از تهدید تنگه هرمز تا توقف صادرات نفت

دیپلماسی ایرانی: در حالی که تا چندی پیش موضوع بستن تنگه هرمز در صورت افزایش تحریم ها علیه ایران مطرح می شد، اکنون وزیر نفت ایران برای نخستین بار اعلام کرده است در شرایطی که تحریم ها بیش از این گسترش یابند، جمهوری اسلامی صادرات نفت خود را متوقف خواهد کرد. اقدامی که پیامد های آن برای اقتصاد ایران غیر قابل توصیف خواهد بود و تعبیر خود زنی که برای تهدید بستن تنگه هرمز از سوی برخی تحلیلگران مطرح شده بود، دیگر برای توصیف تهدید نفتی جدید ایران بسیار ناچیز به نظر می رسد.

بستن تنگه هرمز تهدیدی بود که در سال گذشته از سوی شماری از مقامات و فرماندهان ایرانی مطرح شد اما با اعمال دور جدیدی از تحریم های نفتی اتحادیه اروپا علیه ایران در ماه جولای، دیگر سخنی از آن به میان نیامد. تهدیدی که بیش از هر کشور دیگری درآمد نفتی ایران را تحت تاثیر قرار می داد، چرا که صادرات نفتی ایران مانند شماری از کشور های منطقه از طریق تنگه هرمز انجام می شود.

اکنون در شرایطی که کمتر بحث بستن تنگه هرمز در از سوی مقامات ایرانی مطرح می شود و دور تازه ای از تحریم های اروپا نیز علیه ایران به تصویب رسیده است، رستم قاسمی، وزیر نفت از توقف صادرات نفتی ایران سخن گفته و می گوید طرح ب به عنوان یک استراتژی به بقای اقتصاد ایران بدون درآمد نفتی کمک می کند. طرحی که هیچ جزئیاتی از آن در دست نیست. قاسمی در دوبی در جمع خبرنگاران گفت، اگر تحریم ها تشدید شوند، صادرات نفت را متوقف خواهیم کرد.

این در حالی است که مشخص نیست هدف از طرح این تهدید هدف قرار دادن اقتصاد جهانی است یا اقتصاد ایران. چرا که در تجربه تحریم واردات نفت از ایران از سوی اتحادیه اروپا که بالغ بر 550 هزار بشکه نفت در روز بود ، این نکته به اثبات رسید کاهش صادرات نفتی ایران به افزایش چشمگیر بهای نفت در بازار جهانی منجر نمی شود. به این ترتیب آنچه اتفاق افتاد ثبات نسبی در بازار نفت و در مقابل افت محسوس درآمد نفتی ایران بود.

با این حال قاسمی می گوید طرحی آماده شده که به کشور کمک می کند بدون درآمد نفتی پیش برود. درآمد نفتی که سالیان دراز با اقتصاد ایران اجین بوده و گفته می شود نیمی از درآمد دولت به آن بستگی دارد.

اظهارات قاسمی در شرایطی مطرح می شود که شماری از تحلیلگران بر این باورند با توجه به تحریم های اعمالی علیه ایران و تحریم هایی که در راه است، روز به روز از صادرات نفتی ایران کاسته خواهد شد. تحریم کشتیرانی و شرکت های بیمه نیز عامل دیگری است که در تشدید روند نزولی صادرات نفتی ایران موثر است. در حال حاضر نه تنها اروپا دیگر از ایران نفت نمی خرد ، بلکه مشتریان آسیایی نفت ایران نیز برای واردات نفت از ایران دچار مشکل هستند و در ماه های اخیر میزان واردات نفت از ایران را کاهش داده اند. همچنین پرداخت صورتحساب های نفتی با توجه به تحریم های بانکی نیز بسیار دشوار است. افت صادرات نفتی ایران به زیر یک میلیون بشکه در روز روندی است که بنا بر عقیده کارشناسان در نتیجه  ترکیب تحریم ها با زیرساخت فرسوده صنعت نفت ایران و عدم سرمایه گذاری های خارجی در آن حاصل شده است. هرچند که رستم قاسمی می گوید امیدوار است توقف صادرات نفت ایران اتفاق نیفتد چرا که در این صورت شهروندان آمریکایی و اروپایی آسیب می بینند. بنا بر باور وزیر نفت ایران در صورتی که بازار نفت ایران را از دست بدهد، بهای نفت افزایش می یابد.

پیش بینی که کارشناسان و تحلیلگران نفتی در مورد آن تردید دارند. به گمان آنها ایران بیش از هر کشور دیگری به صادرات نفت نیاز دارد چرا که به درآمد آن وابسته است. از سوی دیگر تجربه نشان داده که کاهش چشمگیر صادرات نفتی ایران نیز نمی تواند بهای نفت را به طور نگران کننده ای افزایش دهد. 

به گزارش رویترز، صادرات نفتی ایران در حال حاضر حدود یک میلیون بشکه در روز است در حالی که در مدت مشابه سال قبل صادرات ایران 2 میلیون و 200 هزار بشکه در روز بود. چین؛ هند، کره جنوبی و ترکیه هم اکنون بزرگترین مشتریان نفتی ایران به شمار می روند که هر یک به طور جداگانه در حال لابی با عربستان و امارات متحده عربی برای افزایش واردات نفت هستند. مشتریان نفتی ایران با توجه به کاهش قابل توجه میزان واردات نفت از ایران از معافیت تحریمی آمریکا بهره مند شده اند. آنها باید همواره به اثبات برسانند که در حال کاهش هر چه بیشتر واردات نفت از ایران هستند و به همین دلیل باید کمبود نفت ایران را با نفت وارداتی از کشور هایی مانند عربستان جبران کنند.

آمریکا و متحدان اروپایی اش در سال اخیر تمرکز خود را بر کاهش صادرات نفتی ایران و در نتیجه کاهش فروش و درآمد نفتی جمهوری اسلامی متمرکز کرده اند. صادراتی که طبق آمار 80 درصد کل صادرات ایران را شامل می شود.

برخی بر این باورند کاهش درآمد نفتی ایران در ماه های اخیر در افت تاریخی ارزش ریال در مقابل دلار موثر بوده است. از سوی دیگر اینکه اقتصاد ایران بتواند با وجود هر طرحی بدون درآمد نفتی به بقای خود ادامه دهد، موضوعی است که در ابهام قرار دارد.

با توجه به اینکه نفت مهمترین صادرات ایران است که بیش از 3 چهارم کل صادرات ایران را تشکیل می دهد، اکنون این پرسش مطرح است که ایران برای کسب درآمد، چه کالاهای دیگری برای صادرات دارد؟

نکته قابل توجه در اظهارات وزیر نفت ایران این است که وی حتی گزارش سازمان کشور های صادر کننده نفت در مورد میزان تولید نفتی جمهوری اسلامی را نیز تکذیب کرده است. این سازمان تولید نفتی ایران در ماه سپتامبر را 2 میلیون و 720 هزار بشکه در روز اعلام کرده در حالی که قاسمی می گوید تولید نفت ایران 4 میلیون بشکه در روز است. همچنین آژانس بین المللی انرژی نیز صادرات نفت ایران را برای ماه سپتامبر 860 هزار بشکه در روز برآورد کرده است. با درنظر گرفتن بهای 110 دلار برای هر بشکه نفت، می توان گفت ایران از صادرات نفتی در ماه گذشته روزانه 95 میلیون دلار درآمد داشته است. در صورتی که این درآمد در اواخر سال گذشته 147 میلیون دلار در روز بوده است.