روس ها مصر را جایگزین سوریه می کنند

دیپلماسی ایرانی: کرملین نشین ها باز هم به تکاپوهای منطقه ای افتاده اند. از توافقنامه های نظامی با گرجستان تا سفر وزیر امور خارجه به پاکستان و البته برنامه ریزی برای سفر به مصر و عربستان. روسیه امروز در موضعی متفاوت از گذشته قرار گرفته است. بحران سیاسی در سوریه و تقابل شرق و غرب با یکدیگر بر سر راهکارهای موجود در این کشور، روس ها را گاه در موضع تدافعی و گاه در جامه تهاجمی فرو برده است. یارگیری های جدید منطقه ای ، میانجی گری های فرامنطقه ای و سفرهای معنا دار مقام های روسیه همگی نشانه ای دال بر پویایی بیش از پیش روسیه در سطح بین المللی است. امریکا تا سال 2014 میلادی از افغانستان بار سفر می بندد و غیبتش در عراق هم حداقل از منظر نیروی نظامی عیان تر از امروز می شود. اگر جنگی جدید در منطقه به نام امریکایی ها سند نخورد ، روس ها می  توانند با بازی کردن در فضای عاری از حضور نظامی آمریکا ، سهم بیشتری را از آن خود کنند. دیپلماسی ایرانی با دکتر محمود شوری تحلیلگر مسائل روسیه، در خصوص توافقات جدید روسیه با کشورهای همسایه ،  سفرهای فرامنطقه ای مقام های این کشور و نسخه مسکو برای ارتباط گیری با مصر پس از مبارک گفتگویی داشت که در زیر می خوانید:

روسیه طی توافقی استفاده از پایگاه 201 تاجیکستان را تا 30 سال دیگر تمدید کرد. به نظر می رسد روسیه در حال قوی کردن ارتباط خود با کشورهای همسایه اش همچون تاجیسکتان، گرجستان و یا قزاقستان است. سابقه این همکاری ها و اهداف پیدا و پنهان روسیه از تحرکات اخیرش در منطقه را چگونه ارزیابی می کنید؟

روسیه حوزه آسیای مرکزی و قفقاز را عمق استراتژیک خود و حوزه امنیت ملی اش می داند. پس از فروپاشی شوروی نیز علیرغم آنکه روس ها در حوزه های متفاوتی دچار عقب نشینی شدند، اما سعی کردند در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز قدرت عمل بیشتری از خود نشان دهند، البته در دوره هایی شاید سابقه و ظرفیت این قدرت عمل کمتر وجود داشت. اما در دوران پوتین، رئیس جمهور فعلی روسیه، یکی از اولویت های سیاست خارجی همیشه تحکیم جایگاه روسیه در حوزه آسیای مرکزی و قفقاز به عنوان دو منطقه استراتژیک بوده است.
پس از آنکه در سال 2014 اعلام شد که نیروهای امریکا از افغانستان خارج می شوند، روس ها نگران خلاء قدرتی بودند که ممکن بود در منطقه ایجاد شود. روس ها از این جهت نگران خلاء قدرت بودند که ممکن بود موجب افزایش جریان های تندرو اسلامی در منطقه شده و از سوی دیگر بحث مواد مخدر و انتقال آن از این منطقه به روسیه نیز افزایش پیدا کند. به همین دلیل پوتین از زمانی که مجددا به مقام ریاست جمهوری بازگشت برنامه هایی را برای حضور قوی تر در آسیای مرکزی دنبال کرده و از اوایل ماه سپتامبر نیز شاهد بودیم که روس ها با مقامات قرقیزستانی درباره پایگاه نظامی روسیه در این کشور به توافق رسیدند.
پس از آن نیز بحث هایی در خصوص ادامه حضور نظامی روسیه که پس از فروپاشی شوروی در تاجیکستان حضور داشتند، مطرح شد. ادامه این حضور با چالش های زیادی روبرو شد و روس ها تلاش زیادی کردند تا مقامات تاجیسکتان را راضی کرده تا به توافق رسند. در نهایت شاهد آن بودیم در دیداری که پوتین از دوشنبه داشته این توافق به امضا‍ء رسید و روس ها توانستند برای 30 سال دیگر حضور خود را در آسیای مرکزی و تاجیکستان حفظ کنند.
من بر این باورم که روسیه، تاجیکستان را خط مقدم مقابله با تسری جریان های اسلامی به منطقه آسیای مرکزی و همچنین خط مقدم جلوگیری از ورود مواد مخدر به این منطقه می داند. در نتیجه برای روس ها بسیار اهمیت دارد تا در تاجیکستان حضور نظامی جدی داشته باشند. به طور خلاصه شاید بتوان گفت این روند، استراتژی بلندمدتی است که روس ها به شکل جدی در منطقه دنبال می کنند. همچنین باید به این نکته نیز اشاره کرد که این استراتژی تنها در ابعاد نظامی خلاصه نمی شود، بلکه ابعاد اقتصادی متعددی را داراست و در چارچوب ها و ساختارهای اقتصادی که در منطقه تعریف می کنند، طراحی می شود. در نتیجه روسیه قصد دارد تا به نحوی فضا را با ایجاد نهادهای مختلف حضور خود را در آسیای مرکزی تثبیت کند.

