دام گسترده روسیه برای ایران

دیپلماسی ایرانی: واقعا روسیه از ایران چه می خواهد؟ آیا ما واقعا متحد روسیه هستیم؟ آیا روسیه ما را جزء متحدان استراتژیکش محسوب می کند؟

به اعتقاد نگارنده این سطور، روسیه هیچ گاه جمهوری اسلامی ایران را به چشم متحد ننگریسته است. با وجود این که بسیاری از دولتمردان ما چه در دولت چه در نهادهای دیگر و چه در دولت سیزدهم و چه در دولت یازدهم و دوازدهم خیلی مایل بودند روسیه را متحد استراتژیک ایران بدانند؛ حتی یکی از دیپلمات های وزارت امور خارجه یک بار به نویسنده گفت در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، در سفری که او به هیئت همراهش به مسکو داشت، طرف ایرانی اصرار زیادی کرد که در تفاهم نامه ای که میان دو کشور امضا می شود، روسیه برای ما از واژه متحد یا متحد استراتژیک یا دوست نزدیک استفاده کند اما طرف روسی به هیچ وجه راضی نشد و در آخر تنها روس ها پذیرفتند از چیزی به معنای کشور همراه با روسیه بدون هیچ بار سیاسی و خقوقی برای ایران استفاده کنند. 

در سفری که آقای سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری کشورمان به روسیه داشت نیز شیوه استقبال کرملین از او نشان می داد که مسکو می خواهد این پیام را بدهد که به ایران به چشم یک متحد نمی بیند و حتی آن را یک کشور دوست و نزدیک به خود هم به حساب نمی آورد.

این رویکرد روسیه همچنان ادامه دارد و حتی بعد از جنگ اوکراین نیز روسیه این نگاه خود را نسبت به کشورمان تغییر نداده است. حتی به لحاظ ارتقای سطح همکاری های تجاری، نیز با وجود همه اشتیاق ایران، تلاش روسیه بیش از همه استفاده از کشورهای دیگری جز ایران است که حتی ممکن است برخی از آن کشورها رقیب ایران هم محسوب شوند. همکاری های استثنائی که روسیه با کشورهای عربی شورای همکاری خلیج فارس به ویژه امارات متحده عربی دارد و همچنین توافقات استراتژیکی که با ترکیه داشته به هیچ وجه قابل مقایسه با همکاری های اقتصادی اش با ایران نیست. روسیه حتی فکر نمی کند مشابه همکاری گازی ای که با ترکیه پدارد را بخواهد با ایران یش ببرد. حتی مسکو خود پیشنهاد لغو روادید به کشورهای عربی شورای همکاری را داده و با اشتیاق تلاش دارد آن را عملی کند در حالی که مذاکرات تهران و مسکو برای لغو روادید حتی به صورت گروهی دست کم پنج سال است ادامه دارد و هنوز به نتیجه نرسیده است.

این در حالی است که مسکو تلاش دارد از ایران در دو هدف نهایت استفاده را ببرد. نخست، در زمینه بهره برداری حداکثری از نگاه های ضد غربی ایران در تعامل با غرب و جامعه جهانی و حتی جامعه عربی، و دیگری تبدیل ایران به یک شریک یا حتی شریک جرم در نبرد اوکراین با هدف کاستن از تحمیل هزینه های جنگ بر خود.

بهره برداری از نگاه های ضد غربی ایران

مسکو ابایی ندارد بگوید که نگاه ضد غربی ایران به سود منافع روسیه است. اگرچه مقامات روسیه کمتر به چنین مساله ای اشاره می کنند اما کارشناسان روس و افراد نزدیک به آنها به مناسبت های مختلف این موضوع را به وضوح و صراحت بیان کرده اند. اظهارات رجب صفروف، مدیر مرکز مطالعات ایران معاصر در روسیه شاهدی بر این ادعاست که می گوید: «ایران همچون سپر دفاعی آهنین برای ما (روسیه) در برابر غرب است و اگر دولتی غربگرا در ایران به سر کار بیاید از همان لحظه فروپاشی روسیه آغاز خواهد شد.» (1) برای همین مسکو نهایت تلاش خود را می کند ایران را در جبهه ضد غرب نگه دارد و هرگز اجازه ندهد روابط ایران و غرب بهبود یابد. در طول سالیان گذشته رفتارهای روسیه و دخالت های آن و اقدامات پشت پرده اش همگی این ادعا را ثابت کرده اند. حتی در بحث برجام و مذاکرات هسته ای روسیه بارها پیش افتاده تا توافقی میان ایران و غرب به دست نیاید که منافع حداکثری آن لحاظ نشده باشد. این موضوع را هم در دوران دولت قبل و هم در مذاکرات اخیر هسته ای به روشنی دیده ایم. روسیه تا آنجا پیش رفته که از طرف ایران در مذاکرات هسته ای صحبت می کند و عملا ابتکار عمل را از طرف ایرانی گرفته و حتی می توان ادعا کرد سخنگوی طرف ایرانی در مذاکرات هسته ای شده است. هدف از این کار قطعا کمک به ایران نیست بلکه تسلط بر تیم ایرانی است تا مذاکرات را به سمتی پیش ببرد که منافعش را تامین کند. منافعی که الزاما به معنای لحاظ منافع ایران نیست.

