۱۷ کیلومتر تا مرز، زنگ خطری برای تهران؟

دیپلماسی ایرانی: پنجشنبه هفته گذشته بود که الی کوهن، وزیر امور خارجه اسرائیل سفارت خود را در شهر عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان افتتاح کرد. فاصله این شهر (عشق‌آباد، پایتخت ترکمنستان) با مرز ایران ۱۷ کیلومتر است که جاده‌ای به طول ۴۵ کیلومتر، عشق‌آباد را به گذرگاه مرزی ایران متصل می‌کند. مراسم افتتاح سفارت اسرائیل در عشق‌آباد با حضور وزیران امور خارجه دو طرف برگزار شد.سفرای امارات، اوکراین و آمریکا از جمله میهمانان این مراسم بودند.

راشد مریدوف، وزیر امور خارجه ترکمنستان در این مراسم به خبرنگاران همراه وزیر امور خارجه اسرائیل گفت که افتتاح سفارت اسرائیل در عشق‌آباد، نمونه بسیار درخشان از دوستی ماست. وزیر امور خارجه اسرائیل هم این سفر به ترکمنستان را «تاریخی» توصیف کرد و عنوان داشت که روابط اسرائیل با قدرت انرژی در آسیای میانه، اهمیت استراتژیک دارد.

محاصره ایران، زنگ خطری برای تهران؟

با وجود اینکه روابط دیپلماتیک میان اسرائیل و ترکمنستان از ۳۰ سال قبل برقرار شد، اما در همه سال‌های اخیر هیئت محدود نمایندگی اسرائیل در عشق‌آباد مستقر بود و اسرائیل سفارتخانه‌ای در این کشور اسلامی نداشت. ترکمنستان نیز در اسرائیل سفارت ندارد. این نخستین سفر یک وزیر امور خارجه اسرائیل به ترکمنستان بعد از ۲۹ سال است. در سال ۱۹۹۴ یعنی تنها سه سال بعد از سقوط شوروی و اعلام استقلال ترکمنستان شیمون پرز، وزیر امور خارجه وقت اسرائیل به عشق‌آباد سفر کرد.

در همین رابطه ناصر امین در گفت‌وگو با «شرق» بر این باور است که کابینه نتانیاهو و شخص بی‌بی از همان ابتدا اولویت سیاست خارجی خود را تقابل دیپلماتیک، امنیتی، نظامی و دفاعی با ایران تعریف کرد، به همین دلیل این کارشناس یادآور می‌شود که تل‌آویو در تلاش است علاوه بر ایجاد یک جریان ضدایرانی در منطقه غرب آسیا و سطح بین‌الملل با مانور روی موضوع هسته‌ای و دیگر تحرکات ایران از ظرفیت و توان دیگر کشورهای همسایه جمهوری اسلامی ایران هم برای محاصره دیپلماتیک تهران استفاده کند. با این ارزیابی، تحلیلگر مسائل اسرائیل رکوردزنی تل‌آویو با افتتاح سفارت خود در ۱۷ کیلومتری مرز ایران در شهر عشق‌آباد را زنگ خطری برای تهران تلقی می‌کند که می‌تواند به تنگ‌ترشدن دایره و حصار ایران منجر شود.

پیرو این هشدار ناصر امین، آن‌گونه که رویترز هم در گزارشی درخصوص افتتاح سفارت اسرائیل در شهر عشق‌آباد عنوان داشته است: «با این اقدام نزدیک‌ترین حضور دیپلماتیک اسرائیل به مرز ایران ایجاد شد که بخشی از تلاش‌ها برای تقویت رابطه اسرائیل با کشور همسایه جمهوری اسلامی ایران است». در همین باره الی کوهن، وزیر امور خارجه اسرائیل نیز در توییتی نوشت: «آمده‌ام تا سفارت اسرائیل را در فاصله ۱۷ کیلومتری مرز ایران افتتاح کنم و سلسله نشست‌هایی را با رئیس‌جمهوری و دیگر مسئولان ترکمنستان داشته باشم». اسرائیل هم اکنون علاوه بر ترکمنستان، با دیگر همسایگان ایران یعنی جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکیه هم روابط رسمی و در پایتخت این کشورها سفارت دارد. اسرائیل همچنین بعد از توافق ابراهیم در جنوب خلیج فارس، با دو کشور امارات و بحرین رابطه رسمی و سفارتخانه و با دو کشور عمان و قطر، رابطه غیررسمی دارد.

