ایران، ترکیه، روسیه و بشکه باروت خاورمیانه

نویسنده: ولید فارس

دیپلماسی ایرانی: یکی از خطرناکترین نتایج مناقشه در اوکراین، حضور «جنگجویان خارجی» در میدان جنگ است. هزاران نفر از شهروندان اروپایی و برخی شهروندان دیگر کشورها برای جنگیدن با نیروهای روسی به اوکراین سرازیر شده اند. همچنین عملیات به خدمت گرفتن شمار زیادی از حامیان نظام سوریه برای جنگیدن در کنار نظامیان روس در اوکراین آغاز شده و ممکن است در آینده افرادی از شبه نظامیان مورد حمایت ایران از جمله حزب الله لبنان و الحشد الشعبی عراق و فاطمیون افغانستان و حوثی های یمن نیز روانه جبهه اوکراین شوند. درگیر شدن این جنگجویان خارجی با یکدیگر در اوکراین تبدیل شدن این کشور به سوریه ای دیگر را موجب خواهد شد.

زیاد طول نخواهد کشید که شاهد حضور افراد القاعده و داعش و دیگر نیروها در اوکراین خواهیم بود که هر کدام با هدف خاصی وارد این جنگ می شوند. صدور جنگجویان خارجی به جنگ اوکراین موجب تشدید اختلافات و گسترش افراط گرایی در اوکراین خواهد شد و در آینده با بازگشت جنگجویان، این رویارویی دوباره به خاورمیانه انتقال خواهد یافت.

سازمان های اسلام گرا معتقدند هر دو طرف درگیر در جنگ اوکراین از کفار هستند و از نظر اعتقادی تفاوتی بین آنها نیست. ولی انتخاب راهبردی تکفیری ها این است که جنگ با روسیه اولویت دارد زیرا مسکو از نظام اسد و شبه نظامیان وابسته به ایران در سوریه حمایت کرده است. به این ترتیب جهادگرایان تکفیری در هر جنگی علیه روسیه شرکت خواهند کرد. سازمان های اسلام گرای سیاسی مثل اخوان المسلیمن نیز علیه روس ها هستند ولی حمایت آنها از اوکراین، سیاسی و تبلیغاتی خواهد بود زیرا نگرانند که مشارکت مستقیم در جنگ علیه روسیه، با انتقام این کشور در آینده مواجه شود.

ایران به قطعنامه پیشنهادی آمریکا علیه روسیه در مجمع عمومی سازمان ملل رای ممتنع داد زیرا نمی خواهد از منافع امضای توافقنامه هسته ای که به علت جنگ اوکراین به تعویق افتاده است محروم شود. سوریه در همبستگی با مسکو به این قطعنامه رای منفی داد ولی عراق و لبنان به این قطعنامه رای مثبت دادند تا همچنان از کمک های آمریکا و اروپا برخوردار باشند.

ایران روابطی راهبردی با روسیه و چین دارد و دست کشیدن از این محور بین المللی، خطرات زیادی برای نظام ایران خواهد داشت. اگر تهران به هم پیمانی خود با روسیه و چین پایان دهد، هم در غرب و هم در شرق منزوی خواهد شد. بنابراین مقامات ایرانی تصمیم گرفتند به هم پیمانی با روسیه و چین ادامه دهند و در عین حال فضایی برای مانور دادن برای خود نگه دارند. اگر روسیه در اوکراین ماندگار شود، ایران نیز مداخلات منطقه ای خود را افزایش خواهد داد و حتی ممکن است دست به اقدامات میدانی در عراق به ویژه در الانبار و کردستان یا در مناطق نفوذ مخالفان خود در لبنان بزند. به طور خلاصه، ایران می خواهد از مزایای هر دو محور برخوردار شود به طوری که هم پیمان با روسیه و چین بماند و از احیای توافقنامه هسته ای بهره ببرد.

ترکیه با هر دوطرف مناقشه در اوکراین روابط اقتصادی دارد ولی این کشور به ویژه از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه، همواره با افزایش نفوذ روسیه در منطقه خاورمیانه مخالف بوده است. از این رو اردوغان و دولت او سیاست «انتظار تا روشن شدن اوضاع» را در پیش گرفته اند و به روابط خود با هر دو طرف ادامه می دهند. آنکارا به عنوان عضو ناتو با واشنگتن و بروکسل در بحران اوکراین هماهنگ است و در عین حال حاضر نیست روسیه را تحریم کند. همچنین ترکیه تنگه داردانل را به روی کشتی های جنگی بست ولی اجازه پرواز در آسمان خود را می دهد. به این ترتیب ترکیه تلاش می کند روسیه را تحریک نکند تا زمانی که مشخص شود در این جنگ پیروز می شود یا شکست می خورد. پس از آن، ترکیه تصمیم نهایی را خواهد گرفت.

کشورهای عربی نیز هرچند عمدتا با اشغال اوکراین توسط روسیه مخالفت کردند ولی حاضر به تحریم این کشور نشدند و تلاش می کنند به نحوی به جنگ پایان دهند. با این حال کشورهای عربی نگران استفاده ایران از جنگ در اوکراین برای تشدید تنش ها در عراق و یمن و تهدید معاهده آبراهام هستند.

خاورمیانه اکنون مانند بشکه باروت است که هر لحظه ممکن است منفجر شود. اگر ایران تصمیم بگیرد از مناقشه اوکراین بهره برداری کند، احتمالا تنش ها را در چند جبهه از یمن گرفته تا کردستان عراق و لبنان و الحسکه سوریه تشدید خواهد کرد. همچنین ممکن است تکفیری ها درصدد بهره برداری از این هرج و مرج برآیند تا «امارت» خود را در منطقه احیا کنند.

منبع: ایندیپندنت عربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11