احتمال آغاز جنگی دوباره میان ارمنستان و آذربایجان

نویسنده: توماس او فالک Thomas O Falk

دیپلماسی ایرانی: آتش بس شکننده بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، در پی درگیری دو کشور بر سر منطقه قره باغ، از نوامبر 2020 تاکنون ادامه داشته است اما از اوایل ماه جاری میلادی، باکو و ایروان، هر یک طرف مقابل را به نقض مرگبار آتش بس، متهم می کنند. 

از زمان بازپس گیری کنترل بخش اعظم قره باغ توسط جمهوری آذربایجان در جنگ نوامبر 2020، دسترسی ارمنستان به این منطقه فقط از طریق دالان لاچین، امکان پذیر بوده است.  

المار مصطفایف، تحلیلگر سیاسی و استاد دانشگاه خزر در جمهوری آذربایجان، می گوید به تازگی ارمنستان تلاش کرده تا مفاد توافقنامه آتش بس را که توسط رهبران دو کشور و روسیه پس از جنگ 44 روزه  امضاء شده است، زیرپا بگذارد. به گفته این کارشناس، اوایل ماه جاری یک نظامی جمهوری آذربایجان توسط نیروهای مورد حمایت ارمنستان کشته شد و باکو نیز در تلافی این درگیری، به اقدامات متقابل متوسل شد. مقامات جمهوری آذربایجان می گویند که موضع نیروهای این کشور در لاچین که منطقه حایل بین مرز ارمنستان و قره باغ است، توسط نیروهای وابسته  به ارمنستان زیر آتش قرار گرفت. مصطفایف می گوید، ایروان مفاد موافقتنامه آتش بس را محترم نمی شمارد.  

بر اساس موافقتنامه آتش بس، همزمان با خروج نیروهای ارمنستان از منطقه قره باغ، باید نیروهای پاسدار صلح روسیه در مرزهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان مستقر شوند و دولت ارمنستان گروه های غیرقانونی مسلح فعال در قره باغ را خلع سلاح کند اما ایروان به تعهدات خود در این باره عمل نکرده است. از جمله دیگر موارد نقض آتش بس از سوی ارمنستان، خودداری این کشور از ساختن جاده دیگری است که ارمنستان را به قره باغ متصل کند. نساختن چنین جاده ای به جای دالان لاچین، باعث شده است که جمهوری آذربایجان نتواند کنترل شهر لاچین را به دست آورد. با اینکه جمهوری آذربایجان ساختن دالان ارتباطی تازه ارمنستان به قره باغ را در خاک خود تقریبا به  پایان رسانده، اما دولت ارمنستان هنوز احداث این دالان جدید را آغاز نکرده است. 

جمهوری آذربایجان امکان دسترسی ارمنستان به قره باغ را فراهم می سازد اما ارمنستان اجازه نمی دهد تا جمهوری آذربایجان از طریق دالان زنگزور به منطقه خودمختار نخجوان که بخشی از خاک این کشور محسوب می شود، دسترسی داشته باشد. 

با وجود چنین مسائلی، مقامات قره باغ، جمهوری آذربایجان را به نقض آتش بس متهم کرده اند. در حمله پهپادهای جمهوری آذربایجان، دو نفر از نیروهای جدایی طلب مورد حمایت ارمنستان کشته و 14 نفر دیگر زخمی شده اند. 

خاچیک مرادیان، استاد دانشگاه کلمبیا و کارشناس مسائل خاورمیانه می گوید که ارمنستان بر اثر شکست در جنگ نوامبر 2020 با جمهوری آذربایجان فلج شده است اما در مقابل، باکو با پیروزی در این جنگ از دستاوردهای ژئوپلیتیک خود سوء استفاده می کند. جمهوری آذربایجان حمله می کند چون می تواند و توجهی به این مساله ندارد که ارمنستان می گوید تا ماه سپتامبر نیروهای خود را از قره باغ خارج خواهد کرد و برای این کار احداث جاده دیگری به جای دالان لاچین را آغاز کرده است. به  گفته این کارشناس، امروزه احتمال بروز جنگ دیگری بین دو کشور از فروکش کردن تنش میان آنها، بیشتر است. 

وزیر امور خارجه ارمنستان از جامعه بین المللی خواسته است به اقدامات تجاوزکارانه جمهوری آذربایجان پایان دهد. دولت روسیه نیز باکو را به نقض آتش بس متهم کرده است. وزیر دفاع روسیه گفت که تدابیر لازم را برای ایجاد ثبات و آرامش بین ایروان و باکو اتخاذ خواهد کرد.  

روز چهارشنبه، اتحادیه اروپا نیز از باکو و ایروان خواست از خود خویشتنداری نشان دهند و بی درنگ درگیری ها را متوقف کنند. 

دولت آمریکا نیز نگرانی عمیق خود را از تشدید مناقشه بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان اعلام کرده و ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور اتخاذ تدابیر فوری برای فرونشاندن مناقشه بین دو کشور را خواستار شده است.  

مناقشه قره باغ با اعلام استقلال یک جانبه  آن در پی  فروپاشی شوروی سابق در سال 1991 آغاز شد. پس از اعلام استقلال جمهوری آذربایجان و ارمنستان، هر دو کشور مدعی مالکیت این منطقه شدند که 12 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد. اما بر اساس قوانین بین المللی، با اینکه اکثر ساکنان قره باغ را ارامنه تشکیل می دهند اما این منطقه بخشی از خاک و قلمرو جمهوری آذربایجان محسوب می شود. 

در جنگی که در سال 1992 بر سر حاکمیت بر این منطقه بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان درگرفت، 30 هزار نفر کشته و صدها هزار نفر نیز آواره شدند. جنگ قره باغ پس از دو سال، با پیروزی ارمنستان پایان یافت. 

در سال 2020، جمهوری آذربایجان بخش قابل ملاحظه ای از منطقه قره باغ را در جنگ با ارمنستان بازپس گرفت. در جنگ 6 هفته ای بین دو کشور دست کم 6500 نفر کشته شدند. این درگیری با میانجیگری روسیه در نوامبر 2020 با امضای موافقتنامه آتش بس پایان یافت اما همواره از سوی هر دو کشور نقض شده است.

منبع: الجزیره / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11