نشست شانگهای و افول هژمونی آمریکا

نویسنده: علی اکبر رضایی 

دیپلماسی ایرانی: نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای (SCO) در تیانجین چین و رژه باشکوه نظامی در پکن، فراتر از یک گردهمایی عادی منطقه‌ای بود. این رویداد به‌وضوح نشان داد که جهان در حال حرکت به سوی نظمی تازه است؛ نظمی که دیگر در چارچوب تک‌قطبی تحت رهبری ایالات متحده قابل تبیین نیست. 

سازمان همکاری شانگهای که در ابتدا با هدف مقابله با تهدیدات امنیتی منطقه‌ای شکل گرفت، اکنون به یکی از مهم‌ترین بلوک‌های سیاسی و اقتصادی جهان بدل شده است. عضویت کشورهایی همچون چین، روسیه، هند، ایران و پاکستان در کنار کشورهای آسیای مرکزی، وزن ژئوپلیتیکی این سازمان را به سطحی رسانده که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. 

رژه نظامی پکن با حضور رهبران چین، روسیه و کره شمالی، پیامی روشن به غرب مخابره کرد: بازیگران بزرگ غیرغربی نه‌تنها در عرصه اقتصادی بلکه در حوزه نظامی نیز برای به چالش کشیدن هژمونی آمریکا آماده هستند. 

سخنان شی جین‌پینگ درباره «عدالت جهانی» و انتقاد از «رفتار قلدرمآبانه» غرب، همراه با اظهارات پوتین درباره «نظامی‌گری بیش از حد غرب»، همگی نشانه‌هایی از تلاش برای ترسیم یک نظم چندقطبی‌اند. 

ایالات متحده پس از جنگ سرد توانست با اتکا به قدرت نظامی و شبکه گسترده متحدانش، نظم تک‌قطبی را تثبیت کند. اما اکنون شرایط جهانی تغییر یافته است:

۱. اقتصادهای نوظهور آسیایی، به‌ویژه چین و هند، سهم فزاینده‌ای از تولید جهانی را در اختیار دارند. 

۲. روسیه با وجود فشار تحریم‌ها، همچنان یک قدرت نظامی و انرژی‌محور تأثیرگذار است. 

۳. ایران و سایر کشورهای تحت فشار غرب، شانگهای را فرصتی برای رهایی از وابستگی به سازوکارهای غربی می‌دانند. این روند نشان می‌دهد که قدرت آمریکا در مدیریت نظام بین‌الملل با چالش جدی روبه‌رو شده است. هرچند سازمان همکاری شانگهای هنوز به انسجام نهادی ناتو یا قدرت اقتصادی G7 نرسیده، اما واقعیت این است که این سازمان توانسته جمعیتی نزدیک به ۴۰ درصد جهان و منابع عظیم انرژی اوراسیا را در یک چارچوب همکاری گرد آورد. اگر این بلوک بتواند اختلافات داخلی خود—به‌ویژه میان چین و هند—را مدیریت کند، بی‌تردید به یکی از قطب‌های اصلی نظم جهانی بدل خواهد شد. 

پس از این نشست نیز ترامپ با انتشار متنی در اپلیکیشن خود گفت که چین به همراه روسیه، ایران و کره شمالی در حال توطئه علیه آمریکا هستند. نکته‌ای که نشان می‌دهد آمریکا و سردمدارانش به خوبی پیام نشست شانگهای را دریافت کرده‌اند. 

در مجموع می‌توان گفت نشست شانگهای و رژه نظامی چین را باید نقطه عطفی در تاریخ تحولات ژئوپلیتیک معاصر دانست. پیامی که از پکن به جهان مخابره شد، ساده اما قدرتمند است؛ عصر تک‌قطبی به پایان رسیده و نظم بین‌الملل آینده، نظمی چندقطبی خواهد بود که در آن ایالات متحده دیگر هژمون بلامنازع نخواهد بود.