آزمون صلح در غزه و مسئولیت تاریخی مجمع عمومی سازمان ملل

دیپلماسی ایرانی: تحولات اخیر در نوار غزه بار دیگر نشان داده که شورای امنیت سازمان ملل، به‌دلیل بن‌بست‌های سیاسی و استفاده مکرر از حق وتو، عملاً ناتوان از ایفای نقش اصلی خود در پاسداری از صلح و امنیت بین‌المللی است. این ناکارآمدی، مجمع عمومی را در برابر آزمونی خطیر قرار داده است: آیا این رکن می‌تواند در چارچوب اختیارات خود، ابتکار عمل را در دست بگیرد و به صدای وجدان جهانی برای توقف جنگ و حمایت از غیرنظامیان بدل شود؟

قطعنامه معروف «اتحاد برای صلح» (Uniting for Peace) که در سال ۱۹۵۰ میلادی تصویب شد، دقیقاً برای چنین شرایطی طراحی شده بود؛ شرایطی که شورای امنیت به علت اختلافات سیاسی فلج می‌شود و مسئولیت حفاظت از صلح باید به دوش مجمع عمومی گذاشته شود. امروز، با تشدید بحران انسانی در غزه و نقض فاحش حقوق بشردوستانه بین‌المللی، این سند تاریخی بار دیگر اهمیت و کارآمدی خود را به رخ می‌کشد.

از منظر حقوق بین‌الملل، مجمع عمومی گرچه از ابزارهای الزام‌آور شورای امنیت بی‌بهره است، اما توانایی آن در شکل‌دهی به «حقوق نرم» (soft law)، ایجاد اجماع جهانی، و مشروعیت‌بخشی به کنش‌های جمعی کشورها نباید دست‌کم گرفته شود. تجربه‌های گذشته ــ از جمله نقش مجمع عمومی در بحران کره، آپارتاید آفریقای جنوبی، و تجاوز روسیه به اوکراین ــ نشان می‌دهد که این نهاد می‌تواند با صدور قطعنامه‌های فراگیر، اراده جامعه بین‌المللی را منعکس کرده و زمینه را برای اقدامات مؤثرتر دولت‌ها و نهادهای منطقه‌ای فراهم سازد.

در پرونده غزه، فعال‌سازی مکانیسم «اتحاد برای صلح» نه تنها می‌تواند قطعنامه‌ای قوی در محکومیت تجاوزات و نقض حقوق بشر غیرنظامیان فلسطینی صادر کند، بلکه می‌تواند ابزارهایی چون تعلیق عضویت، توصیه به تحریم‌های جمعی و حتی درخواست از دیوان بین‌المللی دادگستری یا دیوان کیفری بین‌المللی را در دستور کار قرار دهد. این‌ها گام‌هایی هستند که هرچند الزام‌آور حقوقی نیستند، اما از منظر مشروعیت سیاسی و فشار اخلاقی بر طرف‌های درگیر تأثیر بسزایی خواهند داشت.

آنچه امروز در غزه جریان دارد، آزمونی برای وجدان بشری است؛ اما در سطحی حقوقی–نهادی، آزمونی برای خود سازمان ملل و به‌ویژه مجمع عمومی نیز هست. اگر این رکن نتواند به‌موقع و قاطعانه وارد عمل شود، نه تنها اعتماد عمومی به نظام چندجانبه‌گرایی آسیب خواهد دید، بلکه به رژیم حقوق بین‌المللی نیز ضربه‌ای جدی وارد می‌شود.

به بیان دیگر، غزه اکنون به آینه‌ای بدل شده است که میزان تعهد جامعه جهانی به اصول بنیادین منشور ملل متحد ــ یعنی صلح، امنیت، کرامت انسانی و حمایت از غیرنظامیان ــ را منعکس می‌کند. مجمع عمومی اگر بتواند از این آزمون سربلند بیرون آید، شاید بتواند بخشی از اعتبار ازدست‌رفته سازمان ملل را احیا کند؛ و اگر ناکام بماند، آینده چندجانبه‌گرایی در جهان بیش از پیش در معرض تهدید قرار خواهد گرفت.