ابعاد پیدا و پنهان تهدید آمریکا علیه نیجریه

نویسنده: مسلم عباسی‌فر، کارشناس ارشد روابط بین‌الملل

دیپلماسی ایرانی: ماجرای جاری میان ایالات متحده و نیجریه با ادعاهایی که رئیس‌جمهوری آمریکا، مدتی پیش مطرح کرد، آغاز شد: او مدعی شد که در نیجریه «مسیحیان در تعداد بسیار زیاد کشته می‌شوند» و این کشور در برابر این روند «بی‌عملی» می‌کند. این ادعا بسیار سریع در رسانه‌های اجتماعی، محافل مسیحیان آمریکا و برخی رسانه‌های خبری بازتاب یافت و به موضوعی سیاسی ـ بین‌المللی تبدیل شد. دولت نیجریه از همان ابتدا واکنش نشان داد و اعلام کرد که شرایط کشور به‌گونه‌ای نیست که بتوان «نسل‌کشی مسیحیان» را مطرح کرد؛ هم مسلمانان و هم مسیحیان قربانی خشونت هستند و عوامل قومی، اقتصادی و امنیتی در این مسئله نقش دارند. 

باید به این نکته نیز توجه کرد که نیجریه یک کشور چندقومی و چندمذهبی است، شمال کشور عمدتاً مسلمان و جنوب عمدتاً مسیحی است. تحلیلگران تأکید دارند که در همه این درگیری‌ها، عامل اصلی صرفاً مذهب نیست، بلکه اختلافات سرزمینی، اقتصادی و قومی نیز نقش تعیین‌کننده دارند.

مواضع ترامپ و تشدید تنش‌ها 

تنش میان نیجریه و ایالات متحده، بر سر آنچه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، «کشتار گسترده مسیحیان» در نیجریه خوانده است، نخستین‌بار چند ماه پیش آغاز شد. ترامپ، که بارها با لحنی تند درباره مسائل مذهبی در کشورهای آفریقایی سخن گفته، در شبکه‌های اجتماعی خود از «نسل‌کشی مسیحیان در نیجریه» ابراز نگرانی کرد، او در پیام‌های خود مدعی شد که دولت نیجریه «در برابر قتل سیستماتیک مسیحیان سکوت کرده و یا در سرکوب آن‌ها ناکام مانده است».

اما ترامپ در روزهای اخیر به تکرار این ادعاها ادامه داد و لحن او تهاجمی‌تر شد. او در چندین مصاحبه و سخنرانی عمومی مدعی شد که نیجریه به «خطرناک‌ترین کشور برای مسیحیان» تبدیل شده است و تهدید کرد در صورت ادامه وضعیت کنونی، ایالات متحده «مستقیماً وارد عمل خواهد شد». این سخنان زمینه را برای بحرانی دیپلماتیک فراهم کرد و زمانی به اوج خود رسید، که ترامپ رسماً اعلام کرد «احتمال اعزام نیروهای آمریکایی به نیجریه یا انجام حملات هوایی» برای متوقف کردن آنچه او «کشتار بی‌سابقه مسیحیان» خواند، وجود دارد. 

وزیر جنگ آمریکا نیز در پیامی اعلام کرد که پس از دستور دونالد ترامپ، وزارت جنگ در حال آماده‌سازی برای مقابله با خشونت ها علیه مسیحیان در نیجریه است. وی همچنین افزود، وزارت جنگ آماده اقدام است. یا دولت نیجریه از مسیحیان محافظت کن یا ما علیه تروریست های اسلام‌گرایی که این فجایع وحشتناک را مرتکب می‌شوند، وارد عمل خواهیم شد.

واکنش نیجریه و جامعه بین‌المللی

دولت نیجریه با تأکید بر حاکمیت ملی و استقلال تصمیم‌گیری، اعلام کرده است که هرگونه همکاری امنیتی یا نظامی با آمریکا باید مبتنی بر احترام به تمامیت ارضی این کشور باشد. سخنگوی ریاست‌جمهوری مصرانه تأکید کرده که ادعاهای مبنی بر نسل‌کشی مسیحیان «گمراه‌کننده» است و «فقط هدفش فشار به دولت نیجریه» است تا به مذاکرات تن دهند. او افزود، از هزاران حمله به غیرنظامیان در نیجریه در سال جاری، فقط بخش محدودی با انگیزه صرفاً مذهبی بوده است.

با وجود آنکه ترامپ در اظهاراتش نیجریه را «کشوری بی‌آبرو» توصیف کرد، بولا احمد تینوبو، رئیس جمهوری نیجریه نیز تلاش کرد از شدت تنش‌ها بکاهد و افزود، ما این سخنان را به معنای واقعی نمی‌پذیریم، زیرا می‌دانیم دونالد ترامپ نظر مثبتی نسبت به نیجریه دارد. مطمئنم وقتی دو رهبر با یکدیگر دیدار کنند، نتایج بهتری در راستای هدف مشترک ما برای مبارزه با تروریسم حاصل خواهد شد.

