مسائلی که مصری‌ها را می ترساند

دیپلماسی ایرانی: شانزدهمین جلسه از سلسله جلسات بررسی سیاست خارجی دیپلماسی ایرانی با عنوان مصر در حال برگزاری است.

دومین سخنران این نشست محمد علی سبحانی، سفیر سابق ایران در لبنان و اردن و کارشناس مسائل خاورمیانه بود. وی سخنرانی خود را در این گونه آغاز کرد که : کشور مصر دوره های موفقیت و نیمه موفقی را داشته است. مصر با وجود این که کشور پیچیده ای است من چندان نگران اوضاع مصر نیستم. بر خلاف کارشناسان دیگر که معتقدند ارتشی ها در حال قبضه قدرتند و کشور را به سمت و سوی دیگری هدایت می کنند، من چنین اعتقادی ندارم.

وی در ادامه افزود: اگر بخواهیم نقش انقلاب را در تحولات مصر بررسی کنیم باید قبل از هر چیز بپرسیم که آیا واقعا انقلابی رخ داده است یا خیر. حقیقت این است که واقعا مردم در میدان التحریر علیه حکومت وارد عمل شدند، تظاهرات کردند و به هر حال در نهایت با چراغ سبز امریکایی ها توانستند مبارک را از قدرت کنار بزنند. ولی به آن معنای واقعی انقلاب، انقلابی رخ نداده است.

وی در ادامه به نقش نظامیان در تحولات مصر اشاره کرد و گفت: نظامیان در تحولات مصر نقش اساسی ایفا می کنند. این افراد از روز نخست وارد عرصه شدند و در حال حاضر نیز با حمایت از احمد شفیق در حقیقت وارد انقلاب شدند و واقعا توانستند موفقیت هایی به دست آورند.

وی در ادامه افزود: نکته دوم تحولات اجتماعی و سیاسی مصر است که تحت تاثیر چند مورد ترس در حال حرکت است که من در این جا تیتروار به آنها اشاره می کنم. اول از همه ترس از جنگ است. بعد از آن ترس از ادامه وضعیت اسفبار اقتصادی است؛ نزدیک به نیمی از جمعیت حدودا 90 میلیون نفری مردم مصر زیر خط فقر به سر می برند و 40 درصد بیکاری در این کشور وجود دارد. ترس از روی کار آمدن دولت اسلام گرای افراطی، ترس از شکست انقلاب و بازآمدن دیکتاتوری و متعاقب آن ترس از قطع کمک های مالی که بیش از همه نظامیان از آن واهمه دارند، موارد دیگری است که مصری ها از آن واهمه دارند. به خصوص از سوی امریکایی ها که سالانه در حدود 1.5 میلیارد دلار به آنها کمک می کنند.

سفیر سابق ایران در لبنان در ادامه افزود: چهار مشکل پیش روی مصری ها قرار دارد، اول اقتصاد است، دوم ساختار حکومت کشور و سومین مشکل سیاست خارجی مصر است. سیاست خارجی مصر بسیار حساس است، یعنی یک نیروی متفاوت می تواند کشور و منطقه را به جنگ و آشوب بکشاند. امریکایی ها اجازه نمی دهند آینده مصر به سادگی به دست کسی مثل مرسی برسد. حتی مردم مصر نیز از وقوع جنگ نگرانند. مشکل چهارم گرایش های اسلامی و بنیادگرایی در مصر است. مثلا اخوانی ها شاخه های مختلف دارند این مساله نگرانی های بسیاری را به وجود آورده است، برای همین مثلا صوفی ها به دلیل همین نگرانی از احمد شفیق حمایت کرده اند.

وی سپس گفت: ما در این انتخابات پنج تشکل انتخاباتی را شاهدیم. یکی آقای مرسی به نمایندگی از تشکیلات اخوانی ها، دیگری آقای احمد شفیق که مورد حمایت نظامیان و طرفداران مبارک است، سوم آقای ابوالفتوح که اندیشه لیبرالی اسلامی دارد، دیگری آقای حمدین صباحی که سوم شد و پشت سر خود ناصری ها و جوانان را دارد و در کمال شگفتی توانست آرای بالایی نیز به دست آورد. پنجمین تشکل نیز آقای عمرو موسی بود که نزدیک به 12 درصد آرای رای دهندگان در دور نخست را به دست آورد. این تشکلات ترکیب انتخاباتی مصر را تشکیل دادند.

سبحانی در ادامه به سناریوهای پیش روی مصر اشاره کرد و گفت: در وضعیت فعلی ما شاهد حساس ترین پروسه سیاسی مصر هستیم. ما در این پروسه شاهدیم که در زمان هایی اخوان المسلمین و ارتش به یکدیگر نزدیک شدند. مثلا در زمان تدوین قانون اساسی این دو به یکدیگر بسیار نزدیک شدند. آن موقع شایع شده بود که اخوان نامزد برای ریاست جمهوری ندهد، مجلس را در اختیار بگیرد و ریاست جمهوری را به کس دیگری بسپارد تا تکثرگرایی به قوت خود باقی بماند ولی به دلایلی که من نمی دانم چنین اتفاقی نیفتاد. آنها پس از پیروزی در انتخابات مجلس نامزد ریاست جمهوری معرفی کردند که این باعث نگرانی دیگران شد. این مساله باعث شد که فضای دو قطبی کنونی به وجود آید. در حال حاضر رای گیری در مصر بر اساس توافق با این دو قطب نیست بلکه بر اساس رقابت با آنها است.

