مروری بر تاریخچه پیشنهاد های رسمی در مذاکرات هسته ای

دیپلماسی ایرانی: با گذشت یک دهه از ابتکار مذاکره ای بر سر مساله هسته ای ایران، تا کنون پیشنهاد های متعددی در این زمینه ارائه شده است. هرچند که تا کنون هیچ یک از این پیشنهاد ها مورد قبول واقع نشده اند، اما در تازه ترین نمونه گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) در آلماتی، پایتخت قزاقستان بسته پیشنهادی دیگری به تهران ارائه داد. این در حالی است که از سال های 2003 تا 2005 تنها سه بزرگ اروپایی – انگلیس، فرانسه، آلمان- سرگرم رایزنی هسته ای و پیشنهاد دادن به ایران بودند اما پس از آن آمریکل، چین و روسیه نیز به این گروه اضافه شدند تا 1+5 جای سه بزرگ اروپایی را در مذاکره با ایران بگیرد. این گروه استراتژی دو سویه تنبیه و تشویق را در مواجه با برنامه های هسته ای ایران پایه گذاری کرد. آنچه در زیر می خوانید نگاهی کوتاه به تاریخچه پیشنهاد های رسمی هسته ای به ایران است که انجمن کنترل تسلیحاتی آن را منتشر کرده است.

بسته پیشنهادی بهار 2003

سفیر سابق سوئیس در تهران می گوید که ایران در می 2003 پیشنهادی به آمریکا ارائه کرد که در آن موضوع مذاکره بر سر مسائل مختلف مطرح شده بود. در این سند به فهرستی از موضوعات مورد نگرانی دو طرف مورد اشاره قرار گرفته بود و سه کار گروه نیز پیشنهاد شده بودند تا مذاکرات را در سه بخش خلع سلاح؛ امنیت منطقه ای و همکاری اقتصادی پیش ببرند. دیگر موارد این بسته پیشنهادی نیز شامل لغو تحریم های آمریکا علیه ایران، همکاری برای ثبات عراق، شفافیت بیشتر ایران در  مساله هسته ای، همکاری علیه سازمان های تروریستی پذیرش موضع اتحادیه عرب در خصوص روند صلح اعراب اسرائیل و دسترسی کامل ایران به تکنولوژی صلح آمیز هسته ای بود.

اما دولت جورج بوش در آن زمان با این بسته پیشنهادی از سوی ایران مخالفت کرد تا از این طریق بتواند فشارها را بر تهران افزایش دهد.

پیشنهاد های سه بزرگ اروپایی – ایران

ماه ها بعد، انگلیس، آلمان و فرانسه توافق کردند تا با ایران در طیفی از موضوعات از مساله هسته ای گرفته تا دغدغه های امنیتی و اقتصادی وارد مذاکره شوند. البته شرط آنها برای این مذاکرات ، تعلیق غنی سازی اورانیوم در ایران و همکاری کامل تهران با آژانس بین المللی انرژی اتمی بود. اما این توافق حدود 12 ماه بعد به شکست انجامید ، چرا که تهران عملیات غنی سازی اورانیوم را از سر گرفت. ایران سپس در نوامبر 2004 با سه بزرگ اروپایی توافق کرد که بار دیگر غنی سازی را تعلیق کند و مدت کوتاهی پس از آن مذاکرات از سرگرفته شد. ایران در جریان این مذاکرات 4 پیشنهاد ارائه کرد. این پیشنهاد ها علاوه بر مساله هسته ای ایران، حمایت از تروریسم، امنیت منطقه ای و همکاری های اقتصادی را نیز شامل می شد .در زیر به پیشنهاد های ایران که در 17 ژانویه 2005 به سه بزرگ اروپایی ارایه شد، اشاره می شود:

- تعهد تهران به دنبال نکردن روند تولید تسلیحات کشتار جمعی

- مخالفت با هر گرونه حمله یا تهدید حمله به تاسیسات هسته ای ایران

- همکاری در مبارزه با تروریسم

-همکاری های امنیتی در منطقه شامل عراق و افغانستان

- همکاری در زمینه کنترل تجارت استراتژیک و حذف تحریم های اتحادیه اروپا در مورد فروش کالاهایی با کاربرد دوگانه به ایران

پیشنهاد های ایران در مارس 2005

در این زمان جزئیاتی به بسته پیشنهادی ایران اضافه شد:

- پذیرش پروتکل الحاقی از سوی ایران و ادامه روند بازرسی های از سایت های کلیدی

- محدودیت برنامه های غنی سازی اورانیوم در ایران

- تاکید اتحادیه اروپا بر اینکه ایران منبع تامین انرژی برای این بلوک اروپایی به شمار می رود

