فرق دولت سیزدهم با دولت دوازدهم در رابطه با مسکو

نویسنده: رائد جبر

دیپلماسی ایرانی: همزمان شدن سفر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری ایران به روسیه با بحث و جدل ها بر سر پرونده هسته ای ایران و تشدید تنش بین روسیه و غرب، موجب شد علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین الملل رهبر ایران، این دو پرونده را با یکدیگر مرتبط بداند و از هم پیمانی تهران با مسکو ستایش کند و ناتو را دشمن اصلی روسیه و ایران و چین بنامد. 

در شرایطی که منابع روسی و ایرانی قبلا از امضای توافقنامه جدید شراکت راهبردی بین ایران و روسیه در سفر رئیسی به مسکو خبر داده بودند، رسانه های دولتی روسیه اعلام کردند دو طرف در خلال این سفر سندهای مشترک امضا نخواهند کرد. در مقابل، رسانه ها به نقل از منابع آگاه اعلام کردند مذاکرات دو طرف بر تقویت همکاری و شراکت راهبردی در همه زمینه ها به ویژه در بخش های نظامی و سیاسی متمرکز خواهد بود. 

به رغم سخنانی که درباره تمایل مسکو به تقویت روابط با تهران و تبدیل کردن آن به روابطی راهبردی گفته می شود، تحلیلگران روس معتقدند دیدگاه های روسیه و ایران در خصوص تعامل با اولویت های مطرح شده بین دو کشور، ضرورتا یکسان نیست و ایران و روسیه ضرورتا اهداف نهایی یکسانی را دنبال نمی کنند. 

بر اساس برخی تحلیل ها، مسکو همچنان نقش میانجی را در پرونده های مهمی مثل پرونده هسته ای ایران بازی می کند ولی در عین حال، لزوما نمی خواهد این مذاکرات به هدف نهایی خود یعنی احیای توافق هسته ای سابق دست یابد. مسکو هرچند تهران را برای بازگشت به مذاکرات در دور هفتم زیر فشار قرار داد ولی در همان حال از مواضع ایران به شدت دفاع کرد. 

تحلیلگران روس موضع دوگانه مسکو در مذاکرات هسته ای را ناشی از این می دانند که مسکو معتقد است تهران به محض امضای توافق هسته ای جدید، روابط با غرب را گسترش می دهد و تمایلش به فعالیت شرکت های روسی در ایران کاهش می یابد. بنابراین ادامه یافتن بحران بین ایران و غرب تا بیشترین زمان ممکن، به نفع مسکو است. 

به عقیده تحلیلگران، دستیابی تهران به توانایی ساخت سلاح هسته ای، برای  روسیه به اندازه کشورهای همسایه ایران یا کشورهای غربی، نگران کننده نیست. این تحلیلگران معتقدند روسیه در سطح رسمی از پیوستن ایران به «باشگاه هسته ای» استقبال نخواهد کرد ولی اگر این سناریو تحقق پیدا کند، مسکو با آن کنار خواهد آمد. آنچه کرملین را بیشتر از دستیابی ایران به سلاح هسته ای نگران می کند وجود «ایران قدرتمند همسو با غرب» است. این مسئله در سخنان درز کرده محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق ایران در آوریل گذشته نمایان است که اذعان کرد روس ها در مذاکرات قبلی تمایلی به شکل گیری توافق هسته ای نداشتند زیرا از عادی شدن روابط ایران با غرب هراس دارند. 

مسکو به ادامه یافتن روند صعودی مبادلات بازرگانی با ایران چشم دوخته ولی آنچه بیشتر مدنظر روسها است، همکاری نظامی – فنی با ایران است. وزیران دفاع ایران و روسیه قبلا درباره آماده سازی توافقنامه همکاری نظامی همه جانبه بین دو کشور گفت وگو کرده بودند و مسکو به این نکته توجه دارد که لغو تحریم های ایران و لغو محدودیت هایی که شورای امنیت تعیین کرده است، به روسیه اجازه می دهد با سرعت بیشتری در این مسیر پیش برود. 

یک کارشناس برجسته امور ایران معتقد است سفر رئیسی به مسکو صرف نظر از این که مذاکرات وین به چه نتیجه ای منجر شود، پایه گذار ساز و کارهای جدیدی در تعامل بین دو کشور در خصوص پرونده هایی خواهد شد که دوطرف در آن درگیر هستند. به عبارت دیگر، رئیسی بیش از آن که به دنبال جلب حمایت روسیه در مذاکرات وین باشد، به دنبال تقویت روابط درازمدت با مسکو است در حالی که رئیس جمهوری سابق، حسن روحانی، بیشتر به گسترش همکاری با غرب چشم دوخته بود. 

طبق گزارش رسانه ها، یکی از مسائل مهمی که در کنار همکاری نظامی بین ایران و روسیه در گفت وگوهای رئیسی و پوتین مطرح شد، ایجاد گذرگاه حمل و نقل جنوب – شمال است که از خاک ارمنستان می گذرد و می تواند به بخشی از راه ابریشم جدید تبدیل شود که ایران خواهان ایفای نقشی اصلی در این پروژه راهبردی است.

منبع: الشرق الاوسط / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11