تبدیل ایران به شریک جنگ

روسیه در نبرد اوکراین دنبال شریکی می گردد تا نخست بار سنگین جنگ در اوکراین را که می توان گفت در حقیقت جنگ آن با غرب و ناتو است، سبک کند؛ دوم صحنه نبرد را گسترش دهد تا به این ترتیب از تمرکز هزینه های جنگ به روی خود بکاهد؛ سوم از تمرکز ویژه دشمنانش بر خود بکاهد و آنها را متوجه شرکای دیگرش نیز بکند و چهارم که شاید مهمتر از همه باشد، در صورت تصمیم غرب به انجام اقدامات تلافی جویانه در صورت تشدید جنگ در اوکراین، صرفا هدف خودش نباشد. 

در اینجا باید بر این نکته تاکید کرد که روسیه در هیچ حالتی شکست در جنگ اوکراین را نمی پذیرد. برای همین برای رسیدن به پیروزی یا تعریف موفقیت از نگاه خود دست به هر کاری می زند. از جمله ممکن است از سلاح استراتژیک اتمی که از آن به سلاح های محدود هسته ای نیز یاد می کنند استفاده کند، در این صورت ایالات متحده به عنوان سردمداران غرب یا ناتو مجبور خواهند شد اقدام متقابل انجام دهند که باید این اقدام متقابل، هم سطح باشد که در این صورت کشورهای شریک روسیه در جنگ در سیبل قرار خواهند گرفت. اگر روسیه یا غرب چنین اقدامی نکنند به احتمال بسیار زیاد جامعه جهانی به سمت یک جنگ بین الملل جدید متمایل خواهد شد. 

بنابراین دور از ذهن نیست که ترویج شایعه ارسال پهپاد از ایران به روسیه و حتی شایعه استفاده آن از جنگ اوکراین را روس ها خود مطرح کرده باشند و به رسانه های غربی درز داده باشند. کما این که ارسال جنگنده های سوخو 35 به ایران را نیز قبل از همه رسانه های روسی در بحبوحه بحران ایران و غرب بر سر ادعای ارسال پهپاد به اوکراین بر سر زبان ها انداختند. حتی احتمال ارسال موشک از ایران به روسیه نیز در رسانه های روسیه بازتاب یافت. همه اینها برای این است که روسیه به دنبال شریک جرم می گردد و می خواهد ایران را در جنگ اوکراین شریک خود کند و هزینه های آن را به دوش ایران نیز بیندازد. 

شاید در اینجا ذهن ها به بلاروس نیز معطوف شود اما فراموش نکنیم وزن و ثقل بلاروس به هیچ وجه به اندازه وزن و ثقل ایران نیست. کما این که اهمیت ژئوپلتیکی ایران برای غرب به مراتب بیشتر از بلاروس است. و این ویژگی را هم روسیه خیلی خوب می داند و تلاش دارد از آن نهایت بهره را ببرد هم غرب.

راهکار ایران

تاکید ایران بر این که شریک هیچ طرفی در جنگ اوکراین نیست، سیاستی کاملا صحیح است که وزارت امور خارجه دائما آن را تکرار می کند. همچنین این که پهپادهای ادعایی برای استفاده از جنگ در اوکراین نبوده و قبل از آغاز جنگ احتمالا به روسیه فرستاده شده نیز موضع صحیحی است که باید بیش از پیش بر آن تاکید کرد. 

ما چاره ای نداریم جز این که به راهکار سابقمان که همیشه مسیر دیپلماسی را با آن تعریف کرده ایم برگردیم، راهکاری که شعار آن هنوز بر سر در وزارت امور خارجه کشورمان هست: "نه شرقی نه غربی جمهوری اسلامی".

اگر ایران تلاش نکند که از دامی که روسیه برای آن پهن کرده و غرب به آن فرصتی برای ضربه زدن و چه بسا ضربه ناکار زدن به ایران می نگرد، خود را برهاند و از این بازی خود را دور نکند، می توان عواقب بسیار سختی را پیش بینی کرد که شاید خطرات بسیاری داشته باشد. 

در حال حاضر غرب در حال قانع کردن افکار عمومی خود با پررنگ کردن ادعای سلاح و پهپاد به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین است. خوراکی که روسیه برای آن فراهم آورده است. نباید در این دام مهلک بیفتیم و تاوان کار نکرده را بپردازیم. هر چه باشد آغازگر جنگ اوکراین روسیه بوده و نباید اجازه دهیم با فریب و سوء استفاده از حسن نیت ما پای ما را به این جنگ بگشاید.

در آخر یادآوری نکته لازم است که همه آنچه گفته شد به هیچ وجه به معنای دشمنی روسیه با ایران نیست، روسیه حتی نمی خواهد از ایران برای خود دشمن بسازد، بلکه تنها و تنها هدفش تامین منافعش است و در این راه ابایی ندارد که هر جا لازم باشد کسی را قربانی کند، با دشمنانش دوست شود و با متحدانش دشمن. در واقع این سیاستی است که شرق و غرب ندارد و همه کشورها آن را نصب العین خود قرار داده اند. برای روسیه هر کشوری ظرفیت هایی دارد که باید از آن ظرفیت ها در جهت منافع خود بهره برداری کند، این سیاستی است که نه تنها روسیه بلکه همه کشورهای جهان از امارات و عربستان گرفته تا ترکیه و غرب اتخاذ کرده اند. این وظیفه ماست که به فکر منافع ملی خود باشیم و اجازه ندهیم کسی ما را قربانی کند یا فدای منافع کشوری شویم یا به قدری در دامن کشوری غش کنیم که زمینه سوء استفاده را برای آن فراهم آوریم.

پاورقی:

1- https://www.asriran.com/fa/news/830654/%D8%B1%D8%AC%D8%A8-%D8%B5%D9%81%D8%B1%D9%88%D9%81-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2-%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%90-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DA%AF%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D8%AE%D8%B7%D8%B1%D9%86%D8%A7%DA%A9%E2%80%8C%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%B3%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85