تشدید درگیری‌های دمشق و قسد
اردوغان و احمد الشرع روی خط خون کردها
دیپلماسی ایرانی: پس از سقوط نظام سابق سوریه و روی کار آمدن احمد الشرع به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید و نماینده آشکار سیاست‌های ترکیه، معادلات امنیتی و سیاسی در شمال و شرق سوریه وارد مرحله‌ای تازه شده است. تحولات اخیر در شرق حلب، به‌ویژه درگیری‌های روستاهای ام‌تینه، تل‌ماعز، علصه و الکیاریه، نقطه اوج تنش میان نیروهای دولت موقت و نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) محسوب می‌شود. هر دو طرف، یکدیگر را به ارتکاب «قتل‌عام» و حملات هدفمند علیه غیرنظامیان متهم کرده‌اند و این جنگ روایت‌ها، ابعاد رسانه‌ای و سیاسی بحران را تشدید کرده است.
بر اساس گزارش‌ها، وزارت دفاع دولت موقت سوریه، قسد را مسئول کامل حملات اخیر معرفی و ادعا کرده که این نیروها با هدف اتهام‌زنی به ارتش سوریه، حتی مناطقی تحت کنترل خودشان را هدف قرار داده‌اند. در مقابل، اداره خودگردان وابسته به قسد، ارتش سوریه و گروه‌های نزدیک به ترکیه را عامل این حملات میداند و می‌گوید برخی گروه‌های «جداشده» از ارتش که با حمایت ترکیه در حال فعالیت‌اند، عمداً به دنبال شعله‌ور کردن درگیری‌ها هستند.
این وضعیت در حالی است که توافق ۱۰ مارس میان دمشق و قسد برای ادغام ساختارهای نظامی و امنیتی مناطق شمال‌شرق در ارتش و نهادهای دولتی سوریه، همچنان در بن‌بست قرار دارد. قسد خواهان تداوم خودمختاری و ورود به ارتش به‌عنوان یک بلوک مستقل است، در حالی که دمشق و شخص احمد الشرع، ادغام کامل و بازگشت همه اختیارات به مرکز را شرط اصلی ثبات کشور می‌دانند. همین اختلاف بنیادین باعث شده چهار دور مذاکره به نتیجه نرسد و زمینه برای مداخله بازیگران خارجی، به‌ویژه ترکیه، فراهم شود.
ترکیه؛ بازیگر پشت پرده و معادلات پیچیده امنیتی
بررسی مواضع احمد الشرع، چه در دمشق و چه در محافل بین‌المللی مانند دیدار با دیوید پترائوس در نیویورک، نشان می‌دهد که دولت جدید سوریه آشکارا با رویکرد و منافع ترکیه در شمال سوریه همسوست. هشدارهای الشرع درباره خطر حضور قسد در مرزهای سوریه، عراق و ترکیه و همچنین تأکید مکرر او بر ادغام این نیروها در ساختار ارتش، عملاً بازتابی از دغدغه‌های امنیتی آنکارا درباره فعالیت‌های پ.ک.ک و شاخه‌های وابسته به آن است.
ترکیه از سال‌ها پیش، حضور نظامی و امنیتی کردهای سوریه در نزدیکی مرزهایش را تهدیدی مستقیم تلقی کرده و عملیات‌های متعددی علیه آنها انجام داده است. اکنون با روی کار آمدن دولتی که خود را نزدیک به آنکارا معرفی می‌کند، امکان تغییر قواعد بازی در میدان فراهم شده است. هشدار الشرع مبنی بر این‌که «در صورت شکست روند ادغام، ارتش ترکیه مستقیماً مداخله خواهد کرد» را می‌توان، نه‌تنها یک تهدید نظامی بلکه بخشی از یک فشار هماهنگ سیاسی ـ امنیتی برای وادار کردن قسد به عقب‌نشینی از مواضع خود دانست.
