بحران اوکراین؛ جنگ نیابتی ایالات متحده با روسیه

نویسنده: طاهره حسن پور، دانش آموخته روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی

دیپلماسی ایرانی: رویکرد واقع گرایی یکی از روش های نظری در سیاست بین الملل است که بعد از جنگ های جهانی اول و دوم پا را فراتر نهاده و درصدد است بر اساس باورهای نمایندگان مکتب فکری خود جهان را بر اساس آنچه هست نه آنچه باید باشد، ترسیم کند. جنگ یکی از قدیمی ترین راه ها برای حصول به اهداف مهم و حیاتی در ادوار گذشته تا کنون برای حکومت ها بوده است. 

بحران اوکراین، بحرانی که نقطه تقابل و برخورد دو کشور روسیه و ایالات متحده است، دو قدرتی که هر دو آرزوی تسلط بر یکدیگر و به دست آوردن سهم بزرگی از قدرت جهانی را داشته و دارند. 

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی برگ برنده ای برای ایالات متحده آمریکا به دست داد و با ایجاد سازمان آتلانتیک شمالی (ناتو) درصدد ایجاد امنیت دسته جمعی به نقش خود در مرکب قدرت شد. ایالات متحده آمریکا, مهمترین و بزرگترین مهره اساسی ناتو و یکی از کشورهایی است که با توجه به گسترش کمک های نظامی به اوکراین به نظر می رسد جنگ قدرت را با روسیه در زمین اوکراین بازی می کند.

اوکراین به چندین دلیل برای مسکو دارای اهمیتی حیاتی است. از لحاظ تاریخی که روس ها کیف را به عنوان خاستگاه تاریخی خود که اولین دولت روس در آن شکل گرفته است می نگرند و از لحاظ مذهبی کیف خاستگاه و محل بنیان کلیسای ارتدوکس روسیه محسوب می شود و از لحاظ هویتی و فرهنگی نزدیک به 20% از جمعیت اوکراین روس زبان هستند و از لحاظ اقتصادی که بسیاری از صنایع و مادر و سنگین در زمان اتحاد جماهیر شوروی در اوکراین قرار داشته که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به اوکراین تعلق گرفت. روسیه همچنین 80% گاز طبیعی و 75%  نفت خام خود را از طریق اوکراین به اتحادیه اروپا صادر می کند. و از لحاظ راهبردی اوکراین نقش یک خط ارتباطی بین روسیه و اروپا ایفا کرده است.  می توان به این شکل هم توضیح داد که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اوکراین به عنوان مرز روسیه و ناتو شناخته شده است بنابراین اوکراین سنگرگاه روسیه علیه ناتو محسوب می شود. آغاز بحران را می توان تقریبا به سال 1996 نسبت داد که ناتو قصد گسترش به سمت شرق را آغاز کرد و در کشورهای لهستان و جمهوری چک و مجارستان نفوذ کرد.

و اما سوالی که در این مبحث مورد بررسی قرار گرفته این است که آیا آمریکا و کشورهای عضو ناتو در بحران اوکراین نقشی نیابتی دارند؟

با گذشت چند ماه از بحران اوکراین و ایجاد بلوک های درگیری و اظهارات کشورهای درگیر در این بحران نقش کشورهای عضو ناتو و و در راس آن، ایالات متحده، در این بحران نقشی نیابتی است زیرا که جنگ اوکراین بازیگران و پشت پرده های دیگری غیر از روسیه دارد که شاید بتوانیم غرب و در راس آن ایالات متحده را گرداننده اصلی آن دانست. با تحرکات نظامی و سیاسی جدی ایالات متحده آمریکا نظریه جنگ نیابتی آمریکا و روسیه در خاک اوکراین قوت گرفته است. بر این اساس ارسال تجهیزات جنگی و ادوات نظامی و اختصاص میلیاردها دلار کمک و ایجاد هزینه از سوی آمریکا با توجه به سابقه کمک های جهانی ایالات متحده تنها نمی تواند کمک به دولت زلنسکی برای مقابله با تهاجم روسیه به اوکراین باشد، بلکه قطعا دولت جو بایدن از تداوم روند ارسال تجهیزات جنگی اهداف گوناگونی را دنبال می کند.

اخیرا وزیر امور خارجه روسیه در نشست مطبوعاتی  اعلام کرده که جنگ در اوکراین یک درگیری نظامی بین روسیه و کیف نیست بلکه جنگ نیابتی است که در آن قدرتمندترین ائتلاف جهان از اوکراین به عنوان زمین بازی سیاسی خود برای رسیدن به اهدافشان استفاده می کنند. در گزارشی که واشنگتن پست ارائه داده سخنان سرگئی لاوروف را مورد تایید قرار داده و اظهار کرده که روسیه هدف بی رحمانه ترین جنگ های نیابتی در دنیای تاریخ مدرن قرار گرفته است. 

جنگ های نیابتی از ایام های قدیم به عنوان ابزاری برای رقابت قدرت های بزرگ مورد استفاده قرا می گرفته که در آن شکل از جنگ بدون برخورد مستقیم طرف های درگیر، توان نظامی یکی از طرف درگیر به بازی گرفته شده و تضعیف می شده است.

بر اساس سابقه سیاست خارجی ایالات متحده، می توان دریافت که تنها موضعی اصلی که آمریکا در جنگ های نیابتی سال هاست از آن استفاده می کند این است که همیشه این کشور یک شریک استراتژیک و متعهد به واشنگتن دارد که به دلایلی تمایل به جنگ با طرف مقابل دارد. آمریکا همواره با تامین اسلحه، پول و اطلاعات مهم به این شریک خود کمک می کند در کنار رسیدن به حس رضایت برای جنگیدن با رقیب خود، واشنگتن را هم به اهداف خود نزدیک می کند.

با توجه به اظهارات رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا که جنگ راهی طولانی را در پیش دارد، این نظریه قوت می گیرد که آمریکا در حال حاضر چندین هدف را در این جنگ نیابتی دارد. ارسال تجهیزات نظامی آمریکا به اوکراین در این شرایط داخلی این کشور عاملی موثر برای تولید تجهیزات نظامی و رونق اقتصادی برای ایالات متحده در پی دارد هدف دیگری که می توان یاد کرد ایالات متحده با ارسال محموله های جدیدی که اخیرا توسط مجلس نمایندگان آمریکا به میزان 40 میلیارد دلار تصویب شد به نظر می رسد آمریکا با روند تداومی این ارسال ها سعی در تضعیف قدرت نظامی روسیه و طولانی شدن روند جنگ را دارد و از طرفی خواستار عضویت سوئد و فنلاند در سازمان آتلانتیک شمالی برای القای شکست روسیه در این جنگ نیابتی است. 

دیمیتری مدودوف، معاون شورای امنیت ملی روسیه در واکنش به بسته جدید ارسال تجهیزات به اوکراین خاطرنشان کرد که بسته تصویب شده در آمریکا کوششی در جهت وارد ساختن شکست جدی به کشور روسیه است. مدودف هشدار داد که پمپاژ تسلیحات به اوکراین از سوی ایالات متحده و کشورهای عضو ناتو می تواند عواقب سهمگینی داشته باشد که چنین درگیری هایی احتمال تبدیل شدن به جنگ هسته ای تمام عیار را دارد.