انتخاباتی متفاوت از آنچه می شناسیم

نویسنده: حسن ثروت اوکتم

دیپلماسی ایرانی: با جمعیتی ۱۶ میلیون نفری، متاسفانه کشور سومالی جایگاه خود را در صدر فهرست کشورهای مشکل دار آفریقا حفظ کرده است. برگزاری انتخابات سال های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۷ که با حمایت جامعه جهانی و مطابق با واقعیت های این کشور برگزار و منجر به انتخاب دولتی قانونی شد، در ادامه اما با انتخابات سال ۲۰۲۱ همراه بود که هنوز هم عواقب آن تمام نشده است. دعواها و مناقشه های انتخاباتی به شکل قابل توجهی در یک سال گذشته کشور را مشغول خود نگه داشته است. نخست، رئیس جمهور فعلی، محمد عبدالله محمد (معروف به فارماجو)، که می خواست دوره مسئولیت خود را برای ۲ سال تمدید کند، باید با فشار خارجی متقاعد می شد تا انتخابات را به تعویق نیندازد. سپس، نخست وزیر محمد حسین روبل با دریافت هشداری از قبل مسئول برگزاری انتخابات شد. هر از چند گاهی روابط میان این دو مقام عالیرتبه تیره می شود و حتی درگیری های مسلحانه بین گروه های مختلف طرفدار  رئیس جمهور و نخست وزیر هم اتفاق می افتد.

نمایندگان مردم چگونه انتخاب می شوند؟

انتخابات در سومالی آن طور که ما آن را می شناسیم برگزار نمی شود. به عبارت دیگر، رای دهندگان سومالیایی نمی توانند با حضور در پای صندوق های رای، حاکمان خود را انتخاب کنند چرا که واقعیت های کشور برای انتخابات مستقیمی که به آن عادت کرده ایم مساعد و مطلوب نیست.

کشور سومالی متشکل از ۵ ایالت فدرال و یک منطقه اداری با ۵۴ عضو مجلس سنا که نمایندگی ایالات را بر عهده دارند و ۲۷۵ نماینده مردم در مجلس است. رئیس دولت در جلسه ای مشترک که با حضور نمایندگان سنا و مجلس انجام می شود، انتخاب می شود. اگرچه مردم سومالی زبان، دین و مذهبی مشترک دارند، اما این کشور به خاطر وابستگی های قبیله ای ساکنین آن به نوعی تقسیم شده است. قبایل در میان خود هم به شاخه های فرعی تقسیم شده اند؛ نظام قبیله ای حتی در نهادهای دولتی هم خود را به خوبی نشان می دهد.

بیش از نود درصد جمعیت را اعضای چهار قبیله اصلی در این کشور تشکیل می دهند. نمایندگان بر اساس چارچوبی به نام «قانون چهار و نیم» انتخاب می شوند، یعنی هر طایفه بزرگ حدود ۶۰ نماینده را تعیین می کند و به مجلس می فرستد. ۳۵ کرسی باقیمانده هم میان طوایف کوچک تر تقسیم می شود. پس از بیش از یک سال تاخیر، کار مربوط به تثبیت اسامی نمایندگان به پایان رسیده است. به دلیل فشارهای بین المللی، مجلس سومالی هفته گذشته علیرغم کمبودها تشکیل جلسه داده و روسای مجلس و سنا هم انتخاب شده اند. احتمالا در نیمه اول ماه می، این کشور رئیس جمهور و دولتی جدید خواهد داشت.

منطقه جدایی طلب سومالی لند

بعلاوه این مسائل، موضوع منطقه جدایی طلب «سومالی لند» هم وجود دارد. پس از فروپاشی رژیم صیاد بار و دولت فدرال در سال ۱۹۹۱، سومالی لند در شمال سومالی با این نگاه که «من از خودم مراقبت خواهم کرد» استقلال خود را اعلام کرد و توانسته از سومالی لند در برابر جنگ داخلی، هرج و مرج و سردرگمی محافظت کند. کشورهای منطقه (از جمله کشورهای خلیج فارس) که روابط اقتصادی نزدیکی با سومالی لند دارند از به رسمیت شناختن این منطقه جدایی طلب خودداری می کنند تا باعث واکنش موگادیشو نشود. در سال‌های اخیر، ترکیه تلاش کرد تا دولت فدرال و سومالی‌لند را آشتی دهد که نتیجه ای موفقیت آمیز نداشت. اگر به ۶۰ سال قبل تر از استقلال برگردیم، می‌توان به یاد آورد که سومالی لند «سومالی انگلیس»، جیبوتی «سومالی فرانسه» و سومالی امروزی «سومالی ایتالیا» نام داشت.