در همین راستا، شورای امنیت ملی نیجریه هم طی نشستی اضطراری اعلام کرد که نیروهای مسلح این کشور در بالاترین سطح آمادگی قرار دارند تا در برابر هرگونه تهدید خارجی از حاکمیت ملی دفاع کنند. رئیس ستاد ارتش نیجریه نیز تأکید کرد: «نیجریه تحت هیچ شرایطی اجازه نمی‌دهد هیچ کشوری، به بهانه حمایت از یک گروه مذهبی، در امور داخلی‌اش دخالت کند. نیروهای ما آماده‌اند از خاک و استقلال کشور دفاع کنند.»

برخی تحلیلگران آفریقایی نیز تأکید کرده‌اند که نیجریه یکی از پیچیده‌ترین کشورهای جهان از نظر ساختار مذهبی و قومی است. باید به این نکته نیز توجه کرد که نیجریه یک کشور چندقومی و چندمذهبی با جمعیتی بیش از ۲۰۰ میلیون نفر است و حدود ۲۰۰ گروه قومی دارد؛ شمال کشور عمدتاً مسلمان و جنوب عمدتاً مسیحی است. طی سال های اخیر، نیجریه با افزایش فزاینده فعالیت های گروه‌های ¬تروریستی بوکوحرام و ISWAP در شمال‌شرق، درگیری‌های دامدار و کشاورز در مناطق مرکزی و حملات باندهای مسلح در شمال‌غرب روبه‌رو بوده است. که در همه این درگیری‌ها، عامل اصلی صرفاً مذهب نیست، بلکه اختلافات سرزمینی، اقتصادی و قومی نیز نقش تعیین‌کننده دارند. آنها همچنین هشدار داده‌اند که مداخله یک‌جانبه آمریکا می‌تواند ثبات منطقه غرب آفریقا را تضعیف کند، زیرا نیجریه از لحاظ مقابله با گروه‌های مسلح نقش محوری دارد و کاهش همکاری آن با واشینگتن می‌تواند خلأ امنیتی بزرگی ایجاد کند.

ابعاد ژئوپلیتیکی و اقتصادی پشت پرده

اگرچه ادعاها به ظاهر در قالب «حقوق بشر» بیان شده‌اند، اما بررسی شرایط واقعی نیجریه و منطقه غرب آفریقا نشان می‌دهد که پویش‌های ژئوپلیتیکی بسیار گسترده‌تری در جریان است:

۱. اهمیت نفت و گاز نیجریه؛ منبعی که به‌سادگی نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد

نیجریه از نظر تولید نفت و درآمدهای نفتی در سطح قاره آفریقا جایگاه نخست را دارد. تولید نفت خام این کشور در سال ۲۰۲۵ بارها بالای ۱٫۷–۱٫۸ میلیون بشکه در روز گزارش شده و نفت و مشتقات آن بخش عمده‌ای از درآمد دولت و ارز خارجی کشور را تأمین می‌کند؛ به‌طوری که نفت هنوز منبع اصلی درآمدهای بودجه‌ای و ارزی این کشور است. 

پیامد سیاسی این اهمیت روشن است، از منظر واشینگتن، کنترل یا نفوذ مؤثر در بخش انرژی نیجریه می‌تواند هم به تضمین دسترسی به عرضه انرژی کمک کند و هم اهرم‌هایی اقتصادی و سیاسی در رقابت با رقبای ژئوپلیتیکی فراهم آورد. این نکته ایجا‌د انگیزه‌هایی اقتصادی-سیاسی بالقوه برای توجه ویژه به نیجریه است. 

۲. نفوذ چین؛ سرمایه‌گذاری و همکاری‌های راهبردی در زیرساخت و انرژی

طی سال‌های اخیر چین با اجرای توافق‌ها و بسته‌های سرمایه‌گذاری گسترده، توسعه روابط اقتصادی و زیرساختی با نیجریه را خواستار شده که نشان‌دهنده تمایل پکن به افزایش نفوذ اقتصادی و راهبردی در این کشور است.  

این گسترش نفوذ چینی برای واشینگتن نگران‌کننده است، زیرا حضور اقتصادی ـ راهبردی پکن در نیجریه می‌تواند به تقویت جایگاه چین در منطقه ساحل و غرب آفریقا بینجامد، دسترسی بازیگران غربی به پایگاه‌های تجاری و انرژی را تغییر دهد و در بلندمدت فرصت‌های مرسوم ژئوپلیتیکی آمریکا را محدود کند. به زبان ساده، هرگاه بازیگر رقیبی مانند چین در کشوری غنی از منابع وارد شود، انگیزه‌بازیگران سنتی برای واکنش (دیپلماتیک، اقتصادی یا حتی امنیتی) شدت می‌یابد. 

۳. نفوذ و مناسبات نظامی-امنیتی روسیه در منطقه؛ افزایش رقابت نظامی پنهان

روابط نظامی و امنیتی نیجریه با روسیه نیز از دهه اخیر در حال گسترش بوده است؛ از قراردادهای همکاری نظامی گرفته تا مباحث خرید تسلیحات و آموزش و طرح‌های همکاری دفاعی. در سطح منطقه‌ای، ورود بازیگران روسی به کشورهای ساحل و آفریقای غربی، تشدید رقابت‌های مختلف در حوزه امنیتی را موجب شده است. 

