مودی در روسیه چه می خواهد؟

نویسنده: پرهام پوررمضان؛ پژوهشگر مرکز مطالعات خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: در جهان امروز که وابستگی متقابل اقتصادی به عنوان یک اصل در روابط میان بازیگران عرصه بین الملل به کنشگری می پردازد، از این رو کشورهایی که این مهم را پذیرفته اند در مدار توسعه یافتگی قرار می گیرند. هند نیز از زمان روی کار آمدن نارندرا مودی به عنوان نخست وزیر این اصل را پذیرفته و به کنش گری در این عرصه پرداخته است.

مودی در دوره سوم حکمرانی خود بر هند سعی بر ارتقاء روابط خارجی خود با تکیه بر گفتمان چین هراسی دارد از این رو نگارنده در این کوتاه یادداشت به دنبال پاسخ به این پرسش است که روابط رو به گسترش دهلی نو و مسکو چگونه بر شراکت استراتژیک این دو اقتصاد نوظهور با ایران تاثیرگذار است؟ 

این سفر اولین سفر برنامه ریزی شده مودی در دوره سوم او با هدف ارتقاء روابط خارجی این کشور است نکته حائز اهمیت این است که در دو دوره پیشین، مودی اولویت را به همسایگان این کشور اختصاص داده بود که سفر به مالدیو یا شاید هم سریلانکا تاکیدی بر این مدعاست که می توان آن را در قالب تغییر نگرش مودی به امر سیاست همسایگی مطرح کرد.

نکته شایان ذکر دیگر این است که روابط نزدیک پکن و مسکو و افزایش سطح تعاملات این دو ساختار سیاسی نیز نمی تواند در انتخاب روسیه به عنوان اولین مقصد دیپلماتیک بی تاثیر باشد. روابط هند و روسیه در دوران بحران اوکراین و روسیه، با آن که هند متحد غرب تلقی می شود، روابطی مبتنی بر تنش زایی نبوده بلکه مودی به طور مکرر بر بازگشت به صلح در این بحران تاکید داشته است. شاهد این مدعا را می توان در این امر مطرح کرد که بر خلاف راهبرد غرب در راستای تحت فشار گذاشتن روسیه پیرامون بحران اوکراین، هند روابط خود با روسیه را نه تنها کاهش نداده بلکه به این کشور کمک کرده است تا اقتصاد خودرا نیز تقویت کند.

هند به عنوان دومین واردکننده بزرگ نفت روسیه پس از چین در در پسا بحران اوکراین ظاهر شده از این رو در راستای تقویت روابط اقتصادی این دو کشور نیز می توان بیان کرد که میزان صادرات هند به روسیه در سال 2023 ، 4.06میلیارد دلار بوده است. سطح فزاینده روابط سبب شده است تا در این سفر هیات های اقتصادی دو طرف با یکدیگر گفت و گو کنند و نقشه راه تقویت روابط اقتصادی را برای سال 2030 باهدف چند برابر کردن میزان تجارت دوجانبه ترسیم کنند.

به نظر می رسد با توجه به نظم نوین بین المللی و عضویت دو کشور در گروه بریکس، هند به خوبی مفهوم همکاری را درک کرده و در راستای دکترین امنیت ملی خود در امر همکاری های دفاعی با روسیه گام برداشته است که یکی از مهم ترین آن را می توان انعقاد قراردادهای تسلیحاتی دوجانبه و بخصوص فروش سامانه‌های دفاع هوایی اس-۴۰۰ روسی به هند در نظر گرفت، روس ها به خوبی از گفتمان چین هراسی هندی ها  آگاه شده اند و همین امر سبب شده است تا با وجود بحران اوکراین به گسترش روابط مخصوصا در امور دفاعی –امنیتی اهتمام ویژه ای بورزند.

به نظر می رسد مودی در راستای ارتقاء وزن ژئوپلتیک کشور هند در نظر دارد تا به عنوان رئیس گروه 20 نقشی میانجی گرایانه میان اوکراین و روسیه ایفاء کند تا با ارتفاء این امر بتواند آلام دو مسئله کنونی جهان یعنی امنیت انرژی وامنیت غذایی که با این بحران دچار چالش اند را در روندی کاهنده قرار دهد از این رو این سفر و دیدار با پوتین بسیار مهم می تواند تلقی شود. 

به نظر می رسد نکته دیگری که در این سفر بسیار مهم تلقی می شود مواجهه دو رویکرد و نگاه متفاوت به امر دموکراسی است و این بدان معناست که مودی از بزرگترین دموکراسی جهان به دیدار پوتین می رود، مردی که به دموکراسی روسی اعتقاد دارد! این امر می تواند برای پوتین نیز حاوی درس هایی باشد تا با نگرشی نوین به دموکراسی بنگرد.

اما در پایان این یادداشت می توان ذکر کرد از آنجایی که در سه ضلعی روابط تهران-دهلی نو –مسکو یک رابطه استراتژیک شکل گرفته تقویت روابط دوجانبه هند و مسکو نیز می تواند حاوی فرصت ها و چالش هایی برای ایران باشد که در ادامه به آنها خواهم پرداخت:

1- اگر هند بتواند به عنوان رئیس گروه 20 ،نقش میانجی گرایانه را در راستای صلح میان اوکراین و روسیه ایفاء کند ،به عنوان یک قدرت نوظهور و دارای کنش گری منطقه ای و فرا منطقه ای قابل به تکرار این مهم نیز خواهد بود و از آنجا که به عنوان یک کشور متحد با ایالات متحده آمریکا قلمداد می شود می تواند در روابط تهران – واشنگتن هم به نقش آفرینی بپردازد البته شایان ذکر است، قبل از این امر لازم است تا ایران و هند بر سر مسائلی همچون بندر چاه بهار به توافق قبلی بازگردند که از این مهم می توان به عنوان فرصت یاد کرد.

2- در سال 1402 فی مابین رئیس جمهور وقت ایران و نخست وزیر کنونی هند، گفت وگوهایی انجام شد، از این گفت وگو نشستی حاصل شد سه جانبه متشکل از ایران، هند و روسیه و قرار بر این بوده است که دیپلماسی راه در کشوردر راستای پروژه های گوناگون با هدف های تجاری و ترانزیتی تعریف شود که با توجه به تغییر دولت در ایران و همچنین تحریم ها، به نظر می رسد که تحقق این امر سخت باشد. از این رو با توجه به گسترش روابط هند و روسیه بهتر است که از فاینانس روسی – هندی در این زمینه استفاده شود که از این مهم می توان به عنوان فرصت یاد کرد.

3- با توجه به روابط حسنه روسیه و هند با اسرائیل، می توان متذکر شد که این امکان وجود دارد که در همکاری روسیه و هند با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به خصوص امارات متحده عربی یک لابی عبری، عربی، هندی و روسی شکل گیرد که باتوجه به مواضع اخیر روس ها نسبت به جزائر سه گانه ایران این امر بسیار محتمل است که در این صورت هم قدرت دیپلماتیک ایران می تواند تضعیف شود و هم در نگاهی ضعیف تر ممکن است پیامدهای امنیتی نیز داشته باشد که از این مهم می توان به عنوان چالش یاد کرد.