اما در مقابل این نگاه، امیرعلی بجنوردی دیگر کارشناسی بود که در گفت‌وگوی خود با «شرق» نظری متفاوت دارد و بر این باور است که شرایط بحرانی و حتی ابربحرانی داخلی در اراضی اشغالی و شکاف گسترده، عمیق و تقریبا غیر قابل بازگشت در اسرائیل باعث شده است که نتانیاهو به جای تمرکز روی مسائل داخلی به موضوع ایران و حوزه سیاست خارجی به عنوان یک راه گریز و دستاورد توسل کند، این در حالی است که تحلیلگر مسائل اسرائیل اساساً افتتاح سفارت رژیم صهیونیستی در عشق‌آباد و ۱۷ کیلومتری مرز ایران را راه نجات بی‌بی از سقوط نمی‌داند.

بجنوردی در ادامه تحلیل خود روی اعتراضات هفتگی در اراضی اشغالی موسوم به «اعتراضات شنبه» مانور می‌دهد که وارد شانزدهمین هفته خود شده است. این کارشناس، جمعیت معترضین در شنبه این هفته را به اذعان رسانه‌های اسرائیلی بالای نیم‌میلیون نفر برآورد کرد که با توجه به تحلیلی که از شرایط در اسرائیل به دست می‌آید طی هفته‌های آتی جمعیت معترضین به بالای یک میلیون نفر هم خواهد رسید. از این منظر مفسر حوزه سیاست خارجی یادآور می‌شود که ایران اکنون اگرچه شاهد افتتاح سفارت اسرائیل در کشورهای همسایه خود است، اما لزوما به معنای محاصره ایران نخواهد بود، چراکه بجنوردی از بی‌طرفی همسایگان ایران در تقابل تهران - تل‌آویو می‌گوید و در این راستا تأکید دارد، از امارات و بحرین گرفته تا جمهوری آذربایجان، ارمنستان و اخیرا ترکمنستان به هیچ وجه اجازه نخواهند داد که زمین این کشورها محلی برای شیطنت و یا تحرکات ضدامنیتی اسرائیل علیه ایران شود.

در راستای آنچه که امیرعلی بجنوردی اشاره داشت، ترکمنستان در عرصه دیپلماسی و روابط منطقه‌ای همواره سیاست بی‌طرفی را دنبال می‌کند و به همین دلیل در هیچ دسته‌بندی، ائتلاف و گروه‌بندی سیاسی - نظامی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای عضو نمی‌شود. از سوی دیگر به باور بسیاری از ناظران، ترکمنستان کشوری منزوی به شمار می‌آید تا جایی که برخی تحلیل‌های رسانه‌ای اذعان دارند که بعد از کره شمالی، ترکمنستان دومین کشور بسته جهان است. لذا این گزاره مطرح است که اسرائیل نمی‌تواند روی عشق‌آباد برای تقابل با تهران حساب جدی باز کند، ولو آنکه سفارت خود را در عشق‌آباد (پایتخت ترکمنستان) و در ۱۷ کیلومتری مرز ایران افتتاح کرده باشد.

با این حال ناصر امین با ورود به تحلیل بجنوردی یادآور می‌شود که با توجه به وضعیت شکننده در روابط جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران و تحریکات و سوءاستفاده‌های اسرائیل از این شکنندگی روابط دو همسایه و همچنین سوء استفاده از وضعیت سرزمینی قره‌باغ و قفقاز، شاید تل‌آویو نیم‌نگاهی هم به بهره‌برداری‌های مشابه از ظرفیت سرزمینی ترکمنستان داشته باشد، به‌خصوص که این تحلیلگر یادآور می‌شود، ترکمنستان یک ذخیره بزرگ گازی در دریای خزر دارد و از منابع تأمین انرژی ایران به شمار می‌رود.

همسو با این ارزیابی‌ها، رویترز هم در ادامه گزارش خود پیرامون افتتاح سفارت اسرائیل در ترکمنستان به نکات مهمی در مناسبات عشق‌آباد و تهران اشاره دارد و می‌نویسد: «حجم تجارت ترکمنستان با ایران اندک است و دو کشور درباره تقسیم مرز‌ها در دریای خزر و استفاده از منابع نفت و گاز در این دریا اختلاف‌نظر دارند. این اختلاف‌نظر مانع از ساخت خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به اروپا در بستر دریای خزر شده است». به همین دلیل ناصر امین قدری بدبینی را چاشنی تحلیل خود می‌کند و در ادامه به «شرق» می‌گوید که «شاید اسرائیل بخواهد روی این نقاط اختلافی ایران و ترکمنستان دست بگذارد و وضعیتی مشابه با آنچه در مناسبات جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران روی داده است را ایجاد کند».

