بازی ملت‌ها در وین!

نویسنده: محمد قواص

دیپلماسی ایرانی: کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده نمی توانند به ارزیابی و مقایسه مذاکرات هسته ای ایران بپردازند مگر از پنجره نزاع آشکار میان غرب با چین و روسیه. همانطور که پکن و مسکو تمایل دارند که ایران به توانمندی هسته ای دست یابد، در عین حال تمایل به حفظ روابط استراتژیک آینده با تهران و عدم کشانده شدن ایران به سمت اردوگاه مقابل دارند.

وضعیت کنونی اینگونه است که مذاکرات وین بر پایه تنش نگران کننده در مرزهای روسیه و اوکراین و بر اساس نزاع آشکار و روزافزون میان ایالات متحده و چین قرار دارد. شکی نیست که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، موضوع روابط پیشرفته با تهران را در میز مذاکرات مجازی اخیرش با جو بایدن، همتای آمریکایی خود قرار دارد که می تواند یک اهرم تعیین کننده باشد و کفه ترازوی مذاکرات در وین را به نفع آن سنگین کند.

شکی نیست که موضع آمریکایی غربی در قبال چین، پکن را به تشدید موضع خود در قبال شروط ایران برای بازگشت به توافق 2015 و تسهیل دستیابی به توافق جدید نمی کند.

ناظر می تواند بازی سرنوشت بزرگی را ملاحظه کند که در وین ترسیم می شود تا منجر به نظم بین المللی جدیدی شود. ناظر می‌تواند "بازی بزرگ ملت‌ها" را ملاحظه کند که در وین برای پایه ریزی نظم بین المللی جدید ترسیم شده که شکل گیری آن دشوار  است. اینکه مذاکرات فقط به باشگاه توافق وین و اعضای گروه 1+5 منحصر است، صحیح نیست، بلکه تمام طرف‌هایی که به تثبیت موضع و جایگاه خود در داخل نقشه‌های جدید جهان چشم دوخته اند، قواعد موازنه های قوا را بر مذاکره کنندگان دیکته می کنند که نباید در هر توافقی آن را نادیده گرفت، توافقی که به موجب آن، موقعیت و جایگاه ایران و نقش ژئواستراتژیک آن در منطقه و جهان مشخص خواهد شد.

مسئولان آمریکایی طی هفته های گذشته به سمت همپیمانان خود در خاورمیانه و اروپا شتافتند، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا و وزیر دفاع این کشور در مراحل مختلف به منطقه سفر کردند، تمام مسئولان آمریکایی تقریبا یک لحن واحد در سخنان مقامات کشورهای عربی خلیج (فارس) مشاهده کردند که بیانگر نگرانی آنها از عقد توافق با ایران بر اساس همان توافقی است که در دوران اوباما به دست آمد. امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه که کشورش جزئی از باشگاه توافق هسته ای است، در سفر اخیر خود به کشورهای خلیج (فارس) بر موضع خود مبنی بر شراکت کشورهای دیگر در هر توافقی بیشتر از قبل پافشاری کرد.

ایالات متحده و تمام امضاکنندگان توافق وین از جمله روسیه و چین با موضع سخت اسرائیل و مخالفت آن با ایده مذاکره با ایران و هر گونه توافق با آن روبه رو می شوند، اگر کشورهای عربی خلیج (فارس) روابط استراتژیکی با همان قدرت و گستردگی با هر یک از اعضای گروه 1+5 ندارند، اما اسرائیل چنین روابطی با واشنگتن، لندن، پاریس و برلین و نیز با مسکو و پکن دارد.

مساله قابل توجه این است که بزرگنمایی اسرائیل در خصوص گزینه بزرگ نظامی که واشنگتن به دنبال مهار آن و استفاده از اهرم های تاثیرگذار در ژنو است، با تحفظ یا محکومیت یا تقبیح آن از سوی چین و روسیه روبه رو نشده که فرض بر این است که روابط استراتژیکی با جمهوری اسلامی ایران دارند. می توان موضع روسیه را نزدیک به موضع آمریکایی – غربی در قواعد مذاکرات وین دانست که مسکو بارها از طریق مواضع تند از طریق اولیانوف نماینده خود در سازمان های بین المللی بیان کرد.