وی سپس به مقاله ای از فهمی هویدی اشاره کرد و گفت: فهمی هویدی در مقاله ای به مقایسه وضعیت مصر با الجزایر و اوکراین می پردازد و به نقش نظامیان در آنها اشاره می کند و در نهایت می گوید که در مصر وضعیتی حاکم نخواهد شد که ارتش حرف آخر را بزند و همه چیز را خود به تنهایی مدیریت و پیش ببرد. از این رو ما نمی توانیم تصور کنیم که مصر به دست ارتشی ها بیفتد و از ادامه وضعیت انقلابی و دموکراسی خواهی این کشور ناامید شویم بلکه به نظر من همچنان پروسه ادامه خواهد یافت و طولانی خواهد بود، تجربه دموکراسی در جهان عرب جدید است و مراحل بسیاری را پیش رو خواهد گذاشت. اگر در گذشته مردم مصر فقط با یک هورا به میدان تحریر می آمدند و اعلام می کردند که برای جنگ با اسرائیل حاضرند جان فشانی کنند اکنون علاوه بر آن برای دموکراسی و آزادی و رسیدن به حقوق فردی به میدان می آیند.

سحبانی در ادامه افزود: یکی از مهم ترین مسائلی که در این تحولات مطرح است، مساله امنیت است. همانند بسیاری از کشورهای دنیا مساله امنیت در مصر نیز ممکن است گاهی اوقات با مردم سالاری تعارض پیدا کند. تصور من بر این است که در چارچوب فضای کنونی و به رغم مشکلات کوچکی که در این مسیر به وجود آمده است، افراط گرایی کاهش پیدا می کند و دیگر مثل سابق نگران کننده نخواهد بود. در این میان نقش ارتش نیز بسیار مهم است. تا به امروز هنوز نمی توانیم بگوییم که ارتش مصر در برابر مردم ایستاده است.

وی در رابطه با الگوی موجود در مصر گفت: تا به امروز روشی که در مصر رخ داده این است که اگر فردی اسلام گرا، سوسیالیست، لیبرالیست یا متمایل به هر ایدئولوژی دیگری است فهمیده که اگر قصد دارد وارد قدرت شود، باید به سراغ رای مردم برود. یعنی چیزی شبیه ترکیه، البته مردم مصر خیلی خود را بالاتر از ترکیه می دانند به خصوص اسلام گرایان، اما به هر حال این وضعیتی است که در حال حاضر آنها دنبال می کنند. در این جا بحثی نیز درباره اتحادیه عرب وجود دارد. در وضعیت فعلی اتحادیه عرب دیگر کارایی سابق خود را نمی تواند داشته باشد. در حال حاضر ترکیب حکومت کشورهای اعضای این اتحادیه تغییر کرده است. آنها دیگر آن انسجام لازم برای برخورد با مشکلات موجود را ندارند. آنها دیگر نمی توانند یک هم گرایی و اتحاد برای برخورد با پرونده های مختلف مثل ایران، اسرائیل و مسائل دیگر داشته باشند، چرا که در سیاست های حکومت های آنها مردم نیز نقشی اساسی دارند.

وی در پایان افزود: آخرین بحث من بحث اسرائیل است، من بر این اعتقادم که نه در مصر نه در سوریه و نه در کل جهان عرب هیچ فاجعه ای رخ نداده است. قطع به یقین بیش از همه این اسرائیلی ها هستند که تحولات مصر را دنبال می کنند. بیش از همه این اسرائیلی ها هستند که در قبال تحولات مصر احساس عدم به اعتماد به نفس می کنند. مثلا نتانیاهو بیش از همه از این می ترسد که در مصر تغییر ایجاد شود که مثلا بحث گاز یا بحث کمپ دیوید زیر سوال برود. بنابر این هر کدام از این نیروها با هر گرایشی که سر کار بیاید، با هر برآیندی که داشته باشد، هر کس بخواهد آنها را سر میز بنشاند کار بسیار سختی پیش رو خواهد داشت؛ یعنی چیزی خلاف وضعیت در دوران انور سادات یا مبارک. به تصور من رابطه مصر با اسرائیل بدتر شده و باز هم بدتر خواهد شد و این نگاهی که اوضاع به گونه ای تغییر خواهد کرد که اوضاع به نفع اسرائیل خواهد شد به هیچ وجه قابل تصور نیست به خصوص این که این مردم هستند که تصمیم نهایی را در مصر می گیرند.