- تضمین دسترسی ایران به تکنولوژی پیشرفته هسته ای از سوی اروپا

- عادی سازی روابط با ایران طبق کنترل صادراتی گروه 8

29 آوریل 2005

در آوریل نیز بخش هایی از پیشنهاد ماه مارس ارائه شد، اما تمرکز بیشتری بر اقدامات اعتماد ساز وجود داشت:

- پذیرش پروتکل الحاقی از سوی ایران

- ادامه تعلیق غنی سازی برای 6 ماه

- ایجاد نیروی مشترک برای مقابله با تروریسم

-پذیرش ایرن به عنوان منبع تامین انرژی از سوی اتحادیه اروپا

18 جولای 2005

در این تاریخ پیشنهاد حسن روحانی، مذاکره کننده سابق هسته ای به سه بزرگ اروپایی مطرح شد:

-توافقی بر سر محدودیت غنی سازی اورانیوم در نطنز

- مذاکره بر سر فعالیت کامل سایت نطنز

- تنظیم ساز و کاری برای واردات مواد مورد نیاز برای تبدیل اورانیوم

- مذاکره بر سر افزایش نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی در تاسیسات نطنز

آگوست 2005

سه بزرگ اورپایی پیشنهاد جامع خود را به ایران ارائه دادند:

- ایجاد ساز و کاری برای اطمینان یافتن از تامین اورانیوم غنی شده با خلوص پایین برای ایرن به منظور استفاده در راکتورهای آب سبک

- ایجاد منبع تامین سوخت در کشور ثالث

- تعهد از جانب ایران به منظور وارد نشدن به چرخه سوخت هسته ای

- تعهد از سوی ایران در زمینه خارج نشدن از پروتکل الحاقی

- توافق با تهران در زمینه انتقال ضایعات سوخت به خارج از کشور

- به رسمیت شناختن ایران به عنوان منبع تامین سوخت فسیلی از سوی اتحادیه اروپا

- همکاری ایران و اتحادیه اروپا در زمینه های سیاسی – امنیتی، تروریسم و قاچاق

ایران چند روز بعد با اعلام اینکه این بسته حق عنی سازی برای ایران را به رسمیت نشناخته آن را رد کرد. به این ترتیب مذاکره با سه بزرگ اروپایی خاتمه یافت و فعالیت های هسته ای ایران از سرگرفته شد.

اما در اکتبر 2005، روسیه به منظور حمایت از گفت و گو های سه بزرگ اروپایی با ایران به تهران پیشنهاد کرد در یک تاسیسات غنی سازی اورانیوم در روسیه با این کشور شریک شود. اما پس از ماه ها مذاکره در این زمینه، این پیشنهاد در مارس 2006 از سوی ایران رد شد.

پیشنهاد های گروه 1+5

روسیه، چین و آمریکا در ژوئن 2006 به سه بزرگ اروپایی محلق شدند و بار دیگر در قالب گروه 1+5، پیشنهاد مذاکره جامع را به ایران ارائه کردند. در پیشنهاد جدید این گروه تعلیق غنی سازی اورانیوم و تمامی عملیات مربوط به آن مطرح شده بود.  ایران در آگوست 2006 به این پیشنهاد پاسخ داد و آن را رد کرد. در مارس 2008 گروه 1+5 پذیرفتند که بسته را دوباره مورد بازبینی قرار دهند و در ژوئن 2006، پیشنهاد هایی به آن اضافه کردند اما این بسته پیشنهاد همزمان با تصویب قطعنامه 1803 در شورای امنیت سازمان ملل، علیه فعالیت های هسته ای ایران بود. تهران نیز پیش از ارائه رسمی این پیشنهاد، بسته پیشنهادی خود را به 1+5 ارائه داد که شامل مذاکرات جامع بر سر همکاری در زمینه تکنولوژی هسته ای، مسائل سیاسی و اقتصادی بود. در این پیشنهاد به گام هایی که ایران باید برمی داشت اشاره زیادی نشده بود. در ژوئن 2008، این گروه بسته دیگری به ایران ارائه دادند که آمریکا در آن حضور نداشت. آنها پیشنهاد کردند مذاکرات در چارچوب طرحی پیش بروند که در آن دو طرف به مدت 6 هفته تعلیق انجام می دهند به این معنی که ایران غنی سازی اورانیوم را تعلیق کند و گروه 1+5 نیز تحریم ها را به حال تعلیق درآورد. آنها در جولای 2008 نیز بار دیگر در ژنو در مورد ایران تشکیل جلسه داند اما این مذاکرات با توجه به تعیین پیش شرط هایی از سوی ایران بی نتیجه باقی ماند.

