ایران بزرگترین قربانی سلاح شیمیایی در دوره معاصر

دیپلماسی ایرانی: رژیم بعث عراق در تمام طول هشت سال جنگ تحمیلی از سلاح های شیمیایی علیه نظامیان و غیرنظامیان ایرانی استفاده کرد. این حملات از دی ماه ۱۳۵۹ تا آخر جنگ ادامه یافت و شدت و گستره آن در پنج سال پایان جنگ به طرز قابل توجهی افزایش یافت. در این حملات گاز خردل، سارین، تابون و VX مورد استفاده قرار گرفت و در این میان برخی عوامل شیمیایی از جمله عامل اعصاب نخستین بار علیه ایران بکار گرفته شد. 

اوج این حملات را می توان بمباران شیمیایی شهر سردشت در ۷ تیر ۱۳۶۶ دانست که این تاریخ در کشور ما به عنوان روز ملی مبارزه با سلاح های شیمیایی و میکروبی نامگذاری شده است. در جریان حمله شیمیایی رژیم بعث عراق به سردشت فجایع انسانی بسیار به بار آمد و حداقل ۱۳۰ تن شهید، و بیش از ۸ هزار نفر مجروح شیمیایی شدند.

در این میان، کشورهای غربی به ویژه آلمان، هلند، انگلیس، فرانسه و ایالات متحده نقش اصلی را در برنامه سلاح های شیمیایی عراق ایفا کردند. دولت ها، افراد، صنایع و شرکت های تامین کننده پیش سازهای سلاح شیمیایی از کشورهای غربی به ویژه کشورهای فوق الذکر بودند. خصوصا که بیش از ۸۰ شرکت آلمانی، ۲۴ شرکت آمریکایی و ۱۰ شرکت فرانسوی با برنامه شیمیایی رژیم عراق همکاری نزدیک داشته اند.

کشورهای غربی در سایر عناصر زنجیره تولید سلاح شیمیایی رژیم بعث به شمول شرکت های انتقال دهنده دانش ساخت سلاح شیمیایی، تجهیزات ساخت سلاح، ساخت زیرساخت های تاسیسات تولید، وسایل پرتابه سلاح ها، مشاوره دهندگان نحوه استفاده از سلاح شیمیایی نیز به عراق کمک کردند.

مبنای حقوقی استفاده از سلاح های شیمیایی

کاربرد وسیع سلاح شیمیایی علیه ایران در حالی از سوی رژیم عراق و با پشتیبانی دول غربی انجام پذیرفت که قوانین حقوق بین الملل بشردوستانه و نیز خلع سلاحی از جمله کنفرانس های ۱۹۰۷ لاهه و پروتکل ۱۹۲۵ ژنو ناظر بر ممنوعیت استفاده از گازهای سمی خفه کننده سمی و دیگر گازها و روش های جنگ بیولوژیک، کاربرد این دسته از جنگ افزارهای سمی را ممنوع کرده و دولت عراق نیز در سال ۱۹۳۰ به پروتکل ۱۹۲۵ ژنو پیوسته و یک سال قبل از آن نیز ایران به آن عضویت آن درآمده بود.

علی رغم اینکه در پروتکل ۱۹۲۵ کاربرد سلاح های سمی منع شده بود اما منعی برای اقدام متقابل و تلافی جویانه وجود نداشت و ایران به دلیل موازین اصولی انسانی و اسلامی از حق خود برای اقدام متقابل صرف نظر کرد.

فجایع ناشی از کاربرد وسیع سلاح های شیمیایی علیه ایران یکی از اصلی ترین کاتالیزورهای اقناع جامعه بین المللی برای تدوین کنوانسیون الزام آور حقوقی برای منع جامع تولید؛ توسعه، تحقیق، انباشت، انتقال و کاربرد سلاح شیمیایی شد و در نهایت کنوانسیون منع سلاح های شیمیایی به عنوان جامع ترین کنوانسیون چندجانبه پس از دو دهه مذاکرات فشرده در سال ۱۹۹۳ در پاریس امضاء و از سال ۱۹۹۷ به اجرا در آمد. در حال حاضر رژیم اسرائیل و مصر در منطقه خاورمیانه وکشورهای کره شمالی و سودان جنوبی به کنوانسیون ملحق نشده اند.

