آینده آوردگاه اوکراین

دیپلماسی ایرانی: این روزها تحولات جنگ و آخرین اخبار اوکراین همراه با تحریم های بی سابقه غرب علیه روسیه و جنگ نرم تمام عیار در تضعیف ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه به نقطه کانونی رسانه های جهانی بویژه اروپا تبدیل شده و با دریافت  نظرات کارشناسان که واقعی یا خیالی ارزیابی می شود؛ سعی می‌کنیم بفهمیم چه کسی در زمین و هوا برنده است. جای تعجب نیست که یافتن پیش بینی های خوش بینانه و بدبینانه آسان است؛ ولی واقعیت این است که تمامی جنگ های صورت پذیرفته بین کشورهای مختلف بعد از جنگ جهانی دوم از سوی طراحان یعنی صاحبان زور، اسلحه و سرمایه سه هدف تخلیه انبارهای تسلیحاتی، نابودی سرمایه هوشمند و مادی و نهایتا اهداف استکباری داشته و رویکرد نهایی پایان دادن به نزاع بدون پیروز و بازنده بوده است. سوال اصلی این است که با توجه به پیچیدگی های چند وجهی آیا نزاع اوکراین متفاوت بوده و فرجام دیگری خواهد داشت؟

تمام توجه به جنگ قابل درک است، اما آنچه در پایان اهمیت دارد این است که چگونه درگیری حل و فصل می شود. ممکن است اعلام دو گزینه یعنی تسلیم اوکراین و پذیرفتن خواسته های مسکو از طرفی و یا تسلیم شدن روسیه، تغییر رژیم در مسکو و پیگرد قانونی ولادیمیر پوتین به اتهامات مبهم جنایات جنگی از سوی دیگر، از نظر احساسی رضایت بخش باشد، اما هیچ یک از این نتایج محتمل نیست و به نظر می رسد اهداف طرفین برای جنگ، راه خوبی برای طولانی شدن جنگ و افزایش خطر است. و اگر جامعه جهانی به اهداف انسانی اهمیت می دهد، هدف فوری باید پایان دادن به جنگ قبل از وارد شدن خسارت بیشتر مادی و انسانی  باشد و هدف نهایی نیز باید نه فقط پایان دادن به درگیری، بلکه یک ترتیب سیاسی که احتمال تکرار آن را در آینده کاهش دهد همراه با حل و فصل نهایی مناقشه باشد.

در این شرایط واضح‌ترین دلیل قدرت‌های بزرگ و طرفین درگیر برای حل و فصل منازعات جاری، باید حذف مشکلات موجود از دستور کار فعلی سیاست خارجی و نظام بین الملل باشد چرا که  واقع‌گرایان می‌دانند که مشکلات جدید همیشه در گوشه‌ دیگر در کمین هستند که نمونه های زیادی چون بحران های منجمد و یا آتش زیر خاکستر در اقصی نقاط جهان بویژه از بالکان تا خاورمیانه وجود دارد در عین حال که این بحران به هر دو شکل مستقیم و غیر مستقیم بر مذاکرات وین نیز سایه انداخته است.

دلیل مهم دیگر این است که حل تعارضات خطر تشدید ناخواسته را کاهش می دهد. هنگامی که  جنگی در جریان است، همیشه این احتمال وجود دارد که طرف ها و اشخاص ثالث داوطلبانه یا مغرضانه وارد آن شوند یا درگیر شوند زیرا قهرمانان در تلاش برای تعقیب مؤثرتر درگیری هستند. که از نمونه های بارز آن جنگ‌های کنگو در آفریقا بود که در نهایت تقریباً تمام ایالت‌های هم مرز با جمهوری دموکراتیک کنگو را درگیر کرد و یا جنگ ویتنام که به لائوس و کامبوج گسترش یافت و حتی در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران که منجر به حمله به نفتکش های خارجی شد و در نهایت سایرین را به واکنش نظامی سوق داد و با توقف درگیری باعث شد این مشکل تقریباً یک شبه ناپدید شود. البته نمونه های بحران در افغانستان و سوریه نیز قابل تعمیم است. در شرایط کنونی سه گزینه برای آینده آوردگاه اوکراین بیشتر مطرح و مورد نظر طرفین است:

1- خواسته روسیه بعد از  تاخیر در دستیابی به گزینه اشغال سریع اوکراین، تمرکز بر مناطق شرقی و بنوعی تقسیم این سرزمین با ایجاد منطقه حائل و استقلال دو منطقه شرقی است چرا که این گزینه موجب توقف گسترش ناتو به سمت مسکو و حذف دسترسی اوکراین به دریای سیاه است.

2- دولتمردان در کیف رویکرد تضعیف روسیه و پذیرفتن حضور در میز مذاکره بدون پیش شرط است و به نظر می رسد دستیابی به این هدف در کوتاه میسر نیست شاید با فرسایشی شدن جنگ و تقویت کمک های نظامی و تسلیحاتی غرب این هدف قابل دسترس باشد.

3- در بین غربی ها بیش از همه آمریکا و انگلیس با وحدت بی نظیر ایجاد شده در محور یورآتلانتیک پرچمدار مجازات روسیه و به نوعی پیروزی در این منازعه مرموز با پایان دادن به حاکمیت پوتین هستند و بر این باورند که این رویکرد می تواند برای همیشه موانع توسعه ناتو به شرق و تفوق این دو کشور بر قاره سبز و حتی قاره کهن آسیا را عملیاتی کند.

4- برخی کشورها از جمله ترکیه که سیاست بی طرفی فعالانه و استفاده حداکثری از بحران را دنبال می کنند بر گزینه توافق تمرکز دارند اگر چه برخی دیگر از قدرت های اروپایی نظیر فرانسه و آلمان و حتی مجارستان نیز برای گزینه آتش بس و رویکرد صلح آمیز از طریق گفت وگو تلاش مضاعف می کنند.

به هر حال در وضعیت کنونی دادن شانس بیشتر به هر یک از چهار گزینه سخت و دشوار است چرا که از طرفی نه روسیه و نه اوکراین در وضعیت انتخاب بد و بدتر قدرت تصمیم گیری ندارند و از سوی دیگر هر کدام از گزینه ها طرفداران خاص و توانمند دارد و شاید دستیابی به تلفیقی از 4 گزینه بتواند در آینده کورسویی به سمت پایان بخشیدن به بحران باشد لذا در این شرایط مواضع کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران با رویکرد اعتدالی و موازنه ثبات می تواند بهره گیری از فرصت های حاصله و مدیریت تهدیدهای آن را به نحو مطلوب به سرانجام برساند.