افزایش شتابان جمعیت جهان با وجود فقر و مشکلات دیگر

دیپلماسی ایرانی: بر اساس تقویم سازمان ملل متحد بیستم تیر ماه مصادف با روز جهانی جمعیت است. جهان در سال ۲۰۱۱ با جمعیتی برابر با ۷ میلیارد نفر نظرها را به خود جلب کرده بود که این رقم امسال به ۸ میلیارد نفر بالغ شده و احتمالا در سال ۲۰۵۰ به حدود ۱۰ میلیارد نفر خواهد رسید . آمارها و بررسی ها نشان می دهد که جمعیت کشورهایی که سریع ترین میزان رشد را داشته اند غالباً در گروه کشورهای موسوم به کمتر توسعه یافته قرار دارند که در بین سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ شاهد رشد سالانه جمعیتی حدود ۲.۴ درصد بوده اند.

اینکه رشد جمعیت و سیاست های جمعیتی کشورهای مختلف با چه چشم انداز سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی مورد اهتمام قرار می گیرد به عوامل و متغیرهای گوناگونی بستگی دارد که بعضا با سیاست های کنترلی و نظارتی و گاهی اوقات بر اثر تغییر و تحولات سیاسی – اجتماعی محیط های داخلی و پیرامونی هر حوزه مشخص، متاثر و یا تاثیرگذار می شود. باید توجه داشت که صدها هزار سال طول کشیده است تا جمعیت کره زمین به مرز یک میلیارد نفر برسد. لیکن تنها در دویست سال اخیر این رقم هفت برابر شده که عوامل مختلف زیست محیطی و اقتصادی – سیاسی جهان در بروز آن نقش داشته اند.

از دیرباز و گذشته های دور روز جهانی جمعیت که در این هفته مصادف با سالگرد آن هستیم موقعیتی را فراهم کرده است که علاوه بر بزرگداشت این رخداد، با نگاهی واقع گرایانه به اطراف و اکناف آن نیز توجه بیشتر و دقیق‌تری بشود.

سال ۲۰۲۲ با رقم یکصد میلیون آواره در جهان نه تنها رکورد سال های گذشته این پدیده تاسف بار در دنیا را شکست، بلکه سالی غم‌انگیز و سیاه برای بخشی از مردم و جمعیت جهان که درگیر این عارضه و پدیده تحمیلی شده‌اند بود. عواملی همچون تجاوزات، نقض حقوق انسانی و نتایج آشکار جنگ های مختلف در نقاط گوناگون جهان، ریشه ها و علل اصلی آوارگی و جابه جایی های اجباری جمعیت در جهان بوده است. بر اساس آمار سازمان ملل متحد از هر ۷۸ نفر جمعیت فعلی جهان یک نفر در شرایط آوارگی و دوری از مسکن و ماوای اصلی خود به سر می برد و واقعیت وقتی تلختر می شود که توجه کنیم عدد یاد شده در برخی موارد حتی از جمعیت بسیاری از کشورهای جهان نیز فراتر می رود.

بر پایه گزارش آژانس سازمان ملل متحد در امور پناهندگان "HCR" اگرچه آمار یاد شده هر ساله شدیدتر و وخیمتر می شود لیکن سال ۲۰۲۲ به ویژه به دلیل تهاجم روسیه به اوکراین که باعث بروز یکی از بزرگترین آوارگی های پس از جنگ جهانی دوم شده است، به رکوردی جدید رسید.

در شرایط فعلی بیش از ۷ میلیون این نفر از اتباع اوکراینی در داخل این کشور از خانه و کاشانه خود آواره شده اند و بالغ بر ۶ میلیون نفر اوکراینی نیز به منظور پناهندگی از کشور خود گریخته اند. اوضاع اوکراین و عوارض جمعیتی آن را در شرایطی ناظر هستیم که ناآرامی‌های دیگر نقاط دنیا از بورکینافاسو تا میانمار آمار یاد شده را افزایش خواهد داد.