در تبیین بیشتر نقش مخرب تل‌آویو در مناسبات تهران - باکو، ناصر امین این را هم گوشزد می‌کند که درست در زمانی که روابط جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران بعد از هفته‌ها و ماه‌ها تنش دیپلماتیک به یک وضعیت آرام نسبی رسیده است، دوباره سر و کله وزیر امور خارجه اسرائیل در جمهوری آذربایجان و دیدارش با الهام علی‌اف پیدا می‌شود تا با تحریکات خود دوباره باکو را در مسیر تنش با تهران قرار دهد. از این رو تحلیلگر مسائل بین‌الملل در هشدار مجدد خود به مقامات سیاست خارجی ایران یادآور می‌شود که نباید به سادگی از کنار تحرکات دیپلماتیک اسرائیل در میان همسایگان ایران چشم‌پوشی کرد، چراکه در ادامه می‌تواند کشورهای بیشتری را درگیر کند و به شکاف تهران با همسایگانش منجر شود.

اما امیرعلی بجنوردی گفته‌های ناصر امین را به چالش می‌کشد و در ادامه گفت‌وگویش با «شرق» از زاویه دید متفاوتی به موضوع ورود می‌کند. این تحلیلگر امضای توافق سه‌جانبه پکن در اسفند سال گذشته و احیای روابط ایران و عربستان را ضربه بزرگی به تلاش‌ها و تکاپوهای دیپلماتیک اسرائیل برای محاصره ایران می‌داند. بجنوردی در تشریح این گزاره خود می‌گوید: «اسرائیل، هم در دوره نفتالی بنت و یائیر لاپید و همچنین در دوره نتانیاهو خود را به آب و آتش زد تا روابطش با عربستان را رسمی و عادی کند، اما نه تنها این مهم صورت نگرفت که در صحنه عمل ازسرگیری مناسبات ریاض - تهران و سفر هیئت بلندپایه حماس به عربستان سعودی باعث شد که تمام تلاش‌های نتانیاهو به در بسته بخورد».

البته بجنوردی هم یادآور می‌شود که گفته‌های او به معنای نادیده‌گرفتن تحرکات اسرائیل در کنار مرزهای ایران نیست و تهران هم باید برای تقابل و موازنه‌بخشی دست به تحرکات جدی بزند. با این حال کارشناس حوزه غرب آسیا یادآور می‌شود که پایان جنگ یمن، بهبود و ترمیم مناسبات عربستان و سوریه و گرم‌ترشدن مناسبات گروه‌های فلسطینی با سعودی‌ها می‌‌تواند از اصطکاک و صرف هزینه‌های کشورهای همسو با ایران بکاهد. البته ناصر امین در ادامه ارزیابی‌های خود، ازسرگیری روابط ایران و عربستان را به معنای پایان مناقشه تهران - ریاض نمی‌داند، بلکه آن را یک آشتی و مصالحه‌ای قلمداد می‌کند که می‌تواند طرفین را از درگیری بیشتر دور کند. لذا کارشناس مسائل غرب آسیا، اعتقاد دارد که هنوز رقابت‌های سیاسی و اختلافات بین دو طرف (ایران و عربستان) به قوت خود باقی است. با این برآورد، امین امضای توافق سه‌جانبه پکن را لزوماً خروج عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل از دستور کار ریاض تعریف نمی‌کند.

این در حالی است که بجنوردی نظری متضاد دارد و به شکاف کنونی کشورهای جامعه عربی و جهان اسلام با اسرائیل پس از روی کار آمدن دولت افراطی نتانیاهو اشاره دارد. این کارشناس اعتقاد دارد در چنین فضا و شکافی، اکنون گروه‌های مقاومت فلسطینی با تحرکات دیپلماتیک سعی دارند از ظرفیت شکاف کشورهای عربی با اسرائیل نهایت استفاده را ببرند، کمااینکه هیئت بلندپایه جنبش جهاد اسلامی به عراق سفر کرد و هیئت بلندپایه حماس هم راهی عربستان شد. این تحرکات به باور بجنوردی نشان می‌دهد که حتی با وجود عادی‌سازی روابط امارات متحده عربی و بحرین بعد از توافق ابراهیم، رفتار و عملکرد کابینه افراطی نتانیاهو در حق فلسطینیان باعث شده است که گسل جدید در مناسبات عربی با تل‌آویو شکل بگیرد. از طرف دیگر این کارشناس یادآور می‌شود کودتای قضائی نتانیاهو سبب شده است که شکاف جدی بین دولت بایدن و کشورهای اروپایی با بی‌بی شکل بگیرد و یک انزوای جدی را برای اسرائیل رقم بزند. در چنین شرایطی اسرائیل پتانسیل محاصره ایران را ندارد و با تحرکات منطقه‌ای صرفاً به دنبال یک نمایش تقابل با تهران است.