برجام یک روند یا یک پروژه

دیپلماسی ایرانی: عرصه سیاست، عرصه تدبیر است. در این عرصه عدالت و حق و باطل جایی ندارند. برد – برد در روابط بین‌الملل نه بر اساس حق برابر، بلکه بر اساس ظرفیت است. در عرصه سیاست و هر آنچه در صحنه آن شکل می گیرد تنها قدرت و منافع حاصل از آن عامل تعیین کننده است. 

ما به عنوان ایران باید این نکته را فهم و به درک راهبردی تبدیل کنیم که در عرصه سیاست و در نظام بین‌الملل متکی بر قدرت، یک با یک مساوی نیست. بازنده کشوری است که این واقعیت حاصل از قدرت و ثروت را درک نکرده باشد.

بیش از یک قرن است که حکمرانی در ایران از درک معادله قدرت در جهان عاجز بوده و نتایج تلخ آن، قراردادهای گلستان، ترکمنچای، جام زهر و برجام بوده است. 

لذا به مذاکرات دولت سیزدهم در خصوص برجام امید بستن، بدون درک معادله قدرت و الزامات ناشی از آن سرابی بیش نخواهد بود. مگر آنکه برجام آغازی برای تغییر و درک واقعیت های حاکم بر نظام بین‌الملل باشد.

با خروج آمریکا از برجام، برجام مرد و امروز نیز بدون آمریکا برجام معنا نخواهد داشت. آنانی که تا دیروز به برجام می تاختند، امروز ثابت کردند که نه با برجام، بلکه با بازیگران داخلی برجام مشکل داشتند. داستان برجام، داستان تلخ تاریخ معاصر ایران و رنجی است که مردم آن کشیده و می کشند. سرنوشتی که حاصل آن شکست ها و تحقیرهای تلخی بوده که کام ها را تا ابد تلخ کرده و می کند.

به برجام و احیای آن امید بستن بدون درک این نکته که برجام باید نقطه آغاز حل و فصل اختلافات ایران و آمریکا باشد حاصلی جز شکست نخواهد داشت. نگاه تنفسی و ابزاری به احیای برجام، افتادن در گرداب بازی های تکراری و پیچیده سیاسی است و دیری نخواهد پائید که تحریم ها به بهانه ها و در قالب های دیگر تکرار و حتی خروج دوباره از آن امری بسیار محتمل خواهد بود.

تنها راه خروج از بن بست سیاسی و اقتصادی ایران مذاکرات فرا برجامی میان تهران و واشنگتن است که مسئله هسته‌ای جزئی از  مذاکرات موضوعات متعدد آن باشد. برجام اگر پروژه باشد شکست آن حتمی است و اگر تبدیل به روند شود می توان بدان امید بست. برجام یک پروژه است یا باید به یک روند تبدیل شود؟ چگونگی پاسخ به این سوال راه حل خروج یا عدم خروج ایران از بن بستی است که دو دهه است که توان و مردم کشور را به اسارت گرفته است. باید توجه داشت تا روابط ایران و آمریکا عادی نشود رسیدن به توافق در برجام، نقش چندانی در ایجاد تحولات بنیادی در شرایط داخلی و روابط خارجی ما ایجاد نخواهد کرد.

اولین گام در سیاست خارجی درک چگونگی سازو کار نظام بین‌الملل و ترتیبات آن است.  

ما به عنوان ایران از نظر تاریخی از یک تنهایی استراتژیک رنج می بریم که این تنهائی با تعارضات جهانی، منطقه ای و شرایط سخت داخلی که داریم امروز بسیار تشدید شده به شکلی که کیان کشور را با خطر مواجه کرده است. نباید آدرس اشتباه داد. ورود به منطقه و تعامل با جهان با توجه به قدرت و ظرفیت تاثیرگذاری آمریکا بر معادلات تنها با بهبود روابط با آمریکا امکان پذیر است. سیاست و اقتصاد منطقه و جهان روابطی پیچیده و چند وجهی و در عین حال تنگاتنگ با آمریکا دارد و ما تا فهم خود را از نظام بین‌الملل تغییر ندهیم انتظار تحول بنیادین در شرایط ایران، انتظاری غیر قابل تحقق است.

به هرحال گرفتاری ما با دنیا از جنس خاص خودمان است که با هیچ تفسیر و نگاه منطقی نمی خواند. تا از این دایره تنگ دنیای خود بافته ایدئولوژیک خارج نشویم نه تنها مشکل ادامه خواهد داشت بلکه خطرات مترتب این نگاه، کشور را با بحرانی اساسی مواجه خواهد کرد.

نکته آنکه بدانیم و بدانند منطق حکمرانی، برخواسته از قدرت بوده که منافع در چارچوب آن تعریف و تامین می شود. ما دیر یا زود یا خود بدان تن خواهیم داد و یا آن را برایمان دیکته خواهند کرد.