دگرگونی ماهیت قدرت با تکنولوژی

دیپلماسی ایرانی: روابط بین‌المللی، از پیچیده‌ترین و سیال‌ترین پدیده‌های اجتماعی است. در این پدیده چند لایه، ترکیبی از تداوم‌ها و تغییرها را می‌توان مشاهده کرد که باعث پویایی‌ها پیوسته در کنش و واکنش‌های بین‌المللی می‌شوند. یکی از پیش‌ران‌های عمده در پویایی‌های روابط بین‌الملل، تکنولوژی است.

در چند قرنی که از انقلاب صنعتی و تحولات بزرگ تکنولوژیک می‌گذرد، اثرات عمیق تکنولوژی را بر همه ساحت‌ها و ابعاد زندگی بین‌المللی را مشاهده می‌کنیم. برآمدن قدرت‌های بزرگ در پرتو بهره‌گیری از تکنولوژی قابل تبیین و توضیح است، اما هیچگاه شدّت و عمق تأثیر تکنولوژی بر مناسبات بین‌المللی مانند زمانه ما نیست. تکنولوژی آنچنان زندگی بین‌المللی را دگرگون کرده که اغراق نخواهد بود اگر بیان شود که عمده‌ترین دگرگون‌ساز و تحول آفرین در مناسبات جهانی است. با توجه به این زاویه ورود، پرسشی اساسی مطرح می‌شود و آن اینکه نسبت تکنولوژی و روابط بین‌المللی معاصر را چگونه می‌توان تجزیه و تحلیل کرد؟ در پاسخ باید گفت که تکنولوژی باعث «دگرگونی در کنشگری»، «دگرگونی در ماهیت کنش‌ها بین کنشگران» و «دگرگونی در محیط کنش بین‌المللی» شده است. کنشگری در روابط بین‌المللی با پدیده قدرت گره خورده است. قدرت پدیده‌ای کهن، متداوم در زندگی بشری و عمیقاً متحول است. تکنولوژی، ماهیت قدرت و کنشگری را دگرگون کرده است. بدین صورت که اولاً قدرت بخش بوده است. بدون تکنولوژی، کنشگری در روابط بین‌المللی امکان‌پذیر نیست. این بدان معنی است که مهم‌ترین کنشگران روابط بین‌المللی، یعنی دولت‌ها، در بقا و تداوم خود، سخت نیازمند تکنولوژی هستند. ثانیاً تکنولوژی‌های نوین، ماهیت قدرت را دگرگون کرده اند و دیگر نمی‌توان با شاخصه‌های کهنه شده و متعارف، قدرت را مورد سنجش قرار داد. تکنولوژی‌های نوین، در ذات، ساختار و بافتار قدرت و به تبع آن، در کنشگری، دگرگونی ایجاد کرده‌اند. ثالثاً تکنولوژی، به بی‌قدرت‌ها در روابط بین‌المللی، قدرت بخشیده است. در حال حاضر کنشگری را نمی‌توان در دولت‌ها منحصر کرد. افراد عادی و بی‌قدرت، به یمن تکنولوژی، کنشگران مؤثری در روابط بین‌المللی شده‌اند. رابعاً تکنولوژی، به ظهور کنشگران بسیار نوین و تأثیرگذاری به عنوان کمپانی‌های داده‌پرداز انجامیده است. این کمپانی‌ها، همه کنشگران و منجمله دولت‌ها را تحت تأثیر قرار داده و می‌دهند.

همراه با تحول در کنشگری، تکنولوژی در ماهیت کنش‌ها و واکنش‌های بین‌المللی تأثیر عمیقی گذاشته است. کنش‌ها و واکنش‌های بین‌المللی، حول دو ضمیمه در روابط بین‌المللی، قابل تقسیم از: صلح و جنگ، تکنولوژی بی‌تردید، ماهیت جنگ‌ها را دگرگون کرده است. سایه سنگین تکنولوژی در پدیده نوظهور جنگ‌های ترکیبی و هیبریدی قابل مشاهده است. کلاً بین جنگ و تکنولوژی، به طور پیوسته‌ای در تاریخ بشری، پیوند وجود داشته است و همه جنگ را می‌توان از منشور تکنولوژیک مورد فهم قرار داد. اما این نسبت به طور شگفت انگیزی و با ورود تکنولوژی‌های نوین و سلاح‌های جدید ساخته شده از آنها و گسترش آن تکنولوژی که در سرتاسر جهان ماهیت جنگ‌ها را دگرگون ساخته است. فراتر از جنگ سوم، رقابت نیز در کنش و واکنش‌های روابط بین‌المللی امروز، حتماً پیوست تکنولوژیک دارد. مهم‌ترین کنش و واکنش‌های راهبردی جهان حول مناسبات چین و ایالات متحده، در حال شکل‌گیری است و طرفه آنکه این رقابت با تکنولوژی گره خورده است.

موضوع صلح هم، عمیقاً متأثر از تکنولوژی است. در این نسبت یعنی نسبت تکنولوژی و صلح، دیپلماسی علمی و استفاده از علم به عنوان ابزاری برای توسعه مناسبات دوستانه، تبدیل به بخش جدانشدنی از نظام‌های دیپلماتیک در سرتاسر جهان گشته است. مناسبات دوستانه علمی در قالب دیپلماسی دوجانبه علمی در حال گسترش می‌باشد. فراتر، مناسبات چندجانبه علمی، در نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی، همکاری بین دولت‌ها حول تکنولوژی، بسیار جدی است یکی از عوامل دگرگون ساز روابط هند و آمریکا، دیپلماسی علمی است.تکنولوژی، محیط تعاملات بین‌المللی را نیز دگرگون ساخته است و بدین صورت که اولاً، محیط نوینی به نام محیط مجازی خلق شده که از نظر اثرگذاری همه جانبه اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، نه تنها مجازی نیست، بلکه بسیار بسیار واقعی است. فضای سبز و امنیت سایبری، ژئوپلتیک جدیدی ایجاد کرد، که در دیدگاه برخی از پژوهشگران، تسلط بر این ژئوپلتیک جدید، همانگونه که در قرن نوزدهم تسلط به دریاها، تسلط جهانی‌ای که زیرا به برتری استراتژیک جهانی خواهد انجامید.همراه با این فضای استراتژیک جدید، باید درنظرداشت که در فضای نوین بین‌المللی، تکنولوژی در دستور کار جهانی را دگرگون ساخته است. تکنولوژی باعث ورود موضوعات جدید، از تغییرات آب و هوایی گرفته تا تراکنش‌های مالی گردیده و جالب آنکه باعث پیدایش نهادهای زمینی بین‌المللی شده است در یک کلام، بدون تکنولوژی، روابط بین‌المللی کنونی قابل فهم و مدیریت نیست. تکنولوژی و روابط بین‌المللی را دگرگون و در عمیق‌ترین دگرگون ساز معاصر است.