اهمیت سفر نارندرا مودی به روسیه

نویسنده: ابوالفضل خرم روز، کارشناسی ارشد دیپلماسی دانشگاه تهران 

دیپلماسی ایرانی: روسیه، پس از فوریه 2022 و تهاجم به اوکراین در یک تنگنای ژئوپلتیک قرار گرفت. چرا که روابطش با کشورهای غربی که اروپایی ها هستند به شدت تیره شد و تحت بیش از پنج هزار تحریم مختلف قرار گرفت. روسیه از این فرصت بهره گرفت تا روابط خود را تا جایی که می شود متنوع سازی کند چرا که به عنوان یک هارتلند با هفده میلیون کیلومتر و منابع نفت و گاز و غلات فراوان همچنان برای کشورهایی مثل عربستان، ایران و هند که درپی متنوع سازی روابط بین المللی خود هستند از اهمیت فراوان برخوردار است. در اینجا هند کشور بسیار قابل توجهی است؛ چرا که اولا مثل خود روسیه یک قدرت اتمی است و دوم اینکه آسیای جنوبی حیات خلوت آمریکا است و روسیه با افزایش مبادلات خود با هند می تواند به این حیات خلوت پا گذارد. روسیه، به عنوان میراث دار شوروی و تحت زعامت پوتین، نمی تواند بپذیرد که در معادلات جهانی کمرنگ یا  بی رنگ شود؛ بنابراین به سرعت خود را در سازمان های منطقه ای مختلف وارد کرد تا این سهم را هر چه بیشتر فزونی بخشد. 

بریکس یکی از این مفرهای ژئوپلتیک برای روسیه است. هند و روسیه بیش از هر کجای دیگر در بریکس به هم پیوند می خورند. نوع سیاست خارجی که آقای مودی پس از بحران اوکراین اتخاذ کرد مبتنی بر نوعی موازنه ی منافع بود. اکثر متحدین آمریکا، از ژاپن و کره جنوبی گرفته در شرق تا اروپاییان علیه روسیه موضع گرفته و تحریم هایی علیه روسیه وضع کردند. در این اثنا کمک های این کشورها در قالب پول و تسلیحات به اوکراین قابل توجه است که این کشورها را در دایره کشورهای غیر دوست برای روسیه قرار داد. اما هند این سیاست را پیش نگرفت. چرا که هند اولا به سوخت روسیه نیاز شدید داشت و دوما روسیه، بازار بسیار بزرگی برای کالاهای کشاورزی و فناورانه هند به عنوان یک کشور در حال توسعه است. کیک اقتصادی هند بزرگ است، اما ظرفیت آن به میزانی نیست که تماما بتواند وضعیت این کشور که یک سوم فقرای جهان در آن سکنا گزیده اند را سامان بخشد. 

هند در کنار چین در آسیا، به روسیه توان مقابله مانور دادن بخشیده اند؛ به گونه ای که با بستن شدن شریان های مالی، تجاری و نظامی روسیه در غرب، بنای جدیدی در آسیا با مشارکت این دو کشور پی ریزی کرده است. در خاورمیانه، روسیه به دلیل پتانسیل نظامی ویژه خصوصا در حوزه ی هسته ای جذابیت زیادی دارد. آمریکا، به عنوان ابرقدرتی که تاکنون جلوی زیاده خواهی های کشوری مثل عربستان در حوزه ی هسته ای یا انرژی ایستاده است، اکنون خود را در مقابل رقیبی می بیند که با دستان باز حاضر است در این زمینه ها با کشورهای عربی، ایران، هند و پاکستان و سایرین همکاری کند. روسیه می خواهد با ارائه پیشنهادهای جذاب به کشورهای آسیایی از جمله کمک به ساخت نیروگاه هسته ای، صادرات نفت و گاز حتی با تخفیف مثل همان کاری که با هند انجام می دهد، تجارت نظامی و امنیتی، تشکیل سیستم پولی مالی مشترک و... آنها را تشویق به متنوع سازی روابط شان در مقابل آمریکا کند و همراهی این کشورها را در نظام ملل متحد جلب کند. 