پیامد سیاسی این روند آن است که واشینگتن با دیدن افزایش تعاملات نظامی و امنیتی مسکو و پکن با کشورهایی چون نیجریه، به‌دنبال راه‌هایی برای بازپس‌گیری یا به حداقل رساندن تأثیر رقبا بر کریدورهای منابع و منافع راهبردی است. از این منظر، فشار دیپلماتیک یا حتی نظامیِ یک‌جانبه می‌تواند بخشی از یک بازی بزرگ‌تر برای بازتعریف نفوذ تعبیر شود. 

۴. خلأ عملیاتی پس از خروج نیروهای آمریکا از نقاط کلیدی منطقه و ورود رقبا

خروج نیروهای آمریکایی از برخی پایگاه‌ها و کشورها در منطقه سبدی از پیامدهای عملیاتی برای واشینگتن ایجاد کرده است. به‌عنوان مثال، در ۲۰۲۴ آمریکا نیروهای خود را از نیجر (پایگاه‌های هوایی مرتبط) خارج کرد؛ اقدامی که پوشش اطلاعاتی و دسترسی منطقی به مناطق عملیاتی در ساحل و غرب آفریقا را محدودتر کرد. 

از منظر تحلیل استراتژیک، این خروج به این معناست که برخلاف اظهارات سریع و تهاجمی سیاسی، آمادگی عملی و قابلیت اجرا برای عملیات خارجی محدودتر شده اما در مقابل، رقیبی مانند چین به دنبال ایجاد یک پایگاه دریایی جدید در سواحل اقیانوس اطلس در غرب آفریقاست که گینه استوایی و گابن، گزینه‌های محتمل آن هستند.

۵. رفتار سیاسیِ ترامپ؛ موضعگیری‌های نمادین و ابزارسازی حقوق بشری

نکته‌ای که در تحلیل رفتار ترامپ باید در نظر گرفت، ماهیت استفاده او از موضوعات بین‌المللی به‌عنوان ابزارهای سیاسی داخلی و بین‌المللی است. ترامپ در دوره‌های پیشین نیز بارها موضع‌گیری‌هایی نمادین در حمایت از جوامع مسیحی یا اقلیت‌های مذهبی در سطح جهان اتخاذ کرده که هم‌زمان بار سیاسی داخلی و دیپلماتیک (نمایش «قاطعیت») داشته است. در این دوره نیز طرح موضوع «نسل‌کشی مسیحیان» در نیجریه هم‌زمان با تحرکات سیاسی او در داخل آمریکا رخ داد و می‌تواند هم به‌عنوان پیام داخلی و هم به‌عنوان اهرم فشار خارجی تفسیر شود.

نتیجه‌گیری

روند تهدید ایالات متحده علیه نیجریه به بهانه «کشتار مسیحیان» نشان می‌دهد که موضوع صرفاً یک منازعه حقوق بشری نیست، بلکه قالب «حقوق بشر» و «حفاظت از اقلیت‌های مذهبی» ابزار نافذی است که می‌تواند بهانه فشارهای دیپلماتیک یا اقتصادی را مشروع نشان دهد.

اما در پس این موضعگیری های ترامپ، مجموعه‌ای از منافع اقتصادی، ژئوپلتیکی و امنیتی قرار دارد. نیجریه به‌عنوان کشور دارای منابع عظیم انرژی، معادن و موقعیت راهبردی در غرب آفریقا، به نقطه‌ای از رقابت میان آمریکا، چین و روسیه تبدیل شده است. همچنین کاهش امکان‌پذیری عملیات میدانی برای آمریکا در غرب آفریقا، بدون همکاری منطقه‌ای بسیار دشوار و پرهزینه خواهد بود. 

وقتی همه این عوامل را کنار هم بگذاریم تصویر واضح‌تری از «چرایی» و «چگونگی» ظهور چنین ادعاها و تهدیداتی شکل می‌گیرد. البته این نیست که حتماً همه این محرک‌ها به‌طور مستقیم و آشکار پشت ادعای ترامپ قرار داشته باشند، اما این پارامترها نشان می‌دهند که چرا آمریکا (یا دست‌کم بخشی از نهادهای سیاسی آن) نسبت به نیجریه حساس شده است و چرا موضوعاتی که زیر پوششِ «حقوق بشر» مطرح می‌شوند، می‌توانند تبدیل به اهرم‌های فشار ژئوپلیتیک و اقتصادی شوند.

فهرست منابع

1. https://www.reuters.com/world/africa/trump-says-there-could-be-us-troops-ground-nigeria-or-air-strikes-2025-11-02.com
2. https://www.reuters.com/world/africa/nigeria-welcomes-us-assistance-fight-terrorism-presidency-spokesperson-says-2025-11-02.com
3. https://apnews.com/article/nigeria-trumo-christians-persecution-2aa6ffc42eeedc260122021bf51b0028
4. https://www.aljazeera.com/news/2025/11/2/nigeria-welcomes-us-assistance-to-fight-terrorism-after-trumps-threats