اشتراک منافع روسیه و امریکا بر سر گاز ایران

دیپلماسی ایرانی: این روزها بحث تامین انرژی مورد نیاز اروپا، در صورت تشدید تداوم تحریم های روسیه و رسیدن به مرحله ای که صادرات گاز روسیه به اروپا قطع شود، بسیار مطرح شده است. بسیاری صحبت از تامین انرژی مورد نیاز این قاره به جای روسیه از خاورمیانه می کنند و این مساله حتی بلندپروازی هایی را نزد برخی کشورهای این منطقه موجب شده است. تا آنجا که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه ادعای تامین گاز مورد نیاز اروپا را توسط کشورش مطرح کرده است. اقلیم کردستان نیز که ادعا دارد دهمین ذخایر انرژی جهان را در اختیار دارد، فکر می کند که می تواند با سرمایه گذاری های فوری، جایگزین مناسبی برای انرژی روسیه در اروپا باشد. مسرور بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان عراق در نشست دبی گفته بود که به زودی کردستان به قطب انرژی منطقه تبدیل خواهد شد و سهمی بزرگ در تامین نفت و گاز جهان خواهد داشت. وی که به صراحت از بلندپروازی های اقلیم پرده بر می داشت، حتی به دولت بغداد طعنه زد که نمی تواند جلوی پیشرفت کردستان را بگیرد و رای دادگاه عالی فدرال مبنی بر این که صادرات گاز از اقلیم غیرقانونی است را رد کرد. روشن است که اقلیم کردستان به حمایت های ترکیه و اسرائیل که این روزها به فکر حل اختلافاتشان هستند تا از آب گل آلود جنگ اوکراین، ماهی خود را بگیرند، دلخوش کرده و گمان می کند، تل آویو و آنکارا تکیه گاه های محکمی هستند که می توانند رویاهای اقلیم را محقق کنند. 

در این میان از ایران نیز صحبت شده است. ایرانی که مورد تحریم سنگین ایالات متحده قرار گرفته و مشکلات و حواشی جنگ اوکراین، دامنگیر آن نیز شده است. بسیاری معتقدند ایران که دومین ذخایر گازی جهان را در اختیار دارد، در صورت توافق هسته ای و رفع تحریم ها، می تواند بخش عمده ای از نیازهای انرژی اروپا را تامین کند. ایران ذخایر گازی دست نخورده ای دارد که نه فقط برای اروپا بلکه برای همه بازارهای جهانی جذاب است. اماه راه رسیدن گاز ایران به اروپا حتی در صورت لغو تحریم ها چندان آسان و هموار نیست. جدای از این که زیرساخت های کشور به روزرسانی نشده و فرسودگی شبکه های گازی سبب شده است تا به سرمایه گذاری فوری نیاز داشته باشد، مسائل سیاسی – اقتصادی مهمی نیز وجود دارد که مانع از آن می شود گاز ایران به اروپا برسد.

بسیاری به درستی تحلیل می کنند که روسیه در هیچ حالتی اجازه نمی دهد گاز  کشوری جایگزین گاز صادراتیش به اروپا شود، برای همین مانع از صدور گاز ایران به اروپا خواهد شد. روسیه در حال حاضر بالغ بر 105 میلیون مترمکعب در روز گاز به اروپا صادر می کند که رقم بسیار قابل توجهی است. 

واقعیت این است که روسیه نه تنهای می تواند جلوی صادرات گاز ایران را بگیرد بلکه می تواند مانع از صادرات گاز از هر کشوری به اروپا شود، کما این که لابی روسیه در عراق، نیجریه، مصر، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و حتی ترکیه به شدت فعال شده است. 

اما ممانعت روسیه از رسیدن گاز ایران به اروپا، یک روی سکه است. روی دیگر سکه تلاش های امریکا برای جلوگیری از رسیدن گاز ایران به اروپاست. ایالات متحده که حتی تا قبل از آغاز جنگ اوکراین به شدت در برابر خط لوله گازی نورد استریم 2 سنگ اندازی می کرد و بعد از آغاز جنگ نیز تحریم این لوله گازی از نخستین موارد تحریمی اش علیه روسیه بود، منافع کلان اقتصادی خود را در تامین گاز مورد نیاز اروپا جست‌وجو می کند. 

اگر تحریم گاز روسیه فرصتی برای کشورهای دیگر از جمله ایران به وجود آورده است تا بتوانند بازار تازه ای را برای گاز خود جست‌وجو کنند، این فرصت ایالات متحده را نیز شامل می شود. به ویژه الآن که قیمت گاز در بازار جهانی به شدت رشد کرده و این مساله صادرات گاز از ایالات متحده به اروپا را به لحاظ اقتصادی توجیه پذیر کرده است.  

بنابراین، ایالات متحده و روسیه در اینجا به منافع مشترک رسیده اند، و آن این که گاز ایران یا هر کشور دیگری بدون نظارت آنها نباید به اروپا برسد. اما بر سر این که کدام گاز جایگزین شود، ایالات متحده خود را جلودار می داند و می خواهد این امتیاز را به هر قیمتی شده از آن خود کند. 

شاید گفته شود که ایالات متحده با انتقال گاز از کشورهای دیگر به غیر از ایران به اروپا آنچنان مانع تراشی نمی کند. بله، این نکته صحیح است، اما دلیل آن این است که بخش عمده سرمایه گذاری در صنعت نفت و گاز کشورهایی که غیر از روسیه به اروپا گاز صادر می کنند، به ویژه در خاورمیانه و آفریقا، توسط شرکت های امریکایی انجام شده است. کما اینکه اگر در خط لوله گازی نورد استریم، شرکت های امریکایی نقشی داشتند، شاید به اولویت تحریم های ایالات متحده تبدیل نمی شد. برای همین بسیاری اعتقاد دارند حتی در صورت لغو تحریم های ایران و بازگشت امریکا به توافق هسته ای، باز ایالات متحده اجازه نمی دهد که گاز ایران به اروپا برسد چرا که می خواهد کل این کیک از آن خود و شرکت های نفتی امریکایی باشد.