روسیه در جنگ با اوکراین که مستقیما امنیت ملی آن را مورد هدف قرار داده است، سعی دارد با نزدیکی به صنعت هند بتواند برخی عقب ماندگی های صنعتی خود را نیز جبران کند. روسیه در این مسیر سعی کرده است ارتش هند را نوسازی کند. به گونه ای که الجزایر گزارش می هد نیروهای مسلح هند هنوز به شدت به لشکرهای زرهی متکی و 97 درصد از 3740 تانک آن ساخت روسیه هستند. روسیه و هند در زمینه ی دفاعی و ساخت سلاح و مهمات و سایر تجهیزات نیز با هم همکاری¬هایی در گذشته داشته اند که در تصویر زیر قابل مشاهده هستند.
 
بنابراین آنچه در اینجا حائز اهمیت است وزن کشور هند است که می تواند در زمینه های اقتصادی، دیپلماتیک و سیاسی، نظامی و .... روسیه را کمک کند تا بهتر بتواند هم به امیال شوروی مآبانه خود بپردازد و هم هزینه ی مقابله با خود را در قضایایی مثل اوکراین برای آمریکا و اروپا بالا ببرد. 

عامل دیگری که هند را به سمت روسیه سوق می دهد رقابت آن با چین بر سر آسیای جنوبی است. هند می خواهد با کشاندن پای روسیه به این منطقه نوعی توازن استراتژیک برقرار کند. علاوه بر این، هند یکی از چهار پایه ی اصلی آسیای جنوبی در کنار آمریکا، ژاپن و استرالیا است که قاطعانه می خواهد با کمک روسیه وزن خود را در این منطقه بالا ببرد. با توجه به کسری تجاری 57 میلیارد دلاری سال مالی گذشته بین روسیه و هند، این دو کشور توافق کردند که تا سال 2030 حجم تجارت خود را تا 100 میلیارد دلار افزایش دهند که این هر چه بیشتر خزانه ی درحال خالی شدن روسیه از جنگ با اوکراین را پر می کند. 

از آنجایی که هند به دنبال ترویج جهان بینی «غیرغربی، اما نه آشکارا ضدغربی» است، به احتمال زیاد دوستی بین هند و روسیه پایدار خواهد ماند. برای هند، دیدار مودی با پوتین در روسیه فقط ادامه روابط راهبردی طولانی مدت است که به دوران جنگ سرد برمی گردد، اما برای ایالات متحده و غرب، یادآوری می کند که چقدر دشوار است که دهلی نو را در ائتلافی برای مقابله با تهاجم روسیه قرار دهند. وابستگی فزاینده مسکو به منابع چینی برای صنعت تسلیحات خود، نگرانی دیگری را برای هند و برنامه های تهیه تسلیحات این کشور ایجاد کرد، زیرا این نگرانی وجود دارد که مسکو نمی تواند به سیستم های تسلیحاتی خدمات رسانی کند یا تسلیحات جدید بدون تامین قطعات از چین بفروشد.

بنابراین در یک نتیجه گیری کلی، ارتباط این دو کشور با هم مستقیما بر امنیت ملی آنان اثر می گذارد. برای روسیه از این جهت که هند کمک می کند که در عرصه صنعت و سرمایه گذاری و حتی مسائل نظامی عقب نیوفتد و برای هند نیز روسیه وزنه ای در آسیای جنوبی در مقابل چین، آمریکا و سایرین خواهد بود که باعث تنوع بخشی در انتخاب های آن در روابط بین الملل می شود. روابط تجاری این دو کشور اتمی با هم، شکست هر کدام را چه در بازار و چه در میدان نبرد به شدت هزینه بر و سخت خواهد کرد. در این مسیر هند با حفظ بی طرفی لفظی خود در بحران اوکراین به صورت دیپلماتیک و سیاسی در نظام ملل متحد از روسیه حمایت کرده است. در عوض روسیه نیز با وعده های جذاب هسته ای _ تسلیحاتی، فروش نفت با تخفیف و افزایش همکاری تجاری مابین تا سقف 100 میلیارد دلار تا سال 2030 به این حمایت ها پاسخ داده است.