۲۰۱۱: آزادسازی موگادیشو

اغراق نخواهد بود اگر بگوییم هر نوع اتفاق منفی که ممکن است برای یک کشور به دلیل بی ثباتی سیاسی رخ دهد بین سال های ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۷ در سومالی به وقوع پیوسته است. از سال ۲۰۰۷، گروه الشباب که وابسته به القاعده است، کنترل کشور را بر عهده گرفت. ایالات متحده آمریکا با به دست آوردن عنوان تنها ابرقدرت جهان در نیمه اول دهه ۱۹۹۰ میلادی، با تاییدیه سازمان ملل متحد و با ادعای برقراری صلح، ۱۱ هزار سرباز (بین دسامبر ۱۹۹۲ و مارس ۱۹۹۳) را به سومالی، جایی که گروه های مختلف با هم به رقابت می پردازند، اعزام کرد که با تلخی «سقوط شاهین سیاه (نبرد موگادیشو)» و اذعان به غیر ممکن بودن انجام ماموریت مجبور به عقب نشینی شد. سپس ژنرال چویک بیر برای مدتی فرماندهی نیروی حافظ صلح سازمان ملل مستقر در موگادیشو را بر عهده گرفت. در آن زمان، برادرمان مفید اوزدش، سفیر فوق العاده وزارت امور خارجه ترکیه، با رفتن به سومالی به گروه ضربت ترکیه کمک کرد. سرانجام، نیروی صلح «آمیسوم» تحت رهبری اتحادیه آفریقا با شرکت سربازان کشورهای منطقه در سال ۲۰۰۷ تشکیل و در مدت ۴ سال موفق به بیرون راندن نیروهای الشباب از موگادیشو، پایتخت سومالی شد. همین هم باعث تغییر تدریجی توازن قوا در داخل به نفع دولت فدرال انتقالی سومالی و حرکت به سمت میانه و شمال کشور با اعمال دوباره حاکمیت در این مناطق شد.

ترکیه در کنار سومالی است

سال ۲۰۱۱ سالی بود که امید و علاقه جامعه جهانی به موگادیشو افزایش یافت و در همان زمان، ترکیه برای سومالی دست به کار شد. با شجاعت و شهامت بیش تر، آنکارا به فعالیت های خود در چارچوب «ابتکارعمل آفریقا» سرعت بخشیده، در سال ۲۰۱۱ سفارت خود را در موگادیشو افتتاح کرد و پروازهای هواپیمایی ترکیه به سومالی را آغاز کرد. ترکیه که ۱۱ سال است در کنار مردم سومالی ایستاده، جدای از این موضوع که کمک های مختلفی را اهدا کرده، قابل مشاهده ترین کشور دوست در سومالی است. علاوه بر کمک های بشردوستانه بسیار، ترکیه بنادر، هتل ها، بیمارستان ها و مدارس را اداره می کند، به جاده سازی مشغول است و سربازان ارتش سومالی را آموزش می دهد. همچنین، مهاجران سومالیایی از طریق استانبول و با هواپیمای خطوط هوایی ترکیه به موگادیشو می روند. طبیعتا مشکلات ساختاری عظیم سومالی استثمار شده، عقب افتاده و تقسیم شده از آن نوعی نیست که با حمایت آنکارا تمامی یابد.

آیا آمیسوم موفق عمل کرده است؟

موفقیت سربازان آمیسوم در نبرد با الشباب در سال های بعدی در حد انتظار نبوده و سومالی از این گروه تروریستی افراطی پاکسازی نشده است. متأسفانه نمی توان از حملات الشباب جلوگیری کرد و خسارات ناشی از این حملات همان طور که در مطبوعات داخلی و خارجی منعکس می گردد، برای همه روشن است. اعتقاد بر این است که مبارزه با این گروه موفقیت آمیز نبوده است. در همین زمینه هم کشورهای غربی (اتحادیه اروپا، آمریکا، انگلیس) که تامین کننده منابع مالی نیروهای آمیسوم هستند به دلیل عدم پیشرفت در مبارزه با تروریسم بارها نارضایتی خود را ابراز کرده و در طول سال های گذشته به دنبال راه حل های جدید برای مقابله با گروه های مسلح گشته اند. همین هم باعث شد تا پس از بحث های طولانی در شورای امنیت سازمان ملل متحد، تصمیمی برای پایان ماموریت نیروهای آمیسوم در ماه مارس گذشته و جایگزینی آن با ماموریت موقت اتحادیه آفریقا در سومالی (آتمیس) اتخاذ شود. آن گونه که مشاهده می شود، شورای امنیت سازمان ملل متحد موافقت کرده که سربازان آمیسوم در راستای اهداف جدید و نقشه راهی که با همکاری کمیته صلح و امنیت دولت سومالی طراحی شده، وظایف خود را تا پایان سال ۲۰۲۴ به ارتش ملی سومالی واگذار کنند. 

آخرین فرصت برای صلح و ثبات 

دولت سومالی به طور مداوم ادعا می کند که آمیسوم موفق نبوده و اگر مبلغ پرداختی برای تامین مالی این ماموریت (اتحادیه اروپا سالانه نزدیک به میلیاردها دلار حقوق و مبالغ دیگر پرداخت می کند) به آموزش و تجهیز ارتش این کشور اختصاص داده شود، تروریسم پایان خواهد یافت. در راستای «طرح انتقال سومالی»، تا پایان سال ۲۰۲۴، اگر ارتش ملی که به تدریج جایگزین نیروهای آمیسوم خواهد شد، نتواند به نتایج موفقیت آمیزی در برابر الشباب دست یابد، در آن حالت دولت جدید سومالی در وضعیتی دشوار قرار خواهد گرفت. علاوه بر عملکرد آتمیس، در موضوع پایان دادن به تروریسم، تضمین امنیت و توسعه مسالمت آمیز کشور، مدیران جدید باید ابتدا به درگیری/مبارزه میان خود پایان دهند، فرهنگ سازش را اتخاذ کرده، از دنبال کردن منافع شخصی دست بردارند و به جای تامین منافع قبیله خود، خدمت به کل کشور را سرلوحه کار خود قرار دهند.

منبع: مرکز سیاست های آنکارا / ترجمه: علی مفتح