با روی کار آمدن باراک اوباما در آمریکا، 1+5 تصمیم گرفت مذاکرات خود را با ایران از سر بگیرد. آنها در بیانیه ای در آوریل 2009 از جهت گیری جدید سیاست آمریکا در قبال ایران خبر داده و بار دیگر تهران را به مذاکره دعوت کردند. ایران تا ماه سپتامبر به این پیشنهاد پاسخ نداد و سپس پیشنهاد بازبینی شده ای را ارائه کرد که تکرار پیشنهاد های ایران در سال 2008 بود.

طرح تبادیل سوخت راکتور تحقیقاتی تهران

در ژوئن 2009، ایران به آژانس بین المللی انرژی اتمی اطلاع داد که به دنبال کمک گرفتن برای سوخت رسانی مجدد به راکتور تحقیقاتی تهران است. در این بین پیشنهادی از سوی آمریکا برای طرح تبادل سوخت راکتور تحقیقاتی تهران مطرح شد و در اکتبر 2009 نیز ایران به طور مقدماتی با آن موافقت کرد.

این طرح مقدماتی شامل موارد زیر بود:

- ایران باید هزار و 200 کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص پایین را قبل از پایان سال 2009 به خارج از کشور منتقل کند.

- روسیه اورانیوم با خلوص پایین را یه سوخت 20 درصدی تبدیل کرده و 120 کیلوگرم اورانیوم با غنای متوسط را در اختیار راکتور تحقیقاتی تهران قرار دهد.

- آمریکا با آژانس در زمینه امنیت راکتور تحقیقاتی تهران همکاری کند.

اما پس از مدتی تهران ناخرسندی خود را از این قراداد اعلام کرد و این بار 1+5 پیشنهاد هایی در زمینه تامین سوخت راکتور تحقیقاتی تهران ، تامین مالی روند انتقال اورانیوم غنی شده و تعیین کشور ثالث مطرح کرد.

با این وجود تهران با این طرح ها مخالفت کرد و تاکید داشت که تبادل سوخت باید در خاک ایران و در منطقه ای مانند کیش انجام شود. از آن پس ایران غنی سازی اورانیوم را با سرعت بیشتری انجام داد و در فوریه 2010، غنی سازی 20 درصدی را آغاز کرد.

طرح تبادل سوخت ترکیه و برزیل

در بهار 2010، برزیل و ترکیه با طرح تبادیل سوخت نمایندگان خود را به تهران فرستاند. این طرح نیز مشابه طرح آمریکا بود و مقامات تهران با آن موافقت کردند. اما از آنجایی که به موجب این طرح ایران با مقادیر قابل توجهی از اورانیوم غنی شده باقی می ماند، کاخ سفید در نهایت با آن مخالفت کرد.

طرح گام به گام روسیه

سرگئی، لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در 12 جولای 2011، نقشه راهی برای حل مساله هسته ای ایران بر مبنای طرح گام به گام ارائه داد. البته این طرح هیچگاه به طور علنی منتشر نشد اما بخش هایی از آن به رسانه ها درز کرد. این طرح شامل لغو تدریجی تحریم ها در مقابل اقدامات اعتمادساز از سوی ایران بود.

هرچند دیگر اعضای گروه 1+5، با این درخواست به طور علنی مخالفت نکردند اما به نظر نمی رسید حمایت همه جانبه ای از آن داشته باشند. مقامات آمریکایی نیز اعلام کردند پیشنهاد را بررسی می کنند. تهران نیز در مورد طرح روسیه موضع گیری مشابهی داشت.

پیشنهاد های سال 2013 و 2012

گروه 1+5 در آوریل 2012، پس از وقفه ای 15 ماهه مذاکره با ایران را از سرگرفتند. در جریان سه دور مذاکره ای که در بهار انجام شد این گروه درخواست تعلیق غنی سازی 20 درصدی و تعطیلی سایت فوردو در مقابل لغو برخی تحریم ها شامل ممنوعیت فروش قطعات یدکی هواپیما به ایران را ارائه کردند. اما در نهایت ایران با این پیشنهاد ها موافقت نکرد و مذاکرات پس از وقفه ای 8 ماهه بار دیگر در اسفند ماه در آلماتی – پایتخت قزاقستان از سرگرفته شد. مفاد بسته پیشنهادی به روز شده این گروه برای ایران هنوز در اختیار رسانه ها قرار نگرفته ، اما گفته می شود دیگر موضوع تعطیلی فورود به میان نیامده و تنها از تهران خواسته شده فعالیت ها را در این سایت غنی سازی محدود کند. امتیاز های پیشنهادی غرب به تهران نیز شامل لغو ممنوعیت تجارت طلا با ایران، لغو تحریم ها در بخش پتروشیمی و بانکداری است.

نحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: دوشنبه 21 اسفند 1391 / باز انتشار : شنبه 26 اسفند 1391