جمهوری اسلامی ایران از شروع مذاکرات مربوط به تدوین کنوانسیون سلاح های شیمایی در ژنو و همچنین در کمیسیون مقدماتی آن جزء فعالترین کشورهای عضو بوده است. کشورمان در سال ۱۹۹۷ با تصویب مجلس شورای اسلامی (۱۲/۸/۱۳۷۶) به کنوانسیون پیوسته و از همان آغاز همواره عضو شورای اجرایی سازمان بوده و حضوری فعال و تأثیرگذار در مذاکرات و تمامی مباحث سازمان منع سلاح های شیمیایی داشته است.

در نتیجه پیگیری های مرجع ملی بنای یادبود قربانیان شیمیائی کشورمان با همکاری بنیاد شهید و امور ایثارگران در سال ۹۲ در محل سازمان احداث و با حضور مدیرکل و معاون وقت حقوقی و امور بین الملل وزارت امور خارجه مورد بهره برداری قرار گرفت.

بنا به ابتکار ایران با مصوبه شورای اجرائی سازمان، مدیرکل سازمان منع سلاح های شیمیائی موظف شده است هر ساله و در سالروز بمباران شیمیائی شهر سردشت با صدور بیانیه با قربانیان و مصدومین شیمیائی شهر سردشت ابراز همدردی کند که این مهم همه ساله انجام می شود.

بنا به پیشنهاد کشورمان و تایید کشورهای عضو سازمان منع سلاح های شیمیایی، شبکه بین المللی حمایت از قربانیان سلاح های شیمیایی تاسیس شد. بر اساس این تصمیم دبیرخانه فنی موظف شده است با تشکیل شبکه بین المللی حمایت از قربانیان و ایجاد صندوق امانی، کمک های داوطلبانه مربوط به آن نسبت به برقراری ارتباط مستمر بین سازمان های بین المللی، منطقه ای و غیر دولتی مرتبط با قربانیان اقدام کند.

پیگیری حقوق جانبازان معزز شیمیایی جزء اولویت های مهم دستگاه دیپلماسی در مجامع بین المللی علی الخصوص در سازمان منع سلاح های شیمیایی است. لذا این موضوع در نشست های رسمی و غیررسمی سازمان از جمله جلسات شورای اجرائی و کنفرانس مورد تاکید و پیگیری مستمر قرار دارد. یازدهمین دوره بین المللی ابعاد پزشکی کمک و حفاظت در برابر کاربرد سلاح های شیمیایی با همکاری مشترک مرجع ملی شیمیایی جمهوری اسلامی ایران و دبیرخانه فنی سازمان منع سلاح های شیمیایی از ۲۳ لغایت ۲۷ مهرماه ۱۴۰۲ در تهران برگزار شد. ۲۵ شرکت کننده خارجی و ۷ شرکت کننده ایرانی در این دوره  حضور یافتند و آموزش های لازم (تئوری و عملی) در خصوص نحوه درمان قربانیان سلاح های شیمیایی و همچنین اقدامات پزشکی مورد نیاز در مواقع کاربرد سلاح های شیمیایی توسط مدرسان ایرانی ارائه شد.

جمهوری اسلامی ایران با بیش از ده هزار شهید و افزون بر ۱۰۷ هزار مجروح شیمیایی، بزرگترین قربانی سلاح شیمیایی در دوره معاصر است و سردشت اولین شهر مسکونی جهان است که آماج حمله شیمیایی قرار گرفته، سیاست اصولی ایران منع کاربرد سلاح های کشتار جمعی است. ایران کشوری پیشگام در ایجاد خاورمیانه عاری از سلاح های کشتار جمعی است.