اردوکشی دیپلماتیک در مقابل ایران و سوریه

نویسنده: علی بیگدلی، کارشناس مسائل بین المللی

دیپلماسی ایرانی: مساله سوریه که امروز تبدیل به یک پدیده بین المللی شده، در طول قریب به شش سال اخیر جنگی چند مرحله ای بوده است. در مرحله نخست، جنگ در سوریه، داخلی بود که مخالفان داخلی به بشار اسد اعتراض کردند. در مرحله دوم، به جنگی نیابتی تبدیل شد که کشورهای دیگر در سوریه دخالت کرده و جنگ گستردگی بیشتری پیدا کرد و باعث ایجاد اصطکاک بین کشورهای منطقه شد. در مرحله سوم، جنگ سوریه به پدیده ای بین المللی تبدیل شد که کشورهای خارج از منطقه در این جنگ دخالت کرده و وضعیت جنگ را به قدری آشفته کردند که تبدیل به منازعه ای بین المللی شد. بویژه از زمانی که روسیه وارد جنگ شد، جنگ سوریه به شکل پدیده ای بسیار پیچیده و دردناک درآمد که امکان حل آن را تا حد زیادی مشکل کرد. در جریان جنگ سوریه، اولین مثلثی که در منطقه تشکیل شد، مثلث ترکیه، عربستان و قطر بود. این مثلث به دلایل مختلفی با شکست مواجه شد. بعد از آن بود که ترکیه به سمت روسیه حرکت کرد و حتی اعلام کرد که حاضر است به عضویت شورای همکاری شانگهای درآید. آن هم به این دلیل که ترک ها نتوانستند با اتحادیه اروپا به سازش برسند و از سوی دیگر، با آمریکایی ها بر سر مساله فتح الله گولن اختلاف پیدا کردند. بنابراین ترکیه سیاست معطوف به شرق را در پیش گرفت. در این سیاست هم بنا بر اختلافاتی که اردوغان بر سر مساله اخوان المسلمین با بعضی از کشورها داشت، نتیجه ای حاصل نشد. بعد از آن بود که ترک ها رو به سوی ایران کردند. در این مسیر، کنفرانس آستانه با عضویت روسیه، ترکیه و ایران برگزار شد که در آنجا، اصل بر این بود که تمامیت ارضی سوریه به رسمیت شناخته شود و حتی موجودیت بشار اسد هم پذیرفته شد. اما آقای داوود اغلو، نخست وزیر سابق ترکیه، دو روز بعد از این مذاکرات اعلام کرد که بشار اسد هیچ نقشی در فرآیند مذاکرات صلح سوریه ندارد. این اظهارنظر، بار دیگر مسیر مذاکرات آستانه را به انحراف کشاند. بعد از آن بود که بار دیگر ترکیه به آمریکا و عربستان نزدیک شد و مثلث دیگری بوجود آمد که از قضا، بسیار خطرناک است و آن مثلث ترکیه، عربستان و اسرائیل است. از سوی دیگر، مثلث کوچکتری نیز شکل گرفت که متشکل از مصر، اردن و قطر بود که آن ها در پی تاسیس ارتش متحدی برای سوریه هستند. البته قابل پیش بینی است که کاری از پیش نخواهند برد چرا که اختلافات دیرینه ای بین اعضای این شش کشور وجود دارد. در چنین شرایطی، در نیمه اسفندماه، کنفرانسی با حضور روسای ارتش آمریکا، روسیه و ترکیه تشکیل شد. یکی از اهداف اصلی این کنفرانس، آن بود که دست ایران را از سوریه کوتاه کنند؛ چرا که بزرگترین مشکل این کشورها، حضور فعال ایران در سوریه است. از طرف دیگر، عربستان سعودی به دلیل خصومتی که با بشار اسد دارد، تمام تلاش خود را معطوف به آن کرده که اسد را کنار زند. طبیعی است که کنار رفتن بشار اسد، دست ایران را از سوریه کوتاه می کند. بنابراین، عملا رابطه ایران با حزب الله قطع خواهد شد. به این ترتیب، ایران به تنهایی در مقابل اردوکشی های منطقه قرار گرفته است. روسیه، رفته رفته فاصله خود را با ما بیشتر می کند. اگرچه سخنگوی وزارت خارجه روسیه، در اوایل اسفندماه، قریب به 20 دقیقه راجع به این موضوع صحبت کرد که پیوند روسیه و ایران همچنان برقرار است اما به نظر می رسد که در دیپلماسی عملیاتی روسیه، این کشور از ما فاصله می گیرد. به این جهت که روس ها از سوریه، گروگانی در برابر آمریکا ساخته اند تا این کشور را تحت فشار قرار داده و آن ها از تحریم روسیه چشم پوشی کنند. اگرچه این موضوع عملی نشده و هنوز هم روسیه از تحریم های آمریکا و اتحادیه اروپا رنج می برد، اما امروز گرداننده اصلی مساله سوریه، روس ها هستند. هرچند که از موقعیت ایران هم استفاده می کنند اما استراتژی قطعی و محقق روس ها این است که بتوانند از موضوع سوریه در برابر غرب امتیاز بگیرند. در این میان، روس ها اهمیتی برای این موضوع قائل نیستند که در میانه کار، ایران را هم رها کنند. این در حالی است که ایران شهدای بسیاری در سوریه داشته و روس ها تنها با ریختن بمب و موشک از آسمان، در سوریه هزینه پرداخت کرده اند. روس ها یک بازی سیاسی در سوریه در پیش گرفتند و امیدوارند که بتوانند با استفاده از این گروگان، امتیازات زیادی را از آمریکایی ها به دست آورند. با توجه به اینکه آمریکا، هنوز درگیر تعهداتی است که به کردهای سوریه داده است، از این بابت با ترکیه اختلاف دارد و ترکیه هم با کردها مشکل عمیقی دارد و معتقد است کردها، شاخه ای از پ ک ک هستند. با این تفاسیر، بعید است کنفرانس هایی که در موضوع سوریه تشکیل شده، نتیجه ملموسی داشته باشد. نشست های مختلف کنفرانس ژنو، به نتیجه ای نخواهد رسید و می توان با صراحت اعلام کرد که حل مساله سوریه، بدون مشارکت مستقیم و رسمی ایران، امکان تحقق پیدا نخواهد کرد.