جزایر سه‌گانه و واگرایی منطقه‏ای

دکتر یوسف مولایی*

آرمان: 6  کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس روز یکشنبه در یکصد و بیست وچهارمین اجلاس وزیران امور خارجه خود در جده عربستان بار دیگر از ادعای پوچ امارات متحده بر سه جزیره ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک حمایت کردند. مدت‏هاست که این کشورها با نادیده گرفتن تمام کنوانسیون‏ها و موارد حقوقی بین المللی درصدد هستند تا اجماعی را درباره موضوع جزایر سه گانه خلیج فارس به نفع امارات متحده عربی به وجود بیاورند. به هر تقدیر در شرایط کنونی معادلات به سمتی رفته که نوعی صف آرایی در بین کشورهای حوزه خلیج فارس را موجب شده که در برخی مواقع قدرت‏های فرامنطقه‏ای چون آمریکا را نیز در رابطه با مجموعه مسائل خاورمیانه با خود همراه می‏کند. هم اکنون مساله جزایر سه گانه را نیز باید در مجموعه مسائلی دید که کل فضای خاورمیانه را دربر گرفته است. بی شک نمی‏توان در یک تحلیل واقعی این مجموعه را از هم جدا کرد. مشکل اساسی این است که ما با این کشورها در موضع همگرایی لازم نیستیم. اصولا نگاه کشورهای حاشیه خلیج فارس به دنیا، شرکای اقتصادی، تجاری، سیاسی و نظامی به صورتی است که با نگاه و رویکرد ما متفاوت است و روابط تنگاتنگ اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی میان آنها با کشورهایی وجود دارد که در موضع تخاصم با ما هستند. حتی نگاه آنها به مساله اسرائیل و فلسطین گرچه ظاهرا با ما همسو است اما عملا فاصله دارد. در کنار این تفاوت‏ها باید به تفاوت‏های عمیق مذهبی بین قطب‏های سنی منطقه و قطب شیعی خلیج فارس که در حقیقت ایران است، توجه زیادی داشت. مجموعه این مسائل نشان می‏دهد که عمق اختلاف نظر ما با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تا چه اندازه می‏تواند، شدید شود. آنچه باید مانع این تشدید اختلافات شود، چیزی جز در پیش گرفتن دیپلماسی سازنده نیست. دامنه اختلافات منطقه‏ای ما با کشورهای عرب اکنون خود را به جز مساله جزایر سه گانه در حوزه‏هایی چون سوریه، بحرین و یمن به شکلی آشکار نشان می‏دهد. به یقین می‏توان گفت با این روند واگرایی در منطقه نمی‏توان به نتیجه ای آرام دلخوش بود. این مسائل به طور مستقیم بر مناسبات اقتصادی در اوپک، مدیریت در سازمان ملل و همچنین نفوذ و تاثیرگذاری در منطقه تاثیر مستقیم دارد. گرچه قسمت عمده ادعاهای مطرح شده، بخصوص در زمینه جزایر سه گانه حتی کوچک ترین محلی از اعراب در حقوق بین الملل نیز ندارد، اما بر جای ماندن این دست کدورت‏ها با توجه به مختصات مناسبات دو طرف می‏تواند دردسرهایی را برای منطقه ایجاد کند. به طور مثال هم اکنون که دنیا در طرح منزوی کردن ایران شکست خورده باید تمرکز سیاست خارجی ما بر این مسائل هم باشد. طرح موضوع جزایر سه گانه قسمتی از توان سیاستگذاری ایران را معطوف خود خواهد کرد. از همین رو شاید جدای از بحث حقوقی چنین دست ادعاهای بی اساسی، مجموعه سیاست خارجی ایران باید به فکر کاهش بیشتر سطح تنش‏ها و رفتن به سمت همگرایی قوی تر و تقویت اتحاد خارجی خود در منطقه باشد.

* استاد حقوق بین الملل