تحلیلگران نظامی معتقدند که در صورت تداوم بن‌بست سیاسی، عملیات محدود مشترک دمشق و آنکارا علیه مواضع قسد محتمل است. این دیدگاه نشان می‌دهد که پشت پرده، منافع مشترک دمشق و ترکیه علیه موجودیت سیاسی و نظامی قسد در حال شکل‌گیری است، هرچند ملاحظات بین‌المللی، به‌ویژه موضع مبهم آمریکا، مانع اقدام گسترده شده است. با این حال، قرائن میدانی حاکی از آن است که صبر دو طرف رو به پایان است و احتمال دارد حملات پراکنده کنونی به‌تدریج به یک فشار نظامی سازمان‌یافته تبدیل شود.
چشم‌انداز بحران؛ از فدرالیسم تا امنیت مرزها
درگیری‌های شرق حلب صرفاً یک منازعه نظامی محلی نیست، بلکه بازتاب‌دهنده منازعه‌ای عمیق‌تر بر سر ماهیت نظام سیاسی و امنیتی سوریه در دوره پسااسد است. قسد همچنان بر ایده فدرالیسم و تمرکززدایی سیاسی تأکید دارد و آن را راه‌حلی برای تضمین حقوق کردها و سایر اقلیت‌ها میداند. کما ابنکه دروزی های سوریه هم با پشت گرمی اسرائیل به دنبال استقلال خود هستند. در مقابل، احمد الشرع و دولت جدید سوریه نه‌تنها این رویکرد را «پوششی برای گرایش‌های جدایی‌طلبانه» توصیف می‌کنند، بلکه با اشاره به قانون ۱۰۷ مصوب ۲۰۱۱ می‌گویند همین چارچوب قانونی اختیارات کافی برای اداره محلی را فراهم کرده و نیازی به ساختار فدرال نیست.
در این میان، ترکیه نیز به‌عنوان بازیگر کلیدی، هرگونه تقویت جایگاه سیاسی و نظامی کردها در شمال سوریه را تهدیدی علیه امنیت ملی خود می‌بیند. به همین دلیل، آنکارا تلاش می‌کند با حمایت از دولت الشرع، معادلات میدانی را به‌گونه‌ای پیش ببرد که قسد یا مجبور به ادغام در ساختار رسمی سوریه شود یا تحت فشار نظامی و اقتصادی، بخشی از قدرت و مناطق تحت کنترل خود را از دست بدهد.
با این حال، موانعی چون موضع نامشخص آمریکا، اختلافات درونی میان جناح‌های قسد، و خطر گسترش دامنه درگیری به مناطق نفت‌خیز و مرزی و از همه مهم تر تدوام مداخلات اسرائیل عملا چشم‌انداز هرگونه اقدام نظامی گسترده را مبهم می‌کند. برخی تحلیلگران، حتی وقوع رویارویی تمام‌عیار را بعید ندانسته اند. اما طیفی هم بر این باورند که می‌گویند قسد به دنبال تشدید درگیری نیست، بلکه گروه‌های تندرو و جداشده عامل اصلی بی‌ثباتی هستند.
با وجود این دیدگاه‌ها، تجربه سال‌های گذشته در سوریه نشان می‌دهد که بن‌بست سیاسی و فشارهای چندجانبه معمولاً به سمت درگیری‌های میدانی سوق پیدا می‌کند. بنابراین اگر روند فعلی ادامه یابد و مذاکرات دمشق ـ قسد باز هم بی‌نتیجه بماند، احتمالاً ترکیه با چراغ سبز دولت الشرع و شاید با سکوت بازیگران بین‌المللی، نقش پررنگ‌تری در تحولات نظامی شمال سوریه ایفا خواهد کرد؛ رخدادی که می‌تواند نه‌تنها معادلات داخلی سوریه بلکه توازن قدرت در کل منطقه را دستخوش تغییر کند./هفت صبح
نظر شما :