رویکرد جدید ایران و روسیه نسبت به تالش‌های جمهوری باکو
تنش دیپلماتیک به دلیل فعالیت تالشها
دیپلماسی ایرانی: انجمن‌های تالش ساکن در روسیه در روز هفتم آگوست با شرکت برخی مقامات روس سی‌امین سالگرد تأسیس جمهوری تالش مغان را در شهر یوکاترینبورگ جشن گرفتند. سخنرانان این همایش زابیل محرم‌زاده، الشن حسن‌اف، ظهرالدین ابراهیمی و ایگور والودین (مقام روس) و ایلیا زاخارف (مقام روس) بودند. در این مراسم بر نقض سیستماتیک حقوق تالشان در سه دهه اخیر، نفی نژادی زبانی تالشان، شکنجه و قتل عام رهبران تالش، لزوم استمرار حرکت مدنی فرهنگی تالشان تا احقاق حقوقشان در جمهوری تأکید شد.
دیاسپوریای تالش شانزدهم مردادماه امسال سی‌امین سالگرد تشکیل جمهوری خودمختار تالش – مغان را در روسیه جشن گرفت که در رسانهها و محافل سیاسی و فرهنگی این کشور و کشورهای حوزه قفقاز ازجمله جمهوری باکو بازتاب وسیعی پیدا کرد. پیش از این، مراسم بزرگداشت ژنرال اکرم همت‌زاده بنیان‌گذار این جمهوری در آخرین روزهای زمستان سال گذشته در دانشگاه تهران نیز با واکنش تندی از سوی رسانه‌های باکو مواجه شده بود اما روسیه یک گام فراتر گذاشت و عملا اجازه جشن سالگرد تشکیل جمهوری تالش – مغان را صادر کرد و نمایندگان دولتی نیز در این مراسم به سخنرانی پرداختند.
زابیل محرم‌اف فعال رسانه‌ای تالش در مسکو که برای سخنرانی درمورد مبارزه و شخصیت همت‌زاه به تهران نیز دعوت شده بود، به روزنامه ایران گفته است: «ما اگرچه شهروند روسیه هستیم اما خود روسها ما را به عنوان ایرانی می‌شناسند. ما رهبر ایران را رهبر خودمان و رئیس‌جمهور ایران را رئیس‌جمهور خودمان می‌دانیم و تلاش می‌کنیم مثل یک پل بین روسیه و ایران نقش بازی کنیم. رفته‌رفته اعتماد هر دو طرف به ما جلب شده و حالا هم روسیه و هم ایران می‌خواهند که نقش پررنگ‌تری در این زمینه داشته باشیم.
گذشته از این روسها می‌دانند ما در جمهوری باکو چقدر مورد ستم بوده و هستیم و پس از فروپاشی جمهوری تالش - مغان چه بدبختی‌هایی که نکشیده‌ایم. برای همین احترام ما را نگه می‌دارند و به ما لطف بیشتری نسبت به سایر گروه‌های قومی یا مهاجران دارند. به عنوان مثال سال گذشته برای برگزاری عید نوروز محدودیت قائل شده بودند که اقوام مختلف جغرافیای ایران فرهنگی با پرچم خودشان در مراسم شرکت نکنند اما به ما این اجازه داده شد».
محرم‌اف پرچم و سرود ملی تالش – مغان را نوعی تقابل با حاکمیت جمهوری باکو می‌داند و تأکید می‌کند: «خیلی‌ها به من می‌گویند کاش تالش‌های تالشستان باکو می‌توانستند جمهوری تالش – مغان را حفظ کنند و کشور خودشان را داشته باشند. اما من در پاسخ به این دوستان می‌گویم که کشور ما ایران است و ما نیازی به کشور دیگری نداریم. همان وقت هم که جمهوری تالش – مغان با مرکزیت لنکران تشکیل شد، درنهایت خواستار پیوستن به ایران بود».
اسماعیل شعبان‌اف، رئیس دیاسپوریای تالش و دستیار اقوام پوتین نیز روی دو مفهوم «شیعه» و «ایرانی» تأکید می‌کند و می‌گوید: «ما شیعه ایرانی هستیم و مقامات روسیه هم ما را با همین هویت و شهروند ایرانی می‌شناسند. ما مقلد حضرت آیت‌الله خامنه‌ای هستیم و دولت ایران را دولت خودمان می‌دانیم. خب از طرف دیگر شهروند روسیه‌ایم و اینجا زندگی می‌کنیم. این یک موقعیت عالی برای ما تالش‌های مقیم روسیه است که پس از فروپاشی جمهوری تالش – مغان توسط حیدر علی‌اف به اینجا پناه آورده‌ایم. موقعیتی که به ما اجازه می‌دهد هرچه بیشتر در نزدیک‌کردن دو کشور بزرگ ایران و روسیه نقش بازی کنیم.