آخرین آمار "HCR" حکایت از آن دارد  که آوارگی و مهاجرت های اجباری در جهان باعث به وجود آمدن حدود ۲۶.۶ میلیون نفر پناهنده، نزدیک به ۵۱ میلیون نفر آواره در اثر جابه جایی های اجباری انسان ها در داخل کشورهای خود، نزدیک به ۴.۴ میلیون متقاضی پناهندگی و حدود ۴.۵ میلیون آواره ونزوئلایی را راهی خارج از ونزوئلا کرده است.

جدای از اوکراین و تحولات  این کشور، گزارش آژانس تخصصی سازمان ملل متحد ناظر بر این واقعیت نیز هست که بالغ بر دو سوم پناهندگان جهان به کشورهای سوریه، افغانستان، ونزوئلا،  سودان جنوبی و میانمار تعلق دارند و در این بین ترکیه در سال ۲۰۲۱ پذیرای ۳.۸ میلیون پناهنده که عمدتاً سوری هستند بوده است.

چنانچه از کنار ملاحظات و عوامل سیاسی و جنگ ها که تأثیر قطعی در بروز مهاجرت ها دارند عبور کنیم بحران های محیط زیستی، از قبیل خشکسالی ها و تغییرات اقلیمی یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در افزایش مشکلات جمعیتی و آوارگی در جهان است که با در نظر گرفتن چشم انداز آینده افزایش جمعیت جهان، که امروزه نزدیک به عدد هشت میلیارد نفر است و پیش بینی می‌شود طی سه دهه آینده این رقم به ۱۰ میلیارد نفر برسد، معنی و مفهوم نگرانی بین المللی بیشتر معنا پیدا می کند.

پیش بینی مراجع بین المللی همچنین گویای این واقعیت است که بالغ بر نیمی از رشد جمعیت جهان در سال ها و دهه های آینده تنها در ۹ کشور جهان که عمدتاً در حال توسعه هستند، رخ خواهد داد. از طرف دیگر اگر بپذیریم که جمعیت منشاء و اساس مهاجرت به شهرها و ایجاد کلان شهرها بر اثر این تحول بوده است، در این وضعیت چگونگی به هم خوردن ساختار های روستایی و مهاجرت به سمت شهرها، مشکلات و نتایج خود را بیش از پیش نشان می دهد.

آمارها  حاکی از آن است که در سال ۱۸۰۰ میلادی کمتر از سه درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می کردند. لیکن در سال ۲۰۰۸ این جمعیت از مرز ۵۰ درصد عبور کرد و باعث ایجاد ۲۶ کلان شهر بالای ۱۰ میلیون نفر جمعیت و یا بیشتر (Megapols) شده که در سال ۲۰۱۸ به رقم ۵۵ درصد و در نیمه قرن جاری به مرز ۶۸ درصد جمعیت جهان که شهرنشین خواهند بود بالغ می شود.

نتیجه قهری چنین روندی در مسیر تحولات جمعیتی دنیا می تواند این واقعیت را تصویر بنماید که تا سال ۲۰۵۰ جمعیت شهرنشینی در دنیا بیش از دو و نیم میلیارد نفر افزایش می یابد. این افزایش جمعیت و تغییر درساختارهای شهری و روستایی، الزاماتی همچون چگونگی تامین نیازهای اولیه جمعیت حاضر در کانون های مختلف جمعیتی از جمله شهرها را برای حاکمان و مسئولین مربوطه به وجود خواهد آورد. اینکه جمعیت ها به چه میزان نقش تاثیرگذاری در معادلات سیاسی – امنیتی و تعادل قوا در جهان ایفا می کنند موضوعی است که می تواند از دریچه های مختلف به آن نگریسته شود. لیکن چگونگی تعامل با فرایند کلیدی فراهم سازی محیطی امن، مطمئن و دربردارنده حداقل امکانات لازم و قابل محاسبه برای زیست سالم، تغذیه، بهداشت، مسکن، آموزش، آینده شغلی و محیط مناسب زندگانی و بسیاری دیگر از الزامات ضروری، مقدمه‌ای است که بدون تحقق و آماده سازی آن، آینده روشنی را برای این فرایند تصویر نخواهد کرد.