دلایل ارتباط گیری های سیاسی و توافقنامه های نظامی میان مسکو و اسلام آباد همزمان با سفر سرگئی لاوروف به پاکستان را چه می دانید؟ آیا روسیه سودای جایگزینی آمریکا در افغانستان و پاکستان را دارد؟

روسیه خود را در جایگاهی نمی بیند که بتواند در پاکستان جایگزین امریکا شود. به دلیل آنکه پاکستان نیز آغوش بازی را برای روسیه باز نکرده است. اما همانطور که اشاره شد خروج نیروهای ناتو از افغانستان این نگرانی را برای روس ها به وجود آورده است که با خلاء قدرت در منطقه جریان های تندرو بتوانند نقش آفرینی بیشتری داشته باشند. بنابراین روس ها در این زمینه بسیار فعال شدند که هم با پاکستان و همچنین در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز مجموعه ای از مراودات نظامی را دنبال می کنند تا از این طریق بتوانند در کنترل فضای منطقه پس از خروج نیروهای ناتو نقش بیشتری ایفا کنند. اما درباره این موضوع که روسیه قصد دارد تا جایگزین امریکا شود، باید گفت که روس ها از ابتدا خود را در افغانستان در مقابل نیروهای امریکایی قرار نداده بودند که امروز خود را در نقطه مقابل آنها تعریف کنند. در نتیجه بیشتر حضور نیروهای ناتو در افغانستان را عاملی برای تهدید شرایط در منطقه می دانستند که با رفتن امریکایی ها این نگرانی ایجاد می شود که شرایط تثبیت شده مجددا دچار مشکل شود. در نتیجه روس ها تصمیم گرفتند به نحوی در مدیریت مسائل منطقه حضور جدی تری داشته باشند.

قرار است لاوروف، وزیرامور خارجه روسیه سفری به مصر و عربستان داشته باشد، محور اصلی مورد  مذاکره در این سفر چه خواهد بود؟

بحث اصلی مذاکرات این است که در خصوص مساله سوریه به راه حل مشترکی دست پیدا کنند. روسیه با نقشی که در بحران سوریه ایفا می کند، امروز به یک بازیگر مهم در مسائل خاورمیانه تبدیل شده و این بازیگری نیز مستلزم این است که با کشورهای مختلفی مراواده داشته باشد. لاوروف نیز در همین راستا سعی می کند تا این دیپلماسی را دنبال کرده و با تاثیرگذاری بر تمامی نیروهای موثر بر مساله سوریه اهداف روسیه را به موفقیت برساند. از سوی دیگر روس ها به این امر واقفند که راه حل نظامی چاره سوریه نیست و اگر مساله حل بحران سوریه به راه حل نظامی بیانجامد بیشترین ضرر متوجه روس ها خواهد شد. در نتیجه روسیه تمامی تلاش دیپلماتیک خود را بکار می گیرد تا مانع از این شده که جنگ در سوریه تبدیل به جنگ منطقه ای شود.

آیا روسیه قصد دارد که در مصر پس از مبارک نقش بیشتری ایفا کند؟

مصر کشوری است که در گذشته و در زمان جمال عبدالناصر، روابط خوبی با شوروی داشته و پس از تغییری که در جهت گیری های مصر ایجاد شد، مصری ها تا حدود زیادی از روسیه جدا شدند. اما پس از انقلابی که در این کشور اتفاق افتاد و با آمدن محمد مرسی به صحنه قدرت، روس ها علاقه مند شدند تا با توجه به وجه نه چندان خوبی که در سوریه دارند، فضاهایی را برای خود در کشورهای دیگر خاورمیانه به وجود آورند. در چنین شرایطی هیچ گزینه دیگری نمی تواند مناسب تر از مصر باشد و در نتیجه روسیه سعی دارد تا از این طریق جایگاه خود را درخاورمیانه حفظ کند.
به نظر می رسد آینده روابط روسیه و مصر تا اندازه ای به مساله سوریه نیز مرتبط است. اگر شرایط در سوریه وخیم تر شود و روس ها قصد داشته باشند همچنان به حمایت خود از سوریه ادامه دهند، مانعی برای بهبود روابط با کشوری همانند مصر وجود خواهد داشت. اما اگر مسائل در سوریه به نحوی با توافق طرفین حل و فصل شود،فضایی را برای روسیه فراهم خواهد کرد تا روابط خود را با مصر گسترش داده و در اینصورت ظرفیت ها و پتانسیل های خوبی در دو کشور برای گسترش همکاری وجود خواهد داشت.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

یکشنبه :16 مهر 1391 / چهارشنبه : 19 مهر 1391