در مقابل موضع چین به تنش در روابط آن با واشنگتن مرتبط است. موضع چین مبتنی بر آن چیزی است که وانگ تسون، نماینده آن در مذاکرات بیان کرده و گفته است ایالات متحده باید تمام تحریم های مغایر با برنامه اقدام جامع مشترک را که ایران یا طرف های ثالث از جمله چین را هدف قرار داده، لغو کند. بر اساس صحنه "بازی ملت‌ها"، تاکتیک‌های ایران مبتنی بر ارزیابی و مقایسه مذاکرات وین است.

تهران به عقد توافق جدید نیاز دارد و با وجود تحقیر این توافق از سوی دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا با خروج از آن در سال 2018، تهران به این توافق چنگ زده، این نیاز در لحن مثبت ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور  خارجه آن و حتی علی باقری کنی، رئیس هیات مذاکره کننده ایرانی نمایان است. کافی است با نگاهی به ماهیت این هیات اقتصادی به این نتیجه برسیم که ایران نیاز فوری به لغو تحریم های آمریکایی دارد. تمام تریبون های رسمی در ایران با خوش بینی درباره آنچه در وین جریان دارد، صحبت می‌کنند، حتی تریبون‌های رسانه ای از جمله محافظه کاران (اصولگرایان) در راستای موفقیت مذاکرات تشویق می کنند.

خوش بینی تهران مبتنی بر ذکاوت مذاکره کنندگانش و خلاقانه بودن پیشنهادهایی که در وین ارائه کرده نیست بلکه بر حقیقتی مبتنی است که تناقضات بین المللی و تضاد منافع بزرگان جهان تحمیل می کند، که موضع ایران را به شکل نقشه های بین المللی درآورده است. اما ایران بر خلاف چین و روسیه قدرت مانور ندارد، چرا که اقتصادش در حال افول است و هر روز هم کارت های نفوذ منطقه ای آن در عراق و سوریه و لبنان و یمن دچار شکاف می شود.

بر اساس "بازی ملت‌ها" و بررسی صحنه موازنه‌های غربی – چینی – روسی – عربی – اسرائیلی، ایران راه خود را به سمت توافق حتمی نهایی کرده است که دولت رئیسی به توافقی چشم دوخته که آبروی آن را در مقایسه با توافقی که حسن روحانی رئیس جمهوری سابق در شش دور گذشته مذاکرات به آن دست یافته بود، حفظ کند. این دولت این نکته را درک می کند که باشگاه وین این مساله را به خوبی می داند. در صورتی که تحریم ها لغو نشوند، تهران به سمت مخالفت و سرسختی و افزایش سطح غنی سازی تا بالاترین حد ممکن خواهد رفت پیش از آن که جهان با گزینه های دیگر پاسخ دهد و تحریم ها با ماهیت آمریکایی را به تحریم ها با ماهیت سازمان ملل تبدیل کند. علاوه بر آنکه باید به عرض اندام نظامی احتمالی هم اشاره کرد.

کلیدهای راه حل ممکن است به تحول ریشه‌ای و اساسی در موضع چین مرتبط باشد. البته چین منافع بزرگی دارد که هرگز آن را برای همیشه برای دفاع از موضع ایران قربانی نخواهد کرد. تهران این مساله را کاملا درک می کند، هر چند غرب معتقد است که دولت محافظه کار رئیسی به محاسبات داخلی نیاز دارد که یک چهره بازدارنده سرسخت از خود ترسیم کند، اما غرب هم در عین حال، خدمات آشکاری را در این زمینه از طریق هشدار و ابراز خشم به آن ارائه خواهد کرد که پله‌هایی را برای تهران فراهم می‌کند تا از بالای درخت مرتفع (عقب نشینی از مواضع) پایین بیاید.

منبع: اسکای نیوز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11

انتشار این مطلب صرفا برای آگاهی خوانندگان دیپلماسی ایرانی است و به معنای تایید آن توسط دیپلماسی ایرانی نیست.