جشن 30سالگی جمهوری تالش – مغان هم در همین چارچوب گرامی داشته شد». «ایگر والرویچ والودین» رئیس پارلمان یکاترینبورگ و «ایلیا زاخارف» نماینده استانداری یکاترینبورگ دو مسئول دولتی روسیه به نمایندگی از دولت در این مراسم شرکت و سخنرانی کردند. به‌علاوه خود شعبان‌اف رئیس دیاسپوریای تالش به عنوان دستیار پوتین در حوزه اقوام نیز جایگاه و نقش جالب توجهی در این زمینه دارد. در این مراسم ایگر والرویچ والودین رئیس پارلمان یکاترینبورگ روز خودمختاری تالشها را تبریک گفت و عنوان کرد برخلاف قوانین بین‌المللی تالشها را کشتند، آواره کردند و این جمهوری را برچیدند. حکومت روسیه از تالشها حمایت می‌کند و آنها می‌توانند آزادانه فعالیت کنند.
رویکرد جدید ایران و روسیه نسبت به تالش‌های جمهوری باکو بسیار مهم، قابل تأمل و نیازمند تحلیل است. این روند اگرچه کند اما حساب‌شده و در واکنش به نقشه‌های فرامنطقه‌ای برای قفقاز می‌تواند باشد. چنانچه برخی کارشناسان غیرایرانی آن را پاسخی معنادار به ناتو و اسرائیل و کارپردازان آنها یعنی ترکیه و باکو دانسته‌اند. پاسخی که می‌شود آن را این‌طور تأویل کرد: «اگر قرار باشد پای نیروهای فرامنطقه‌ای و سلفی‌ها به قفقاز باز شود، ما و ایران بدمان نمی‌آید که بار دیگر مرز خاکی داشته باشیم و در قفقاز همسایه شویم».
وزارت خارجه جمهوری باکو در اعتراض به برگزاری جشن سی سالگی تالش – مغان نامه‌ای رسمی به دولت روسیه نوشت که با کم‌محلی روسیه روبه‌رو شد. روزنامه مساوات باکو این روند را خطرناک توصیف کرده و می‌نویسد: «سازماندهی این رویداد خرابکارانه و تحریک‌آمیز و شرکت ایگور ولودین رئیس دومای شهر یکاتریبورگ به عنوان میهمان برنامه غیرقابل قبول است. این اقدام نماینده حزب حاکم باعث تشویق تجزیه‌طلبی می‌شود و به روابط ائتلاف میان آذربایجان و روسیه صدمه می‌زند».
علاوه بر دعوت نیروهای فرامنطقه‌ای به قفقاز از سوی باکو، رویکرد این کشور در قبال جنگ روسیه و اوکراین نیز دور از چشم روسها نمانده و باکو را به یک همسایه غیرقابل اعتماد تبدیل کرده است. بر همین اساس وزارت خارجه روسیه تاکنون هیچ پاسخی به باکو نداده است. گفتنی است پس از فروپاشی شوروی و در ۲۱ ژوئن ۱۹۹۳ جمهوری خودمختار تالش - مغان با برگزاری انتخابات مجلس محلی در آستارا، لنکران، ماساللی، لریک، یاردیملی، جلیل‌آباد و بیله‌سوار مرزهای جمهوری اسلامی ایران به صورت رسمی اعلام موجودیت کرد.
علی اکرم همت‌اف بنیان‌گذار جمهوری تالش – مغان که بعد از ابطال شهروندی و مهاجرت به هلند نام خود را به همت‌زاده تغییر داد، پس از روی کار آمدن حیدر علی‌اف و به درخواست وی، برای اعزام نیرو به جنگ قره‌باغ موافقت کرد. اما درست زمانی که نیروهای تالش روانه جبهه شده بودند، نیروهای حیدر وارد لنکران شده و این جمهوری را برچیدند و حالا پس از گذشت 30 سال تالشها توانسته‌اند نگاه قدرت‌های منطقه را به خود جلب کرده و نامطمئن‌بودن حاکمیت باکو را به اثبات برسانند. آیا این روند می‌تواند پرشتاب‌تر شود؟/شرق
نظر شما :