تا ویزا برای هیات مورد نظر صادر شده و هزینه این سفر نیز پرداخت شود. به گفته وی این هیات می توانستند به هر جایی از ایران بروند و با مقامات مورد نظر ملاقات کنند.

به این ترتیب از 5 مارس همان سال رایزنی و تماس نخعی با دانشمندان و مهندسان هسته ای برجسته در آمریکا آغاز شد.

ریچارد لی، رئیس سازمان مهندسی هسته ای در موسسه پلی تکنیک آمریکا و یکی از مشهورترین دانشمندان هسته ای جهان از جمله افرادی بود که نخعی با وی تماس گرفت. وی زمانی ریاست هیاتی از دانشمندان هسته ای را بر عهده داشت که برای بررسی برنامه های هسته ای چین به این کشور سفر کرده بودند.

لی پس از اطمینان یافتن از اینکه می تواند بدون محدودیت به ایران سفر کرده و با افراد مورد نظرش ملاقات کند، پیشنهاد نخعی را پذیرفت. پیشنهاد وی یک تور 7 تا 10 روزه برای سفر به ایران بود که شامل ملاقات با مقامات دولتی، دانشگاهی و بازدید از تاسیسات هسته ای بود. اواخر بهار 1998 نیز زمان پیشنهادی برای این سفر عنوان شده بود.

پس از اعلام موافقت لی، شماری از دانشمندان هسته ای دیگر شامل تئو تئوفانوس، جان دورنینگ و روزی تلیرخان، برای ملحق شدن به این هیات هسته ای ابراز آمادگی کردند.

به دنبال این اعلام آمادگی به نخعی توصیه شد تا با وزارت دفاع آمریکا در خصوص انجام این سفر تماس بگیرد. اما زمانی که این تماس تلفنی برقرار شد، مشاور خاور نزدیک و آسیای جنوبی وزارت دفاع آمریکا به این پیشنهاد پاسخ منفی داد. وی مدعی شد در این مورد اطمینان کافی وجود ندارد و حتی با وجود پافشاری نخعی، پاسخ منفی پنتاگون تکرار شد.

به گفته نخعی سرانجام این طرح در می 1998 از دستور کار خارج شد. وی بر این باور است که پنتاگون به این دلیل به این پیشنهاد مخالفت کرد که به برنامه هسته ای ایران به عنوان اهرمی برای اعمال فشار بر جمهوری اسلامی نیاز داشت و نمی خواست در آن زمان فشار را کاهش دهد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: چهارشنبه 10 آبان 1391 / بازانتشار : یکشنبه 14 آبان 1391