بعید است چیزی در ایران تغییر کند

نویسنده: بیژن خواجه پور

دیپلماسی ایرانی: جمهوری اسلامی ایران، چندان هم با آشفتگی های سیاسی بیگانه نیست، بلکه در 45 سال تاریخ دستگاه سیاسی اش، توانسته است به مسیر خود ادامه دهد و با واقعیت های تازه سازگار شود. اکنون هم فرایند سازگاری دوباره ای را پشت سر خواهد گذاشت که با سقوط هلی کوپتر و کشته شدن رییس جمهوری و وزیر خارجه اش آغاز شده است.

اشتباه است که مرگ ناگهانی رئیسی را به عنوان یک گسست مهم در پویش های سیاسی ایران قلمداد کنیم. در عوض، جمهوری اسلامی بدون دگرش های انبوه سیاسی، از یک فرایند سازگاری گذر خواهد کرد. پرسش این است که با توجه به واقعیات، و نه تئوری های توطئه، این فرایند چه مفهوم و پیامدی برای سیاست های داخلی، روابط منطقه ای و سیاست خارجی کشور خواهد داشت.

یکی از جنبه های حکومت آیت الله علی خامنه ای، رهبر انقلاب ایران، در این 35 سال این بوده که هرگز نشانه ای از ضعف یا آسیب پذیری نشان ندهد، بنابراین فرایند انتقالی که قانون اساسی معین می کند، به آرامی انجام خواهد شد. تا به اینجا، نشانه های نیرومندی وجود دارد که این امر تحقق خواهد یافت. در بازار آزاد مبادله ارز، نرخ برابری ریال ایران در برابر دلار، در روز نوزدهم مه یعنی روز حادثه، بالاتر از شصت و یک هزار تومان بود، حال آنکه روز 22 مه، به حدود 57 هزار و سیصد تومان کاهش یافت. شاید این کاهش را بتوان به تدابیر بانک مرکزی ایران برای جلوگیری از یک بحران در عرصه های داخلی و اقتصادی نسبت داد اما عدم سقوط ریال نشان داد که چندان نگرانی داخلی ای وجود ندارد.

موازنه قدرت داخلی

هنگامی که رئیسی در سال 2021 به ریاست جمهوری رسید، بسیاری از تحلیلگران محافظه کار، با توجه به سلطه نیروهای محافظه کار و تندرو بر بخش های کلیدی قدرت، دوره ای از ثبات را پیش بینی کردند. اما در این چند ماه گذشته، به ویژه در آستانه انتخابات مجلس، روشن شد که در اردوگاه محافظه کاران، دستورکارها و برنامه های رقیبِ متعددی جریان دارد.

روشن است که فقدان رئیسی و امیرعبداللهیان، صحنه سیاسی کشور را دگرش می دهد و احتمالا رقابت جناح ها را تقویت خواهد کرد اما نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری آینده، همچنین بر موازنه قدرت داخلی هم تاثیر می گذارد. در رویکرد کلان، دو سناریو می تواند سر بر آورد: نخست تداوم وضع موجود، یک فرایند سیاسی مهندسی شده که به شدت تحت کنترل تندروها به بهای مشروعیت است. در این سناریو، در میدان محدود به نامزدهای محافظه کار، یک نمایش انتخاباتی برگزار می شود تا چهره ای را روی کار آورد که مورد اعتماد رده های بالاتر قدرت باشد. مشارکت در انتخابات پایین خواهد بود حتی پایین تر از انتخابات یکم مارس مجلس که در آن 41 درصد از واجدان شرایط، شرکت کردند.

این احتمال هم هست که حاکمیت تصمیم به استقبال از تنوع سیاسی بگیرد و اجازه دهد برخی نیروهای گزینش شده میانه رو، نامزد شوند. 
با توجه به زمان اندک باقی مانده تا انتخابات 28 ژوئن، تنها بازیگران سیاسی تثبیت شده قادر به انجام یک کارزار انتخاباتی موفق خواهند بود. در سناریوی اول، از جمله نامزدهای بالقوه که از شبکه ها و منابع مورد نیاز برخوردار باشند، یکی محمدباقر قالیباف و دیگری محمد مخبر و نیز شهردار تندروی تهران یعنی علیرضا زاکانی مطرح هستند.

در سناریوی دوم ممکن است نامزدی های غافلگیرکننده ای هم داشته باشیم، مثلا حسن روحانی یا مجید انصاری که با رئیس جمهوری اصلاح طلب پیشین یعنی محمد خاتمی، نزدیک است. نامزدی همچون علی لاریجانی هم می تواند یک گزینه میانه باشد که بر سر او سازش شود. عقل متعارف حکم می کند که سناریوی اول، از احتمال بیشتری برخوردار است.

انتظار می رود که سیاست منطقه ایِ روابط نزدیک با همسایگان مجاور ادامه یابد و بازیگران منطقه ای هم از فرصتِ رخدادهای اخیر برای نشان دادن پایبندی خود به روابط بهتر با تهران استفاده کرده اند. در آینده نزدیک، دگرشِ عمده ای در دیگر سرفصل های سیاست خارجی همچون روابط ایران – آمریکا رخ نخواهد داد هرچند همان طور که در گذشته دیده ایم، یک دولت میانه رو، بیشتر مورد پذیرش طرف های غربی خواهد بود. انتخابات 28 ژوئن می تواند رئیس جمهوری را روی کار آورد که بتواند کشور را به سمت یک سیاست خارجی متوازن تر میان قدرت های شرقی و غربی هدایت کند.

نکته جالب توجه اینکه، علی باقری کنی، معاون سیاسی پیشین وزیر امور خارجه، به عنوان سرپرست این وزارتخانه تعیین شده و احتمالا به دیپلماسی غیرمستقیم خود ادامه خواهد داد تا با واشنگتن بر سر تنش های هسته ای و منطقه ای گفت وگو کند.

حادثه مرگ رییس جمهوری، پرتوی انداخت بر کشوری که چنان زیر فشار تحریم و سوء مدیریت است که امکان داد دو چهره کلیدی سیاسی اش سوار هلی کوپتری قدیمی شده و در یک آب و هوای نامساعد، عازم مناطق کوهستانی شوند. این حادثه، مشتی است از خروار "وضع موجود" در ایران.

منبع: المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی/۱۱