مشکلات ترکیه با جهان غرب

نویسنده: محمود فاضلی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل

دیپلماسی ایرانی: در فضای کنونی سیاست خارجی ترکیه، فقط یک عنصر نامتغیر وجود دارد، آن هم اعلام یک و یا تمامی‌کشورهای غربی به‌عنوان دشمن، قبل از هر انتخابات است. اولین گام در آستانه انتخابات با سخنان اردوغان در مورد یونان مبنی بر اینکه «یک شب به ناگاه می‌آییم» برداشته شد. ولی برخلاف انتظار، دولت حزب عدالت و توسعه، پاسخ «یونان، لقمه آسانی نیست»، بجای آتن از اتحادیه اروپا و آمریکا آمد و چنین به‌نظر می‌رسد که برای ترکیه به مشکلی جدیدی در حوزه دیپلماسی تبدیل شد. در این رابطه، ابتدا موضع جمهوری چک به‌عنوان رئیس دوره‌ای اتحادیه اروپا در حمایت از یونان و سپس پاسخ وزیر خارجه فرانسه مبنی بر اینکه «یونان هر وقت نیاز داشته باشد، فرانسه را در کنار خود خواهد دید»، قطعا برای ترک‌ها زنگ خطر محسوب می‌شود.

رویکرد واشنگتن در این زمینه نیز قابل تأمل بنظر می‌رسد. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ضمن ارزیابی جمله اردوغان مبنی بر اینکه که «یک شب به ناگاه می‌آییم»، این بیان را به اشغال اوکراین از سوی روسیه تشبیه کرده و پرسشگری در مورد حاکمیت یونان بر جزایر مورد اختلاف را غیر قابل قبول دانست. به اعتقاد آمریکا، در دوره‌ای که روسیه خاک یک دولت اروپایی را اشغال کرده است، از اظهاراتی که موجب افزایش تنش میان هم پیمانان ناتو می‌شود، ابراز نگرانی می‌شود.

شواهدی وجود دارد که آنکارا به این درک رسیده که با ادامه چنین مواضعی تمامی غرب را در جبهه مقابل خود خواهد دید، لذا اردوغان با گفتن «همانگونه که یونان همتراز ما نیست، مخاطب ما هم نمی‌باشد»، فعلاً موضوع را فیصله یافته تلقی کرده است. اگرچه با نزدیک شدن تاریخ انتخابات در ترکیه، این موضوع می‌تواند مجدداً به‌عنوان ابزار تبلیغاتی استفاده شود.

از سوی دیگر، نامه معاون خزانه‌ داری آمریکا خطاب به دولت حزب عدالت و توسعه مبنی بر اینکه «اگر تحریم‌های غرب علیه روسیه از طریق ترکیه نقض شود، علیه شما هم تحریم اعمال می‌شود»، دومین هشدار جدی از سوی غرب به ترکیه است. اعمال فشار در مورد تحریم‌ها علیه روسیه بر آنکارا در دوره آتی نیز افزایش خواهد یافت. به علاوه، با توجه به اظهارات مقامات فرانسوی، مواضع فرانسه نشان می‌دهد فرانسه، آنکارا را تقریبا همتراز با روسیه، چین و بلاروس که دشمن ناتو محسوب می‌شوند، ارزیابی خواهد کرد.

کمیسیون اروپا که از منتقدان جدی رویکرد آنکارا در قبال مسائل منطقه‌ای از جمله یونان، شرق مدیترانه و شرکت نکردن در تحریم‌ها علیه روسیه است، تحریم ترکیه را به‌دلیل سیاست‌های مخالف منافع اروپا اجتناب ناپذیر می‌داند. به باور اروپا، ترکیه از یکسو از تمام امکانات و مزایای اروپا و همچنین اتحادیه گمرکی اروپا بهره‌مند است، اما از سوی دیگر با روسیه مماشات کرده و با یونان به‌عنوان عضو اتحادیه اروپا بر سر نزاع است. در حالیکه غرب و اروپا در قبال جنگ اوکراین موضع‌گیری واحدی دارند، ترکیه به فکر سودجویی و فرصت‌طلبی از شرایط موجود است.

در موضوع مهاجرت‌های غیرقانونی به اروپا اظهارات وزیر خارجه فرانسه مبنی بر اینکه «از مهاجران به‌عنوان عنصر تهدید علیه غرب استفاده می‌کنند»، باعث گردید نام ترکیه در کنار سایر کشورهایی که سیاست مناسب و رضایت بخشی در قبال پناهجویان ندارند، مطرح می‌شود. در حالیکه کمیسیون اتحادیه اروپا سعی دارد کرواسی، بلغارستان و رومانی را وارد منطقه شنگن کند، اخذ ویزای شنگن برای شهروندان ترک بسیار دشوار شده است.

واشنگتن که علیه ترکیه به‌عنوان عضو ناتو رسماً تحریم اعمال کرده و او را از پروژه اف-35 خارج کرده، در خصوص فروش اف-16ها هم ترکیه را ناامید کرده است. درحالیکه یونان با جنگنده‌هایی که از آمریکا و فرانسه خریده است، هم برتری هوایی در اژه را بدست گرفته و هم واشنگتن و پاریس را در کنار خود احساس می‌کند. ترک‌ها مخالف هر توافقی هستند که آن‌ها را محدود کند. به باور آن‌ها اعمال چنین محدودیت‌هایی برای خرید جنگنده‌های اف-35 از سوی یکی از اعضای ناتو برای یک عضو دیگر این  سازمان به‌هیچ وجه قابل قبول نیست. آن‌ها دلیل این مخالفت‌ها را وجود لابی با نفوذ یونان و ارمنستان در کنگره آمریکا می‌دانند.

اگرچه ترکیه در طول سال جاری، گام‌هایی در جهت عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی، ارمنستان و بهبود روابط با آمریکا، عربستان، امارات و مصر برداشته و یا با ایجاد کریدور غلات در دریای سیاه به‌همراه سازمان ملل آن را یکی از دستاوردهای مهم دیپلماسی ترکیه در سال 2022 می‌داند اما در روابط با جهان غرب همچنان دارای مشکلاتی است.

اردوغان اصرار دارد تا زمانی که به وعده‌های داده شده عمل نشود، مواضع اصولی و مصمم خود را در زمینه عضویت سوئد و فنلاند در ناتو را حفظ کند. اگرچه سوئد انتظار دارد ترکیه عضویت این کشور را تایید کند، اما به درستی مشخص نیست این اتفاق چه زمانی رخ خواهد داد. در اجلاس سران ناتو در 28 ژوئن سال جاری در مادرید اسپانیا تفاهمنامه سه جانبه‌ای بین ترکیه، فنلاند و سوئد که متقاضی عضویت در ناتو هستند، در خصوص نگرانی‌‌های امنیتی آنکارا به امضا رسید و نخستین نشست سازوکار کمیته مشترک دائمی در فنلاند برگزار شد. ترکیه موافقت خود با پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو را منوط به پذیرش شروط خود در زمینه مبارزه با تروریسم از سوی این دو کشور کرده است. پارلمان ترکیه، برخلاف دیگر کشورهای عضو ناتو، هنوز پروتکل الحاقی سوئد و فنلاند را تصویب نکرده است.

همچنین تصمیم آمریکا درباره برداشتن ممنوعیت صادرات سلاح به قبرس یونانی‌نشین موجب خشم آنکارا و بخش قبرس ترک‌نشین که با آنکارا روابط حسنه‌ای دارد، شد. آنکارا مدعی است ناچار به دفاع از حقوق قبرس ترک‌نشین است و به اقدامات عملی دست خواهد زد. این تصمیم آمریکا به معنای فاصله گرفتن از سیاست توازن و جانبداری کامل از یونان است. به‌زعم ترکیه اصلی‌ترین علت این تصمیم آمریکا آن است که قبرس جزو مهم‌ترین کشورهای فعال جهان در امر پول‌شویی است.

ترکیه بیش از شش دهه است که نامزد پیوستن به اتحادیه اروپاست و مجموعه اختلافات موجود میان آنکارا و این اتحادیه، روند عضویت ترکیه در اروپا را با چالش‌های بسیار جدی مواجه کرده است. بنظر می‌رسد تمایل آنکارا برای پیوستن به سازمان همکاری شانگهای نیز به‌عنوان مانع جدیدی برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا محسوب ‌شود./شورای راهبردی روابط خارجی